صنعت پتروشیمی یکی از بخش‌های کلیدی در اقتصاد کشور است که نقش مهمی در ایجاد ارزش افزوده از منابع نفت و گاز ایفا می‌کند. این صنعت، که برترین بخش صادرات غیرنفتی به شمار می‌رود، در زمینه‌هایی مانند توسعه اقتصادی پایدار، بومی‌سازی فناوری، توسعه صنایع پایین‌دستی و ایجاد اشتغال، نقش برجسته‌ای دارد.
محصولات پتروشیمی در سه دسته‌بندی اصلی قرار می‌گیرند: محصولات بنیادی شامل اتیلن، پروپیلن و گوگرد هستند. محصولات واسطه‌ای مانند گرانول PVC، اتیلن گلیکول، و ملامین که از محصولات پایه ساخته می‌شوند. در نهایت، محصولات نهایی همان محصولات مصرفی هستند.
صنعت پتروشیمی کشور در سال ۱۳۴۲ با بهره‌برداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز آغاز شد و در سال ۱۳۴۳، شرکت ملی صنایع پتروشیمی با مالکیت دولت تأسیس شد تا تمام فعالیت‌های مرتبط با ایجاد و توسعه صنایع پتروشیمی را هدایت کند.
در فاصله سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۶، مجتمع‌های پتروشیمی رازی (شیمیایی شاهپور)، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز (کربن ایران)، خارگ، فارابی (ایران نیپون) و طرح‌های توسعه پتروشیمی شیراز به بهره‌برداری رسیدند (طبق اطلاعات سایت nipc.ir). در حال حاضر، مجتمع‌های پتروشیمی بسیاری در سراسر کشور فعالیت می‌کنند که بیشتر آنها در جنوب کشور، به‌ویژه در ماهشهر و عسلویه، واقع شده‌اند. برخی از این مجتمع‌ها محصولات متنوعی تولید می‌کنند که گرانول PVC نیز یکی از آنهاست.
بخش عمده‌ای از محصولات پتروشیمی از طریق بورس یا صادرات به فروش می‌رسند. جداولی که در ادامه آمده، مقایسه عرضه و معامله و قیمت پایانی محصولات پتروشیمی را در سال‌های ۱۳۹۸، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ نشان می‌دهد. این داده‌ها نشان‌دهنده رشد و توسعه در این صنعت و همچنین تنوع محصولات آن است. گرانول‌های PVC از جمله محصولاتی هستند که به صورت عمده معامله می‌شوند و نقش مهمی در اقتصاد پتروشیمی کشور ایفا می‌کنند.
بیشترین میزان عرضه و معامله محصولات شیمیایی در ماه‌های مختلف سال ۱۴۰۰ مربوط به سود کاستیک با متوسط ۵۲ درصد و کمترین میزان مربوط به متیل‌دی‌فنیل‌دی‌ایزوسیانات خالص با متوسط ۰.۱ درصد است. از سوی دیگر، بیشترین میزان عرضه و معامله محصولات پلیمری مربوط به پلی‌پروپیلن نساجی با متوسط ۴۳ درصد است، در حالی که کمترین میزان مربوط به محصولات پلی‌وینیل کلراید، پلی‌پروپیلن پزشکی و اپوکسی رزین مایع با متوسط ۰.۴ درصد است. محدوده قیمت‌های جهانی مواد مختلف تا روز ۱۲ دی‌ماه ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که پلی‌اتیلن سنگین تزریقی از ۲۱۸٬۳۰۷ ریال به ازای هر کیلوگرم شروع می‌شود و اپوکسی رزین مایع با ۱٬۱۴۰٬۶۳۵ ریال به ازای هر کیلوگرم به اوج می‌رسد (pdid.nipc.ir).
بخش عمده‌ای از محصولات صادراتی مواد پلیمری و پتروشیمی ایران به کشورهای خارجی مانند ترکیه، چین، هندوستان، پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، عراق، امارات متحده عربی و کشورهای اروپایی صادر می‌شود. محصولات صادراتی اصلی شامل پلی‌اتیلن سنگین، پلی‌اتیلن سبک، پلی‌اتیلن سبک خطی، پلی‌پروپیلن هموپلیمر، پلی‌پروپیلن کوپلیمر، پلی‌وینیل کلراید (PVC)، پلی‌اتیلن ترفتالات (پت) و پلی‌استایرن هستند. شرکت بازرگانی پتروشیمی، در ۲۳ تیرماه ۱۳۶۹ به عنوان بازوی تجاری شرکت‌های پتروشیمی ایران و با سرمایه شرکت ملی صنایع پتروشیمی به منظور عرضه محصولات پتروشیمی در بازارهای داخلی و خارجی، ارائه خدمات لجستیکی و... تأسیس شد.
قیمت روز مواد پتروشیمی در بازار آزاد همانند قیمت رسمی آنها به‌روز می‌شود و به اطلاع خریداران محترم می‌رسد. طبق قانون اکسون، این شرکت تنها مجاز به انتشار قیمت است. در سال ۱۳۹۴، این شرکت توسط سازمان توسعه تجارت وزارت صنعت، معدن و تجارت به عنوان صادرکننده ممتاز و نمونه ملی (در میان ۵ صادرکننده ممتاز کشوری) و تنها صادرکننده برتر در حوزه محصولات پتروشیمی معرفی شد (Petrochem.ir.net). برای درک نحوه تعیین قیمت مواد پتروشیمی، ابتدا باید با مواد و کاربردهای آنها آشنا شویم. شایان ذکر است که صنعت پتروشیمی با تأمین طیف گسترده‌ای از نیازهای مصرفی انسان به عنوان سومین صنعت بزرگ جهان شناخته می‌شود.
طبق قانون جمهوری اسلامی ایران، قیمت گرانول‌های PVC باید از مراجع قانونی، مانند شرکت صنایع پتروشیمی ایران، اخذ و بدون تغییر منتشر شود. به همین دلیل، تمامی قیمت‌های اعلامی بر اساس قوانین موجود بدون تغییر در جداول ذکر شده و به‌صورت روزانه به‌روزرسانی می‌شوند. به‌طور معمول، صنایع پتروشیمی محصولات شیمیایی را از مواد خام نفت و گاز تولید می‌کنند. به دلیل کیفیت بالای این محصولات در ایران، صادرات آنها از جمله تجارت‌های سودآور محسوب می‌شود.
مواد اولیه پتروشیمی، گروهی از محصولات شیمیایی هستند که از فرآوری نفت و گاز به‌دست می‌آیند و به‌طور کلی به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
اولفین‌ها
این گروه شامل اتان، پروپان، بوتان و بوتادین است. همچنین اتیلن و پروپیلن از منابع مهم برای ساخت محصولات پلاستیکی به شمار می‌آیند و بوتادین در تولید لاستیک کاربرد دارد.
آروماتیک‌ها
این گروه شامل بنزن، تولوئن و زایلن است. بنزن به عنوان ماده اولیه در تولید مواد شوینده به کار می‌رود و تولوئن در تولید پلی‌یورتان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گازها
این گروه شامل گازهایی مانند آمونیاک و متانول است که برای تهیه آمونیاک و متانول به‌کار می‌روند. آمونیاک نیز در تولید کود شیمیایی نقش دارد.
قیمت مواد پتروشیمی بر اساس تنوع، پیچیدگی فرآورده‌های تولیدی و بازار مصرف تعیین می‌شود. معمولاً محصولات پتروشیمی مانند پلیمرهای مهندسی به دلیل کاربردهای خاص، گران‌تر هستند و ارزش افزوده بیشتری نسبت به سایر مواد پلیمری دارند. قیمت مواد پتروشیمی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
برای خرید مواد پتروشیمی، دانستن چگونگی قیمت‌گذاری و نحوه عرضه این محصولات بسیار مهم است. در نتیجه، آشنایی با مراحل تعیین قیمت مواد پتروشیمی در بورس ضروری است:
قیمت مواد اولیه پلاستیک با توجه به سیاست‌های قیمت‌گذاری، در شرکت‌های پتروشیمی متفاوت است. این مواد در تولید محصولات بسیاری کاربرد دارند و به صورت عمده در صنایع گوناگونی همچون بسته‌بندی مواد غذایی، عایق‌های حرارتی، تجهیزات الکترونیکی، و همچنین در اتصالات منازل مانند لوله‌کشی و دیگر کالاهای مصرفی به کار می‌روند. قیمت مواد اولیه پلاستیک به نوع و شرکت پتروشیمی تولیدکننده بستگی دارد و توسط این شرکت‌ها اعلام می‌شود. به طور کلی، مواد اولیه پلاستیک به پنج گروه اصلی پلیمر تقسیم می‌شوند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
محصولات پتروشیمی، مواد اولیه مجموعه وسیعی از تولیدات صنعتی است که از طریق واکنش‌های گوناگون بر نفت و گاز طبیعی به‌دست می‌آید. به همین دلیل، قیمت روز محصولات شیمیایی به‌طور جدی به قیمت نفت و گاز وابسته است. محصولات شیمیایی عمدتاً مواد اولیه پلاستیک را تشکیل می‌دهند و از آنجایی که تولید مواد پلاستیکی و مشتقات آن در سراسر جهان در حال افزایش است، قیمت فروش مواد اولیه پلاستیک نیز روندی صعودی را تجربه می‌کند. تغییر سبک زندگی مردم و استفاده روزافزون از محصولات پلیمری، بر این روند رو به رشد تأثیر ویژه‌ای داشته است.
با توجه به تنوع کیفیت و قیمت فرآورده‌های پتروشیمی، برای پیدا کردن مواد اولیه پلاستیک با کیفیت مطلوب و قیمت مناسب، باید به بورس مواد اولیه پلاستیک در تهران مراجعه کرد. این بورس با فراهم کردن امکان مقایسه قیمت‌ها برای خریداران، از فروش محصولات با قیمت‌های غیرواقعی جلوگیری می‌کند و واسطه‌ها را حذف می‌کند. صنعت پتروشیمی با نوآوری و رقابت، علاوه بر اینکه کشور را از واردات محصولات شیمیایی بی‌نیاز می‌کند، مانع از فروش نفت خام به سایر کشورها نیز می‌شود.
