ناسیونالیسم و اقتصاد مدرن

تمدن غرب، در خود آموزه‌هایی دارد که درون طیف‌های مختلف فکری اروپای مدرن مشترک هستند و توانسته‌اند خودشان را در حوزه‌های مختلف تثبیت کنند. یکی از مهم‌ترین این آموزه‌ها، "ناسیونالیسم" است که از همان ابتدای رنسانس مطرح و سپس فراگیر شد، به طوری که اجتماعات غرب مدرن بر مبنای ملیت هستند.
ناسیونالیسم یعنی شهروندان این اجتماعات، ارتباط خودشان با نظام سیاسی را برای خود هویت‌بخش می‌دانند.
ارنست هاس "ناسیونالیسم" را شکلی از عقلانیت و تلاشی برای ایجاد انسجام در جوامعِ دستخوشِ نوسازی دانسته و معتقد است شکل خاصی از ناسیونالیسم، یعنی ناسیونالیسم لیبرال، بیشترین احتمال موفقیت در یکپارچه کردن جوامعِ دستخوشِ نوسازی را دارد و تنها شکل عقلانی‌شدن هم که احتمال دارد به اکثر نظام‌های سیاسی در تعاملات‌شان انسجام بدهد، همین ناسیونالیسم لیبرال است.
عقلانی‌شدن یعنی یکپارچه‌کردن شیوه‌های مختلف درک امور و ادغام آنها در یک نگرش اجتماعی واحد و منسجم ساختن آن نگرش با مجموعه‌ای از نهادها در روند نوسازی، که شیوه‌ی خاص تجربه‌شده در غرب، نیل به عقلانی شدن امور است و طی آن جوامع با عبور از بحران‌های هویت، مشروعیت، مشارکت، توزیع و نفوذ، از سنت به مدرنیته منتقل می‌شوند.
ملت و ملت‌سازی به طور خاص، به بحران هویت ارجاع دارد و ایجاد هویت ملی، فعالیتی حیاتی در عقلانی‌شدن است زیرا به حاکمان مجالس، مشروعیت می‌دهد و با اعطای مجموعه‌ای از نمادها به مردم باعث می‌شوند آنها هویت‌های محدود و محلی و جزئی‌شان را تابع هویت وسیع‌تر ملی ببینند.
گرین فیلد با بررسی رابطه ناسیونالیسم با توسعه اقتصادی و نقش آن در ظهور سرمایه‌داری و تمدن اقتصادی جدید، آن را شکل بی‌نظیری از آگاهی اجتماعی می‌داند که در قلب این آگاهی، یک انگاره‌ی دربرگیرنده و اجبارآمیز از جامعه به عنوان ملت قرار دارد که دارای حاکمیت است و اعضای آن با هم برابر هستند.
وبر با طرح اخلاق پروتستانی، نظریه‌های تک خطی و جبرگرایانه را به چالش کشید و اقتصاد مدرن و کاپیتالیستی را محصول عقل‌گرایی خاص فرهنگ غربی دانست که به همه حوزه‌ها سرایت کرد و در طی زمان، عقلانی شدن امور، مبنای نهادینه‌شدن امور شد. گرینفیلد هم ارتباط بین ناسیونالیسم و اقتصاد مدرن را به طور مستقیم از قضایای اخلاق پروتستانی می‌گیرد و نفع فردی عقلانی را به نفع جمعی و خیر عمومی پیوند می‌زند و ناسیونالیسم را به شکل سکولار جدید، آگاهی جمعی و سیستم جدیدی از استانداردهای اخلاقی تبدیل می‌کند و آن را روح سرمایه‌داری می‌نامد.

✍🏼 یادداشتی از علی منجی؛ مسئول هسته‌ی فلسفه و تمدن انجمن علمی دانشجویی معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع)

🎙شما می‌توانید این یادداشت را با صدای گرم امیرمحمد عرب‌پور در کانال‌های انجمن علمی معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات بشنوید:

ble.ir/isccssa

eitaa.com/isccssa

t.me/dawat_isu