هنر قالی بافی در ایران بیش از 2500 سال پیش شکل گرفت. در ابتدا فرش و قالیچه های ایرانی به عنوان کالاهای ضروری برای پوشاندن کف خانه اقوام عشایر بافته می شد و از آنها در برابر سرما و رطوبت محافظت می کرد. پیشرفت طبیعی مهارت و پیشه وری که در خلق این آثار هنری دخیل است طی قرن ها در طول دوره های صلح، حمله و جنگ، نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. با توسعه تجارت بین المللی، تنوع الگوها و طرح های فرش ها بیشتر شد.
فرش ایرانی در دوره سلطنت صفویه در قرن شانزدهم میلادی به اوج خود رسید. تقریباً 1500 نمونه در موزه های مختلف و مجموعه های خصوصی در سراسر جهان حفظ شده است. در زمان شاه عباس (1587 - 1629) تجارت و صنایع دستی در ایران رونق گرفت. شاه عباس روابط و تجارت را با اروپا تشویق و پایتخت جدید خود، اصفهان را دگرگون کرد. وی همچنین کارگاههایی را برای فرشها ساخت که طراحان و صنعتگران ماهر برای ایجاد نمونه های پر زرق و برق در تلاش بودند. بیشتر این فرشها از ابریشم ساخته شده اند و نخهای طلا و نقره تزئینات بیشتری به آنها بخشیده اند. دو نمونه از بهترین فرشهای شناخته شده دوره صفویه. مورخ 1539 از مسجد اردبیل آمده است. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این فرش ها نشان دهنده اوج موفقیت در طراحی فرش است. بزرگتر از این دو فرش اکنون یک قطعه اصلی در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن وجود دارد. در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی هنر تابلو فرش دستباف بپردازیم و مهمترین نکات از زمان پیدایش تا انتخاب یک نمونه خوب را خدمت شما معرفی کنیم. پس تا انتها همراه ما باشید ...
تابلوفرش به فرشهایی گفته می شود که بیشتر جنبۀ تزئینی دارند، همانند تابلو به صورت قاب شده، روی دیوار نصب می گردند و به دو نوع دستباف و ماشینی دسته بندی می شوند ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان تابلوفرش در دنیا شناخته می شود.
تابلوفرش را میتوان ادامۀ فرآیند قالی بافی و قالیچه های تصویری دانست گه با نوآوری و خلاقیت از زیر پا به روی دیوارها رفت. در واقع این فرآیند در نتیجۀ ایده پردازی های هنرمندان ماهر ایرانی بوده است.
به طور کلی این تابلو فرش ها جنبۀ تزئینی داشته و مانند سایر تابلوها روی دیوار نصب می شوند و زیبایی و جلوۀ تماشایی به محیط منزل یا محل کار می بخشند.
امروزه تابلوفرش ها را می توان یکی از منحصر به فردترین و زیباترین وسایل تزئینی برای هر خانه در نظر گرفت که با جذابیت و زیبایی خیره کننده، مورد توجه افراد علاقه مند به هنر اصیل ایرانی قرار گرفته است. هنر تابلو فرش دستباف نه تنها در ایران طرفداران بسیار زیادی پیدا کرده، بلکه در قاره های اروپا، آمریکا، کشورهای آسیای شرقی مانند چین و اعراب نیز علاقه مندان بسیاری تا کنون داشته است.
به همین دلیل هنر قالی بافی پس از حضور آنها در ایران با انحطاط زیادی همراه شد و می توان گفت تنها عکس العمل آنها در برابر فرش های ایرانی استفاده از آنها برای تزئین کاخ های باشکوه خود بود.
پس از مدت ها حضور دو شخصیت در ایران و مناطق مسلط ایران توانست هنر قالی بافی را در ایران احیا کند ، اگرچه گاهی با فرهنگ های گذشته خود متفاوت بود.
نام این دو شخصیت سلجوقی ترک و تیمور لنگ است که با تغییراتی مانند تغییر طرح و طرح فرش های ایرانی و استفاده از طرح هایی با خطوط چرخشی و منحنی به جای طرح های هندسی و همچنین استفاده از نقوش پیچک، گل، حیوانات و پرندگان باعث شدند که به نوعی هنر قالی بافی در ایران تغییر کند.
تابلوفرش، هنری است که در چند سال اخیر مورد توجه بسیاری از افراد قرار گرفته و بافت آن در سراسر کشور رونق یافته است. این هنر زیبا از مواد اولیه ای همچون نخ، تاروپود و غیره تشکیل و همچنین دارای طرح های بسیار متفاوتی است. در بین آنها تعدادی دارای بیشترین فروش هستند که البته فروش آن به عواملی همچون جنس و نخ و طرح به کار رفته در آن بستگی دارد، بهتر است برای خرید تابلوهای پر فروش از مکانهای معتبر آنها را خریداری نمائید.
در تابلوفرش دستباف، ظرافت و دقت به کار رفته نسبت به تابلوفرش ماشینی بیشتر است، به دلیل اینکه سایز تابلوفرشهای دستی نسبت به فرش دستی کوچکتر است، در نتیجه تنوع نقش و رنگ و مدل بافت آنها حساستر و ظریفتر میباشند و نیاز به رعایت یک سری ریزهکاریهای بیشتر توسط بافنده دارد.
یکی از مشاغل اصلی مردم در بسیاری از شهرها و مناطق مختلف ایران و روستاها و عشایر، بافت فرش و قالی است. از جمله منطقه آذربایجان، کردستان، فارس، تهران، یزد اصفهان، خراسان، همدان، کرمان، عشایر منطقه ترکمن، اراک، کرمانشا و سیستان و بلوچستان.
تابلوفرش ها از لحاظ طرح و نقشه به موارد زیر دسته بندی می گردند:
اکثر این نوع فرش ها در اندازه ۳۵*۵۰، ۵۰*۷۰، ۷۰*۱۰۰، ۸۰*۱۲۰، ۱۰۰*۱۵۰ و ۲۰۰*۳۰۰ سانتیمتر بافته میشوند.
این تابلوفرش ها در طرح ها و اندازه های مختلفی بافته شده که عموماً سایزشان ۳۵*۵۰ سانتیمتر تا ۳*۲ متر است که با توجه به اندازه و سایز تابلوفرش، ارزش ریالی آنها بسیار بیشتر از فرشهای دیگر خواهد بود.
قالی سردرود، نوعی قالی ایرانی است که در سردرود تبریز تولید شده و دارای سابقۀ یکصد ساله است. قالیبافی برای اولین بار توسط «محمود آقاحکیم» وارد زندگی اهالی سردرود شد و بعد از آن توسط افراد دیگری مانند «حاجسید حاجآقااسحاقیان»، «اعلاباف» و «حاج ابوالقاسم شریفزاده» پیگری و گسترش یافته است.
خاستگاه این نوع فرش در ایران، شهر کوچک ولی با قدمت سه هزار سالۀ سردرود، یکی از شهرهای تبریز در استان آذربایجان شرقی که به عنوان پایتخت تابلوفرش در جهان لقب گرفته و ثبت جهانی شده است. تابلوفرش سردرود قدمت ۸۰ ساله داشته و طرحهای آنجا به علت طیف وسیع رنگ به کارگرفته شده و ظرافت آن از ارزش و مقبولیت جهانی برخوردار است، تابلوفرش دستباف سردرود اغلب در قالب پرتره بافته و اکثراً نقشهای هنری، منظره، نقاشی، آیات قرآن و دیگر طرحهای مرسوم به کار رفته شده در آن، به ثبت جهانی رسیده است.
فرآیند ثبت جهانی تابلوفرش دستباف سردرود، براساس معاهدۀ لیسبون در «سازمان جهانی مالکیت فکری» واقع در وین اتریش به ثبت رسید و رونمایی از آن در شهر سردرود در تاریخ ۱۶ دیماه ۱۳۹۵ انجام شد.
هنگام بافت تابلوفرش بیشتر از نقشه های کاغذی استفاده می شود. به این صورت که بعد از انتخاب طرح، تصویر مورد نظر را به تناسب اندازه تابلوفرش توسط نقاش یا با استفاده از دستگاههای چاپ تصاویر بر روی کاغذ چاپ کرده و با تقسیم بندی شطرنجی کاغذ چاپ شده، توسط بافنده بافته می شود. با پیشرفت تکنولوژی و استفاده از کامیپیوتر و الگوریتم های پردازش تصاویر بیتی، تصاویر مربوط به تابلوفرش، توسط نرمافزارهای خاص آن به کدهایی با دو پارامتر موقعیت مکانی بر روی تصویر و رنگ هر نقطه، تبدیل میشوند که در اصطلاح نقشه‌های کامپیوتری نامیده می شوند.
در نمایشگاهها به خصوص نمایشگاه بین المللی تهران به صورت ادواری ( شهریورماه ) فرش و تابلوفرش، جهت بازدید و فروش به نمایش عمومی قرار می گیرد.
نخ های استفاده شده در تابلوفرش ها در دو نوع نخ های ترکیبی و غیر ترکیبی هستند.
نخ های غیرترکیبی به صورت یک دست و تنها از یک جنس مانند ویسکوز، ، پنبه، پلی پروپیلین، اکریلیک، ابریشم و پشم تشکیل شده است.
نوع دیگر نخ، نخ های ترکیبی از دو یا چند الیاف مختلف است که با یکدیگر ترکیب شده و ساختار جدید همراه با ویژگی های جدید دارند. این نخ ها قبل از ریسیدن به دست آمده و دوام، استحکام و تنوع بیشتر و هزینۀ کمتری دارند.
نخ ابریشم که به دو صورت یا از پیلۀ کرم ابریشم و یا به صورت مصنوعی تولید میشود، مستحکمتر از الیاف پشمی میباشند، بافت فرش و تابلوفرشی که با اینگونه الیاف مخصوصاً طبیعی آن بافته میشود، کاری بسیار ظریف، دقیق و پرزحمت است به همین دلیل گرانبهاتر از سایر فرش و تابلوفرشهاست.
کرک یکی از مواردی است که در قالیهایی که دارای ظرافت زیاد هستند، مورد استفاده میباشد و دارای قیمت نسبتاً بالایی است. کرک به پشم نرمی که روی بدن حیواناتی مانند بز، گوسفند و شتر روئیده و در هنگام شانه کردن آنها، بین دانههای شانه گیر میکند، گفته میشود.
نخ پشمی از الیاف به دست آمده از پشم گوسفند تهیه میگردد، کیفیت نخهای پشمی، به نژاد گوسفند، زمان چیدن پشم و نحوۀ ریسیدن آن بستگی دارد.
امتیاز نخ پنبهای نسبت به نوع ابریشمی آن، این است که آفت بید تمایلی به خوردن آن نداشته و چنانچه در معرض بیدخوردگی قرار گیرد، تنها پرز و یا گوشت آنها از بین میرود و سوراخی در آن ایجاد نمیگردد، بنابراین به آسانی میتوان از طریق گره زدن بر روی شبکه تار و پود فرش که سالم باقی مانده، طبقۀ جدیدی از پرز به وجود آورد. پنبه پس از برداشت، تمیز و رنگ و پس از ریسیدن به نخ تبدیل میگردد، برخلاف پشم، خاصیت الاستیکی و ارتجاعی ندارد که این ویژگی یک مزیت جهت حفظ شکل اولیۀ آن است و با شست و شوی زیاد، شکل و رنگ خود را حفظ میکند.
نخهای مورد استفاده در تابلوفرش، ابریشم(البته از نوع طبیعی)، مرینوس تبریز، پشم، نخهای از جنس الیاف مصنوعی مثل آکریلیت هستند.
جنس الیاف ابریشم بهتر و مقاومت آنها بالاتر از الیاف مرینوس و پشم میباشد و تابلوفرشی که با این الیاف بافته میشوند بسیار ارزشمندتر و گرانتر و دلرباتر هستند.
نخ مرینوس در درجه بعد از جنس و مقاومت قرار دارد و در مقایسه با نخ پشم از برتری بسیار بالاتری برخوردار است، به دلیل اینکه نخهای مرینوس نسبت به پشم باریکتر هستند، در نتیجه، بافت حاصل زیباتر خواهد شد. همچنین الیاف پشم با گذر زمان دچار ساییدگی شده ولی نخ مرینوس اینگونه نیست، بنابراین برای استفاده از نخ مناسب جهت بافت تابلوفرش در مقام مقایسه ابریشم، بعد مرینوس، بعد پشم از نظر مقاومت قرار دارند.
برای خرید و تهیۀ تابلوفرش به چند نکتۀ کلیدی و مهم باید توجه شود: جنس و قیمت، نوع طرحی که استفاده شده، نوع بافت تابلو، اندازۀ آن.
تراکم تابلوفرش یکی از عوامل تعیین کنندۀ قیمت آن است، با افزایش تراکم، تابلوفرش ریز بافته تر شده و از دید بیننده ظریفتر به نظر میرسد و همین امر باعث میشود طرح و نقش تابلو، پرجلوه تر و پرزرق و برقتر شود.
شما می توانید به هنگام خرید و انتخاب تابلوفرش، تابلوفرشهایی را انتخاب نمایید که طرح و رنگ آنها با دکوراسیون منزلتان هماهنگی داشته باشند، به عنوان مثال رنگ و طرحهایی را انتخاب نمایید که به رنگ پرده، مبل و یا فرش محیطتان نزدیکتر و در اصطلاح ست باشند.
از جمله موارد مهم در هنگام خرید تابلوفرش، توجه به جنس آن میباشد. جنس تابلوفرش به نخی که بافندۀ آن برای بافت تابلو استفاده میکند، بستگی دارد.
جنس نخ یا الیاف به کار رفته، اندازه و همچنین میزان تراکم تابلوفرش، نوع طرح و نقشۀ به کار رفته در آن عواملی هستند که در تعیین قیمت و ارزش آن سهم به سزایی دارند.
