یک ضرب‌المثلی قدیمی می گوید "به هرچه فکر کنی، همان می شوی"! یا "از هر چه بترسی، سرت می‌آید." آیا این ضرب المثل ها ریشه در واقعیت دارد؟ اصطلاح "پیش گویی خود تحقق بخش" در قالب یک نوع غیب گویی، مفهومی مشابه این اندرزهای قدیمی دارد که از دیدگاه نظریه ها و تحقیقات روانشناسی و جامعه شناسی اثبات شده است.
در این مقاله کاران می خواهیم به تاثیر پیش گویی خودتحقق بخش در جریان موفقیت های کار و زندگی پی ببریم.
پیش گویی خودشکوفا (Self-fulfilling prophecy) نوعی از پیش‌بینی است که بعد از اعلام شدن توسط فرد یا اطرافیان خودش شرایطی ایجاد می‌کند که باعث می‌شود همان پیشگویی حقیقت پیدا کند. به عنوان مثال کسی که به‌طور کلی خوشبین است و دیگران را انسان‌هایی خوب می‌داند و انتظار دارد از مردم برخورد خوب ببیند، احتمالاً با خوشرویی با مردم برخورد می‌کند و در نتیجه از آنها برخورد خوب و خوش‌اخلاقی می‌بیند. یا کسی که خود را خوش شانس می‌داند، بیشتر در رقابت‌های مختلف شرکت می‌کند و در نتیجه، احتمال برنده شدن هایش بیشتر می‌شود.
درباره پیش گویی خودتحقق بخش نظریه های مختلفی از گذشته تا به امروز وجود دارد. مثلا نظریه معروف توماس اثر ویلیام ایزاک توماس در همین رابطه می گوید: "اگر انسان‌ها موقعیتی را واقعی قلمداد کنند، پیامدهای آن موقعیت به وقوع خواهد پیوست."
به بیان ساده تر با پیش گویی خودتحقق بخش، رفتار و کنش‌های فرد تحت‌تاثیر تصورات ذهنی‌اش قرار می‌گیرد. طبق این قانون، تفسیری که فرد از امور در خیالش می‌بافد، نتایجش از مرز خیال گذر خواهد کرد و تحقق می یابد.
در واقع تعریف و تشخیص هایی که درباره خودمان یا اطرافیان مان داریم موجب رفتارها و اقداماتی می شود که در نهایت کمک می کند پیش بینی های اولیه به واقعیت تبدیل شوند. در همین حالت است که فکر می کنیم این نوع پیش گویی غیب گویی بوده است. درصورتیکه باورها و پیش فرض های به رفتارمان جهت می دهند و مسیر رویدادها را تغییر می دهند.
به همین خاطر همیشه به ما گفته اند نفوس بد نزنیم و غم و اندوه یا شکست را پیش بینی یا تلقین نکنیم چرا که به احتمال زیاد هرگونه باور و پیش فرضی می تواند درآینده محقق شود.
پس از بررسی عملکرد آموزگاران و نمرات دانش‌آموزان در یک بازه زمانی مشخص شد وقتی معلم یکی را "باهوش" می‌پندارد، رفتار و توقعش را بر اساس همان پندار پیش می‌برد. نتیجه آنکه پس از مدتی دانش‌آموز نیز خودش را با توقعات آموزگار تطبیق می‌دهد و عملکردش بر همان اساس پیشرفت می‌کند.
عکس اثر پیگمالیون به "اثر گولِم" مشهور است. اثر گولِم می‌گوید که در محیط‌های آموزشی و سازمانی پدیده‌ای روانی وجود دارد که در آن توقع پایین‌تر از افراد، چه از طرف بالاسری‌ها چه خود شخص، به عملکرد ضعیف‌تر فرد می‌انجامد.
شناسایی این دو شکل از پیشگویی خودمحقق الهام‌بخش پژوهش‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و دوره‌های آموزشی مختلفی در حوزه‌های تعلیم و تربیت و مدیریت منابع انسانی بوده است. پژوهش‌های بین رشته‌ای فراوانی در سال های اخیر، مفاهیم جدید و صورت‌های گوناگونی از پیشگویی خودمحقق و تاثیراتش را شناسایی کرده‌اند.
پیشگویی خودمحقق می‌تواند دستاوردهای ارزشمندی داشته باشد، اگر درست به کار گرفته شود و واقعیت را مد نظر قرار دهد؛ اما غیب‌گویی‌هایی که واقعیت را مدنظر قرار نمی‌دهند می‌توانند وحشتناک و مخرب باشند؛ از زندگی خصوصی گرفته تا پیشرفت شغلی و اجتماعی، توهمات ذهنی ممکن است پیامدهای سختی داشته باشند. آموزش، یادگیری، آگاهی‌رسانی، مشاوره و اندیشه‌ورزی از بهترین راه‌های مبارزه با نتایج زیان‌بار چنین خیالبافی‌هایی است.
بهترین پیشنهاد برای استفاده درست از پیش گویی خود تحقق بخش که منجر به موفقیت در کار و زندگی مان شود، می تواند راهکارهای زیر باشد:
1.از پیشگویی خودشکوفایی آگاه باشید و سعی کنید آگاهانه خیال پردازی کنید. تلاش کنید که درباره خانواده کار و زندگی تان در خودتان انتظارات مثبت و تا جای ممکن واقعی ایجاد کنید.
2.خوش بین باشید و سعی کنید درباره اتفاقات روزانه به شیوه ای مثبت فکر کنید.
3.از به کار بردن کلمات مطلق (هرگز، همیشه، نمی توانم و .....) خودداری کنید و آنها را با عبارات خنثی یا مثبت جایگزین کنید (من تمام تلاشم را می کنم). در همین زمینه تکنیک های خودآگاهی به شما کمک می کند.
4.اطراف خود را با کسانی احاطه کنید که به شما ایمان دارند.
5.با خودتان صبور باشید و عجله برای رسیدن به هدف ها را کنار بگذارید.
6.به یاد داشته باشید باورها، درک از زندگی و رفتارها را تغییر می دهند.
7.روی تقویت عزت نفس خود کار کنید؛ عزت نفس پایین ممکن است انتظاراتی را که برای خود و آینده تان را تعیین کرده اید کاهش دهد.
منابع :
https://www.britannica.com/topic/self-fulfilling-prophecy
https://en.wikipedia.org/wiki/Self-fulfilling_prophecy
https://www.bbc.com/worklife/article/20230103-how-to-strengthen-willpower
