یکی از سوالاتی که برای غالب بیمه شدگان موجود است، اطلاع از جزئیات قوانین حمایتی از طبقه کارگر با عنوان مشاعغل سخت و زیانآور است.
این قانون برای مشاغلی که دارای سختی جسمی و روحی بیشتری نسیت به سایر مشاغل هستند و از همین منظر افراد به میزان بیشتری در معرض بیماری و یا از کارافتادگی هستند، تدوین شده است.
لازم به ذکر است که برای دریافت بیمه تامین اجتماعی خود می‌توانید روی استعلام سابقه تامین اجتماعی کلیک کنید.
طبق تعریف آیین نامه مشاغل سخت و زیانآور:
مشاغلی که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیر استاندارد بوده و کارگر به سبب حضور در این محیط، مشکلاتی به مراتب بالاتر از ظرفیت های طبیعی (جسمی و روانی) را تجربه می‌کند؛ که منجر به بیماری و عوارضی به سبب حضور در محیط می‌شود.
از تعریف قانون می‌توان اینگونه نتیجه گیری کرد که برخی مشاغل، ذاتاً و ماهیتاً سخت و زیان بار هستند و حتی اعمال تغییرات فنی و بهداشتی، سختی و زیان‌باریِ ماهیت کار را تا حدودی کاهش می‌دهد اما از بین نمی‌برد.
کارهای سخت و زیان آور به دو دسته تفکیک می‌شوند:
دسته اول: مشاغلی که صفت سخت و زیان آوری با ماهیتِ شغل وابستگی دارد؛ اما می‌توان با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر مناسب توسط کارفرما، سختی و زیان آوری آنها را حذف نمود.
دسته دوم: مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان آور بوده و با به کارگیری تمهیدات بهداشتی، ایمنی و تدابیر فنی توسط کارفرما، صفت سخت و زیان آوری آنها کاهش یافته ولی کماکان سخت و زیان آوری آنها حفظ می‌گردد.
بر اساس تعاریف فوق، پیش فرض اصلی برای مشاغل سخت و زیانآور، فهرست مشاغلی است که به صورت آیین نامه، توسط شورای عالی حفاظت فنی و بهداشت کار و شورای عالی کار تهیه شده و به تصویب وزارت کار و وزارت بهداشت رسیده است.
بیمه شدگان شاغل در مشاغل سخت و زیانآور و کارفرمایان پس از دریافت فرم مربوطه از ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل سکونت یا اشتغال و تکمیل آن می‌بایست تقاضای خود را طبق فرم شماره 1 و کارفرمایان کارگاه یا سایر مراجع مدعی سخت وزیان آور بودن شغل یا مشاغل کارگاه، تقاضای خود را طبق فرم شماره 2 به اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان یا اداره تعاون، کارو رفاه اجتماعی شهرستان محل اشتغال خود تحویل و رسید دریافت نمایند.
تعیین سخت و زیان آور بودن مشاغل و نوع آن در هر کارگاه با بررسی سوابق، انجام بازدید و بررسی شرایط کار، توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کارِ وزارت کار و امور اجتماعی و با تأیید توسط کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی انجام می‌گیرد.
جلسات کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی در سازمان کار و امور اجتماعی استان تشکیل و با حضور چهار نفر از اعضای اصلی و یا علی البدل رسمیت می‌یابد و تصمیمات جلسه با اکثریت آراء حاضرین معتبر و لازم الاجرا می‌باشد.
کمیته تجدیدنظر استان مرکب از 5 عضو به ترتیبِ رئیس:
پس از انجام مراحل فوق و تأیید سختی کار توسط کمیته، کارگر بیمه شده در مشاغل سخت از حمایت‌هایی برخوردار می‌گردد که در ذیل مختصراً به آنها اشاره شده است.
طبق ماده 52 قانون کار، در کارهای سخت و زیان آور، ساعات کار نباید از 6 ساعت در روز و 36 ساعت در هفته تجاوز نماید.
به موجب ماده 61 قانون کار، ارجاع کار اضافی به کارگرانی که کارهای سخت و زیان آور انجام می‌دهند، ممنوع است.
مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند، پنج هفته می‌باشد. استفاده از این مرخصی حتی الامکان، در دو نوبت و در پایانِ هر شش ماه کار صورت می‌گیرد.
به موجب ماده 75 قانون کار، انجام کارهای خطرناک، سخت و زیان آور برای کارگران زن ممنوع است.
به موجب ماده 83 قانون کار، ارجاع هرگونه کار اضافی و کارهای سخت و زیان آور به کارگر نوجوان ممنوع است.
مطابق با بخش اول بند (ب) تبصره 2 قانون بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان آور، داشتن حداقل بیست سال متوالی و یا بیست و پنج سال متناوب اشتغال در کارهای سخت و زیان آور که در هر مورد، حق بیمه مدت مزبور را نیز به صندوق تأمین اجتماعی پرداخت کرده باشند، بدون شرط سنی می‌توانند درخواست خود را به ادارات کار و امور اجتماعی استان‌ها جهت طرح در کمیته‌های استانی ارائه نمایند.
در صورتی که شغل کارگر از جمله کارهای سخت و زیان آور بوده یا سختی کار در کمیته‌های صالح، احراز گردد، سابقه پرداخت حق بیمه در کارهای سخت و زیانآور به هر میزان، قبل یا بعد از اشتغال در مشاغل عادی به ازای هر سال سابقه، یک و نیم(1.5)سال محاسبه خواهد شد.
همچنین کارفرما موظف است تا ۴ درصد حق بیمه اضافی این مشاغل را برای افراد فوق پرداخت کند.
یعنی اگر قرار باشد کارفرمایی حق بیمه مشاغل سخت و زیان آور را پرداخت کند، علاوه بر ۲۳ درصد حق بیمه مشاغل عادی، باید 4 درصد دیگر (جمعاً 27 درصد) بپردازد.
ملاک ۴ درصد، باید آخرین دستمزد شورای عالی کار باشد که تماماً توسط کارفرما پرداخت می‌شود.
محاسبه حق بیمه اضافه مشاغل سخت و زیان آور به صورت زیر است:
(۴ درصد حق بیمه آخرین دستمزد مشمول حق بیمه * تعداد ماه‌ها) + (۴ درصد مستمری محاسبه شده (بازنشستگی) * مدت سابقه مشاغل سخت و زیان آور)
نکته 2: تا قبل از احراز شرایط بازنشستگی پرداخت حق بیمه به صورت مشاغل سخت و زیان آور برای کارفرما الزامی نیست.
درقانون وجهی به‌عنوان سختی کار وجود ندارد؛ اما چنانچه کارگاه دارای طرح طبقه بندی مشاغل باشد، فوق العاده سختی کار با توجه به ماهیت شغل یا محیط کار پرداخت می‌گردد.
مطابق قانون تأمین اجتماعی، ایام استفاده از مرخصی استحقاقی، مرخصی بابت ازدواج یا فوت همسر، پدر، مادر و فرزندان به مدت 3 روز با دریافت دستمزد در مورد مشمولان قانون کار و ایام استفاده از مرخصی استعلاجی یا استراحت پزشکی اعم از اینکه حقوق ایام مزبور توسط کارفرما پرداخت شود و یا اینکه بیمه شده از غرامت دستمزد ایام بیماری استفاده کرده باشد، جزء سوابق شغلی بیمه شده می‌باشد.
نکته تکمیلی 1: رأی قطعی و لازم الاجرا کمیته‌های استانی در خصوص کارهای سخت و زیان آور به استناد بند 2 ماده 10 قانون دیوان عدالت اداری، قابل اعتراض در دیوان عدالت اداری است.
نکته تکمیلی 2: چنانچه به کارهای سخت و زیان آور اشتغال داشته و یا از بازنشستگان این مشاغل هستید، عضویت در سامانه مشاغل سخت و زیان آور برای اطلاع از حقوق و مزایای خود، طرح سؤالات احتمالی و آگاهی از آخرین اخبار مشاغل سخت و زیان آور پیشنهاد می‌گردد.
