الگوی معیشت چیست؟

همانطور که از نام این بلاگ مشخص است ما اینجا هستیم تا در رابطه با الگوی های معیشتی ای که بشر در طول تاریخ برای خود برگزیده است صحبت کنیم. قبل از هرچیز باید ببینیم معنی و مفهوم الگوی معیشت چیست؟

ساده ترین روش در این امر جستجوی معنی کلمه های مدنظر در فرهنگ لغات است.

در لغت نامه دهخدا آمده است:

الگو. [ اُ ] (اِ) روبُر. مُدِل . || سرمشق. مُقتَدی ̍. اُسوَه. قدوه. مثال. نمونه.

معیشت. [ م َ ش َ ] (ع اِمص، اِ) زندگانی. (غیاث ). زیست. زندگی. زندگانی.

همانطور که در معنی لغت پیدا است الگوی معیشت سرمشق و روشی است که برای زندگانی انسان تعیین می شود. معیشت آن چیزی است که انسان به وسیله ی آن زندگی می کند. الگوی معیشت الگوی ای است که یک خانواده برای گذراندن زندگی از آن پیروی می کند.

در دنیا سه الگوی معیشت حاکم است که شامل الگوی معیشت غربی به نام Economy و الگوی معیشت ایرانی به نام کدآمایی و الگوی اسلامی بیع می شود. اما تفکر غلط در جامعه ی ایرانی این است که ما فکر می کنیم که تنها الگوی معیشتی ای که برای زندگی در دنیا تدوین شده است الگوی Economy غربی است که ما به اشتباه آن را اقتصاد می نامیم. این درحالی است که در دوران کهن ایران باستان تمدن های ایرانی الگوی معیشت خود را داشتند و بعد از ظهور اسلام این مسئله طبیعی است که وقتی دین اسلام خود را به عنوان دینی مطرح می کند که برای تمام شئونات زندگی انسان برنامه دارد برای الگوی زیست و معیشت او هم برنامه داشته باشد.

قبل از هرچیز بهتر است که اشتباه رایجی را که حتی بین علما و اندیشمندان در رابطه با مفهوم Economy وجود دارد را مطرح کنیم.

همانطور که می دانید تعریف کلمه ی Economy: اختصاص منابع محدود به نیازهای نامحدود است ولی در مقابل مفهوم کلمه ی عربی اقتصاد میانه روی است که ارتباطی با تعریف کلمه ی Economy ندارد. این در حالی است که کلمه ی اقتصاد در معنی کلمه ی Economy به کار می رود.

کلمه ی اقتصاد در سایت ویکی شیعه به معنی زیر آمده است:

واژه « اقتصاد » از ماده «قـصـد» به معنای تصمیم‌گیری و اراده به انجام کاری بوده و در معانی مرتبط دیگری چون عدل و میانه‌روی، حد وسط میان اسراف و تقتیر، استقامت و پایداری در مسیر نیز به‌ کار رفته است.
مشتقات ریشه «قصد» در قرآن در معنای لغوی آن به‌ کار رفته و ناظر به مفهوم جدید «اقتصاد» نیست، چنان‌که آیات : «... مِنهُم اُمَّةٌ مُقتَصِدَةٌ وکَثیرٌ مِنهُم ساءَ ما یَعمَلون» به معنای معتدل در عمل ، «...فَلَمّا نَجّهُم اِلَی البَرِّ فَمِنهُم مُقتَصِدٌ...» به معنای متمایل به طریق مستقیم یا میانه‌رو در ظلم و کفر ، «...فَمِنهُم ظالِمٌ لِنَفسِهِ و مِنهُم مُقتَصِدٌ ومِنهُم سابِقٌ بِالخَیرتِ...» به معنای میانه‌رو یا درآمیزنده عمل صالح و ناپسند، «لَو کانَ عَرَضًا قَریبًا وسَفَرًا قاصِدًا لاَتَّبَعوکَ...» به معنای مسیری آسان و نزدیک و «واقصِد فی مَشیِکَ واغضُض مِن صَوتِکَ...» به معنای اعتدال در مشی یا راه رفتن همراه با طمأنینه آمده است.

سوالی که اینجا مطرح می شود این است که ترجمه ی اشتباه کلمات چه تاثیری می تواند بر روی اشاعه ی علوم داشته باشد؟

ساده ترین جواب به این سوال می تواند این مثال باشد که خشت اول گر نهد معمار کج، تا ثریا می رود دیوار کج. ترجمه ی کلمه ی Economy مثال همین خشت اولی است که کج نهاده شده است که می تواند باعث ایجاد سوء تفاهم در تعریف علم Economy باشد. همانطور که در تعریف علم Economy یعنی استفاده از منابع محدود برای نیازهای نامحدود بر می آید این تعریف با کلمه ی میانه روی که معنی فارسی کلمه ی عربی اقتصاد است هیچ رابطه ای ندارد.

با همه ی تفاوت ها نزدیک ترین مفهوم به کلمه ی Economy کلمه ی کدآمایی (الگوی ایرانی معیشت) است که در مطالب دیگر به این تفاوت ها و شباهت ها می پردازیم.

در فرهنگ فارسی آمده است:

کَد: رنج وسختی بردن درکار، کوشش درطلب رزق، دسترنج
( مصدر ) بمشقت انداختن بکار سخت وا داشتن . ۲ - ( اسم ) مشقت در طلب چیزی، کوشش

در فرهنگ فارسی عمید آمده است:

آمایش: آراستگی، آمادگی، آماده کردن

طبق معنی های بالا می توان از کلمه کدآمایی این برداشت را کرد که علم کدآمایی(الگوی ایرانی معیشت)، علم آراستن و نظم و ترتیب دادن به کوشش و تلاش مردم در طلب رزق است.

در الگو معیشت کدآمایی مفاهیم کدبانو و کدخدا قرار می گیرد که می توان آنها را تلویحاً خدای کوشش و تلاش و بانوی کوشش و تلاش نامید که هر کدام کارشان نظم و ترتیب دادن به فعالیت اقتصادی خانواده یا روستا با تعیین استفاده ی بهینه ی منابع و تعیین الویت صحیح است.

در کنار این الگوهای معیشتی الگوی معیشت اسلام به نام بیع قرار دارد که به صورت کلی می توان این الگوی معیشتی را تعیین و تدبیر در زندگی بر اساس خواست خداوند دانست. که در مطالب دیگر بیشتر در رابطه هر الگوهای معیشتی صحبت خواهیم کرد.