اگر حتی یکبار گذرتان به دادگاه افتاده باشد، احتمالا واژه‌های «حکم» و «قرار» برای شما غریبه نباشند. این دو رای دادگاه البته تفاوت‌های عمده‌ای دارند و در دعاوی کیفری و حقوقی، درک تفاوت با قرار از اهمیت زیادی برخوردار است.
شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که فرق حکم و قرار در چیست؟ دادگاه در چه زمانی حکم صادر می‌کند و قرار در چه مواردی لحاظ می‌شود؟ پاسخ این سوالات یکی از حوزه‌های مهم مشاوره حقوقی محسوب می‌شود و بسیاری از افراد، به دنبال دریافت آن هستند.
در این مقاله قصد داریم ضمن بررسی تعریف حکم و قرار، به مهم‌ترین تفاوت‌های این دو مفهوم هم اشاره کنیم. پس اگر به تازگی درگیر یک ماجرای حقوقی یا کیفری شده‌اید، حتما تا پایان با ما همراه باشید.
اگر بخواهیم حکم را به شکل ساده و قابل درک تعریف کنیم، باید بگوییم که حکم به معنی رای نهایی دادگاه در یک پرونده حقوقی یا کیفری است. به عبارتی دیگر، زمانی که دادگاه بررسی یک پرونده دعوا را شروع می‌کند، همه مراحل دادرسی در نهایت باید به حکم منتهی شوند. در واقع حکم رای پایانی قاضی است و بعد از صدور آن، هم خواهان و هم خوانده، تکلیف خود را در دعوا به صورت واضح و مشخص می‌بینند.
بر اساس ماده 299 قانون آیین دادرسی مدنی، حکم به صورت زیر تعریف می‌شود:
«چنانچه رای دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد، حکم و در غیر این صورت قرار نامیده می شود.»
حکم در سیستم قضایی و حقوقی از اهمیت زیادی برخوردار است. به عبارت دیگر، زمانی که دادگاه‌ها اقدام به وضع قرار یا دستورات دیگری می‌نمایند، در حال بررسی یک پرونده در جهت صدور حکم هستند. به بیانی ساده‌تر، قرارها در راستای اهدافی صادر می‌شوند که به صدور حکم منتهی گردند.
حکم دادگاه انواع مختلفی داد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد:
هرگاه در روند بررسی یک پرونده خوانده و یا وکیل وی در هیچ یک از جلسات حضور نداشته و به طور کتبی هیچ دفاعی را انجام نداده باشند یا دادخواست ابلاغ واقعی نشده باشد، حکم صادر شده غیابی یا غیر حضوری خواهد بود.
اگر بعد از صدور حکم امکان شکایت وجود داشته باشد، به آن «حکم غیر قطعی» گفته می‌شود. این در حالیست که حکم قطعی، قابل تغییر نبوده و تمامی مفاد آن، لازم الجرا خواهد بود.
اگر حکم صادر شده در دیوان عالی کشور قابل فرجام خواهی نباشد یا فرجام آن توسط این دیوان رد شده و حکم تایید شده باشد یا توسط دادگاه تجدید نظر صادر شده و در دیوان عالی کشور قابل پیگیری نباشد، به آن حکم نهایی گفته می‌شود. سایر احکام در ردیف حکم غیر نهایی قرار می‌گیرند.
احکامی که سبب وضعیت حقوقی جدیدی نشوند، حکم اعلامی و احکامی که وضعیت جدیدی مانند اعلام ورشکستگی تاجری را اعلام کند، حکم تاسیسی نامیده می‌شوند.
در قانون آیین دادرسی مدنی کشور، تعریف دقیق و مشخصی برای «قرار» نشده است. تنها اشاره‌ای که در این قانون به قرار شده است، مربوط به ماده 299 است که می‌گوید:
چنانچه رای دادگاه راجع به ماهیت دعوا و قاطع آن به طور جزیی یا کلی باشد، حکم و در غیر این صورت قرار نامیده می شود.
قرار در خلال بررسی پرونده صادر می‌شود و بعد از صدور آن، دعوا همچنان و تا زمان صدور حکم نهایی ادامه خواهد داشت. پس می‌توان به راحتی فهمید که قرار نه در ماهیت دعوا ورود پیدا می‌کند و نه باعث پایان رسیدگی به پرونده و مختومه شدن آن می‌شود. به عبارتی دیگر، گاهی اوقات دادگاه برای رسیدن به حکم نهایی، نیاز دارد که بررسی‌های تخصصی را روی یک پرونده انجام دهد که این بررسی‌ها قرار نامیده می‌شوند. مانند قرار ارجاع به کارشناس تخصصی و ...
قرار انواع مختلفی دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
1. قرار معاینه فنی
2. قرار تحقیقات محلی
3. قرار کارشناسی
4. قرار تطبیق
5. قرار اناطه
6. ...
در یک دسته‌بندی دیگر، می‌توان قرارها را به 4 دسته قرار اعدادی یا مقدماتی، قرار قاطع دعوا، قرار شبه قاطع و قرار موقت تقسیم کرد. قرارهای قاطع دعوا که گاهی قرار سقوط دعوا هم خوانده می‌شوند در نقش حکم بوده و باعث مختومه شدن یک پرونده می‌شوند. قرار سقوط دعوا، قرار رد دعوا، قرار استماع دعوا، قرار ابطال دادخواست، قرار رد دادخواست و قرار رد درخواست از انواع قرارهای قاطع دعوا هستند.
از طرفی دیگر، قرار مقدماتی و یا اعدادی به آن دست قرارهایی گفته می‌شود که به منظور آماده‌سازی برای صدور قرار و حکم نهایی صادر می‌شوند و البته لازم به ذکر است که این قرارها پیش از خاتمه یافتن دادرسی، صادر می‌شود.
قرارهای شبه قاطع دعوا مانند قرارهای قاطع دعوا به طور کلی باعث خروج پرونده از دادگاه رسیدگی کننده نمی‌شود، بلکه صرفا باعث صدور آن ها موجب می‌شود تا جریان رسیدگی به آن پرونده خاتمه پیدا کند.
کمک گرفتن از یک مشاور حقوقی یا مشورت با وکیل حقوقی می‌تواند ذهنیت شما را نسبت به قرار یا حکم صادر شده برای پرونده حقوقی یا کیفری‌تان، کاملا روشن و آشکار نماید. بنابراین پیش از هر اقدامی در این زمینه، حتما راهنمایی‌های لازم و تخصصی را دریافت نمایید.
اکنون به موضوع اصلی مقاله یعنی تفاوت حکم با قرارمی‌پردازیم. اولین تفاوت این دو رای در این است که حکم تنها توسط قاضی صادر می‌شود، اما دادیار، دادستان و ... نیز می‌توانند قرار را صادر کنند. همچنین حکم منجر به خاتمه یافتن یک دعوا می‌شود، اما قرار در خلال بررسی پرونده صادر شده و بعد از صدور آن، پرونده همچنان باز می‌ماند.
ار طرفی دیگر، حکم ممکن است برای شخص محکوم مجازات مالی و یا حبس و … به دنبال داشته باشد در صورتی که قرار چنین آثاری نداشته و این امکان وجود دارد که با صدور آن، شخص به چیزی محکوم نشود. در نهایت باید به این نکته هم اشاره کنیم که قاضی برای صدور حکم باید به ماهیت دعوا ورود پیدا کرده و به ادعای مطرح شده رسیدگی کند. در حالی که برای صدور قرار، نیازی به ورود به ماهیت دعوا نیست.
جمع بندی
علی رغم تمامی توضیحاتی که در این مقاله به شما عزیزان ارائه دادیم، همچنان برای این‌که در فرق حکم و قراردچار مشکل نشوید، گفتگوی تلفنی یا آنلاین با یک مرکز مشاوره حقوقی می‌تواند حیاتی و بسیار مهم باشد. پس دریافت مشاوره تخصصی از این مراکز را به هیچ عنوان پشت گوش نیندازید.
