در بسیاری از درمان‌های ترمیمی و پروتزی دندانپزشکی، دستیابی به دید واضح و دسترسی کامل به ناحیه زیر خط لثه (مارژین تراش) برای موفقیت درمان حیاتی است. نخ زیر لثه یا کورد رترکشن (Gingival Retraction Cord) یکی از ابزارهای پرکاربرد و ضروری برای مدیریت بافت نرم لثه و دستیابی به این هدف است.
این مقاله به طور جامع به بررسی نخ زیر لثه، اهداف استفاده از آن، انواع مختلف موجود و نکات کلیدی در انتخاب و استفاده از آن در دندانپزشکی می‌پردازد.
نخ زیر لثه چیست
چرا از نخ زیر لثه استفاده می‌کنیم؟ (اهداف اصلی)
استفاده از نخ زیر لثه در دندانپزشکی عمدتاً دو هدف اصلی را دنبال می‌کند:
عقب‌زدن لثه (Gingival Displacement / Retraction):ایجاد فضای فیزیکی: نخ با قرار گرفتن در شیار لثه (Sulcus)، لبه آزاد لثه را به صورت موقت به صورت جانبی (Lateral) و عمودی (Apical) از سطح دندان، به خصوص از ناحیه مارجین تراش خورده، دور می‌کند. اکسپوز کردن مارجین: این عقب‌زدن لثه باعث می‌شود خط پایان تراش (Finish Line) که برای ساخت روکش، لمینت، اینله یا آنله آماده شده است، به طور کامل قابل مشاهده و در دسترس باشد. قالبگیری دقیق: مهم‌ترین دلیل این کار، امکان ثبت دقیق مارجین تراش توسط ماده قالبگیری (مانند سیلیکون‌های افزایشی یا پلی‌اتر) است. اگر لثه روی مارجین را بپوشاند، ماده قالبگیری نمی‌تواند این ناحیه حیاتی را ثبت کند و پروتز ساخته شده تطابق لبه‌ای مناسبی نخواهد داشت. سیل مناسب سمان: در زمان چسباندن (سمان کردن) ترمیم نهایی، عقب‌زدن لثه به تمیز نگه داشتن مارجین و جلوگیری از آلودگی با خون یا مایع شیار لثه‌ای (GCF) کمک کرده و امکان ایجاد یک سیل کامل و بادوام را فراهم می‌کند.
کنترل خونریزی و مایع شیار لثه‌ای (Hemostasis and Moisture Control):هموستاز (بند آوردن خون): اغلب نخ‌های زیر لثه به مواد شیمیایی منقبض‌کننده عروق (Vasoconstrictors) یا بندآورنده خون (Hemostatic agents / Astringents) آغشته می‌شوند. این مواد به کنترل یا توقف کامل خونریزی جزئی که ممکن است حین تراش دندان یا قرار دادن نخ ایجاد شود، کمک می‌کنند. خونریزی مانع دید واضح شده و می‌تواند کیفیت قالبگیری یا باندینگ را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. کنترل رطوبت: با کنار زدن لثه و گاهی جذب مایع توسط خود نخ، محیط اطراف مارجین خشک‌تر نگه داشته می‌شود که برای قالبگیری دقیق و سمان کردن مؤثر ضروری است.
انواع نخ زیر لثه
نخ‌های زیر لثه را می‌توان بر اساس معیارهای مختلفی دسته‌بندی کرد:
۱. بر اساس ساختار فیزیکی (Configuration):
نخ پیچ خورده (Twisted):ساخته شده از چندین رشته الیاف که به هم پیچیده‌اند (مانند نخ‌های پنبه‌ای سنتی). مزایا: قدرت جذب بالا برای مایعات و مواد دارویی. معایب: هنگام قرار دادن در شیار لثه، ممکن است رشته‌ها از هم باز شوند (fray)، کنترل و جایگذاری آن سخت‌تر باشد و فشار یکنواختی وارد نکند.
نخ بافته شده (Braided):ساخته شده از الیافی که مانند طناب به هم بافته شده‌اند. مزایا: ساختار منسجم‌تری دارد، کمتر از هم باز می‌شود، جایگذاری آن کمی ساده‌تر از نوع پیچ خورده است. معایب: ممکن است کمی سفت‌تر باشد و قدرت جذب کمتری نسبت به نوع پیچ خورده داشته باشد.
نخ گره خورده / بافتنی (Knitted):ساخته شده از حلقه‌های به هم پیوسته الیاف (شبیه بافت پارچه). این نوع، مدرن‌ترین و پرکاربردترین نوع نخ زیر لثه در حال حاضر است.
مزایا:فشرده‌پذیری عالی: حین جایگذاری به راحتی فشرده می‌شود. انبساط پس از جایگذاری: پس از قرار گرفتن در شیار و جذب مایع، کمی منبسط می‌شود و فشار ملایم و یکنواختی به دیواره لثه وارد می‌کند که به عقب‌زدن مؤثر لثه کمک می‌کند. جذب خوب مایعات و داروها. مقاومت بالا در برابر از هم باز شدن (fraying). جایگذاری آسان‌تر و کنترل بهتر. معایب: ممکن است کمی گران‌تر باشد. نمونه محصول: سری نخ‌های Ultrapak از برند Ultradent نمونه‌ای برجسته از نخ‌های Knitted هستند.
انواع نخ زیر لثه
۲. بر اساس آغشته بودن به مواد شیمیایی (Impregnation):
نخ بدون ماده دارویی (Non-impregnated / Plain):فقط نخ خالی است و هیچ ماده شیمیایی ندارد. کاربرد: زمانی که خونریزی وجود ندارد یا بسیار کم است، یا زمانی که دندانپزشک ترجیح می‌دهد از یک محلول هموستاتیک جداگانه (مانند کلرید آلومینیوم یا سولفات فریک) قبل یا بعد از قرار دادن نخ استفاده کند. همچنین در بیمارانی که به مواد شیمیایی حساسیت دارند یا منع مصرف دارند (مانند بیماران قلبی برای اپی‌نفرین).
نخ آغشته به دارو (Impregnated): نخ از قبل به یکی از مواد شیمیایی زیر آغشته شده است: آغشته به اپی‌نفرین (Epinephrine):یک منقبض‌کننده عروق قوی است که هموستاز بسیار خوبی ایجاد می‌کند. احتیاط شدید: اپی‌نفرین می‌تواند جذب سیستمیک داشته باشد و در بیماران با مشکلات قلبی-عروقی (فشار خون بالا، آریتمی، سابقه سکته)، پرکاری تیروئید، دیابت کنترل نشده و یا بیمارانی که داروهای خاصی (مانند بتابلاکرها یا برخی ضدافسردگی‌ها) مصرف می‌کنند، منع مصرف دارد یا باید با احتیاط فراوان استفاده شود. احتمال بروز “واکنش اپی‌نفرین” (افزایش ضربان قلب، تپش قلب، اضطراب، تعریق) وجود دارد.
آغشته به کلرید آلومینیوم (Aluminum Chloride – AlCl₃):یک ماده بندآورنده خون (Astringent) است که با رسوب پروتئین‌های خون و مایع بافتی عمل می‌کند. هموستاز خوبی ایجاد می‌کند و نسبت به اپی‌نفرین ایمن‌تر است و عوارض سیستمیک کمتری دارد. رایج‌ترین ماده مورد استفاده در نخ‌های آغشته است. نکته: ممکن است با برخی مواد قالبگیری (به‌ویژه پلی‌اترها) تداخل داشته و مانع سفت شدن کامل آن‌ها شود.
آغشته به سولفات فریک (Ferric Sulfate – Fe₂(SO₄)₃):یک هموستاتیک بسیار قوی است که به سرعت لخته ایجاد می‌کند. نکات: می‌تواند باعث تغییر رنگ موقت لثه یا حتی دائمی دندان (به‌ویژه در عاج اکسپوز شده) شود. همچنین مانند کلرید آلومینیوم، پتانسیل تداخل با مواد قالبگیری و باندینگ را دارد.
آغشته به سولفات آلومینیوم (Aluminum Sulfate):عملکردی شبیه کلرید آلومینیوم دارد (Astringent).
۳. بر اساس اندازه / قطر (Size / Diameter):
نخ‌های زیر لثه در اندازه‌ها و قطرهای بسیار متنوعی عرضه می‌شوند که معمولاً با شماره‌هایی مانند ۰۰۰ (بسیار نازک)، ۰۰ (خیلی نازک)، ۰ (نازک)، ۱(متوسط)، ۲ (ضخیم) و گاهی ۳ (بسیار ضخیم) مشخص می‌شوند.
انتخاب سایز مناسب حیاتی است:باید بر اساس عمق شیار لثه و ضخامت بافت لثه (Biotype) بیمار انتخاب شود. استفاده از نخ خیلی ضخیم می‌تواند باعث آسیب به الیاف اتصال‌دهنده لثه (Attachment Fibers) و تحلیل لثه شود. استفاده از نخ خیلی نازک ممکن است عقب‌زدگی کافی را ایجاد نکند. تکنیک نخ دوبل (Double Cord Technique): اغلب برای عقب‌زدگی بهتر، ابتدا یک نخ نازک‌تر (مانند ۰۰۰ یا ۰۰) در عمق شیار قرار داده می‌شود (که معمولاً حین قالبگیری در محل باقی می‌ماند) و سپس یک نخ ضخیم‌تر (مانند ۱ یا ۲) روی آن قرار داده می‌شود که قبل از تزریق ماده قالبگیری برداشته می‌شود. نخ اول به کنترل مایع شیار و عقب‌زدگی عمودی کمک می‌کند و نخ دوم عقب‌زدگی جانبی اصلی را فراهم می‌کند.
اندازه نخ زیر لثه
محصولات موجود در بازار ایران
در بازار تجهیزات دندانپزشکی ایران، انواع مختلفی از نخ‌های زیر لثه از برندهای معتبر بین‌المللی و همچنین برندهای منطقه‌ای موجود است. رایج‌ترین انواع یافت شده عبارتند از:
نخ‌های Knitted: به دلیل مزایای ذکر شده، بسیار محبوب هستند. برندهایی مانند Ultradent (Ultrapak) پیشرو در این زمینه هستند و محصولاتشان به وفور یافت می‌شود.
نخ‌های Braided: نیز توسط برندهای مختلفی مانند , Muller-Omicron, Pascal, Kerr و سایرین عرضه می‌شوند.
آغشتگی: نخ‌های آغشته به کلرید آلومینیوم به دلیل ایمنی بیشتر، بسیار رایج هستند. نخ‌های آغشته به اپی‌نفرین نیز موجودند اما استفاده از آن‌ها نیازمند دقت و آگاهی از موارد منع مصرف است. نخ‌های بدون ماده دارویی نیز برای استفاده با محلول‌های جداگانه یا در موارد خاص در دسترس هستند.
تنوع سایز: تمام سایزهای استاندارد (از ۰۰۰ تا ۲ یا ۳) معمولاً توسط تأمین‌کنندگان ارائه می‌شوند.
نکات کلیدی در استفاده:
انتخاب صحیح: نوع نخ (ساختار، آغشتگی، سایز) باید بر اساس شرایط کلینیکی و وضعیت بیمار انتخاب شود.
تکنیک جایگذاری: باید با استفاده از ابزار مناسب (مانند Packing Instrument با لبه‌های صاف و نازک) و با فشار ملایم و کنترل شده انجام شود تا از آسیب به لثه و الیاف اتصال‌دهنده جلوگیری شود.
زمان‌بندی: نخ باید برای مدت زمان کافی (معمولاً چند دقیقه طبق دستور سازنده) در محل باقی بماند تا اثر خود را بگذارد.
برداشتن نخ: نخ (یا نخ دوم در تکنیک دوبل) باید به آرامی و با مرطوب کردن (برای جلوگیری از کنده شدن لخته یا آسیب به اپیتلیوم) قبل از قالبگیری یا سمان کردن برداشته شود.
نتیجه‌گیری:
نخ زیر لثه (کورد رترکشن) ابزاری ضروری و کارآمد در دندانپزشکی ترمیمی و پروتزی است که با عقب‌زدن لثه و کنترل خونریزی، شرایط لازم برای قالبگیری دقیق و سمان کردن موفق ترمیم‌های دندانی را فراهم می‌کند. با وجود انواع مختلف نخ‌ها از نظر ساختار، آغشتگی به مواد دارویی و اندازه، دندانپزشک باید با آگاهی کامل و بر اساس نیازهای هر بیمار و شرایط کلینیکی، مناسب‌ترین گزینه را انتخاب کرده و با تکنیک صحیح از آن استفاده نماید تا بهترین نتیجه درمانی حاصل شود. دسترسی مناسب به انواع مختلف این محصول در بازار ایران، امکان انتخاب بهینه را برای دندانپزشکان فراهم کرده است.
شما می توانید انواع نخ زیر لثه را با تضمین اصالت و کیفیت کالا از فروشگاه مواد و تجهیزات دندانپزشکی کارمادنتال تهیه نمایید.
