طبق آثار به دست رسیده از مورخان جهانی، یکی از نخستین هنر ها در میان قبایل پراکنده انسان ها ابتدا رقص محلی تربت جام بافتن می باشد و جالب است بدانیم که آدمی پیش از ساخت خانه، به بافتن مشغول بوده است. بافت پارچه الیاف ظریف تری را می طلبد اما گلیم بافی در تربت جام نیاز به الیاف زخیم تر و ملموس تر دارد.
در سال 1949 در کشور روسیه یک قالی به نام قالی پازیریک که در حال انجماد بود ، کشف شد که به 350 تا 500 سال پیش از میلاد مسیح پیوند می خورد.
بنابراین این کشف نشان دهنده وجود قالی و گلیم در تمدن باستانی حاکم در فلات ایران است.
فرش دستبافی که بافت ساده ای دارد و برای بافت آن نیاز به پشم و پنبه و موی بز داریم.
گلیم بافی ، صنعتی دستی است که در میان زنان عشایر و روستای ایران زمین رواج دارد.
این هنر در روستا های کلاته بزرگ و چشمه گل که واقع در شهر تربت جام هستند نیز مورد توجه قرار گرفته است.
ابزار های مورد نیاز برای گلیم بافی عبارت اند از :
دار به دو نوع افقی و عمودی تقسیم بندی می شود.
از این نوع چهار چوب در ایلات بیشتر استفاده می شده است. زنان ایل وقتی تصمیم به بافت گلیم دارند چهار گوشه این چهار چوب را به زمین میخ کوب می کنند و به هنگام حرکت میخ کوب ها را از سطح زمین جدا می کنند و آن را به جایی دیگر منتقل می کنند.
شکل ظاهری این چهار چوب اکثرا به صورت مستطیل است. این نوع دار عمود بر سطح زمین قرار می گیرند و از 2 عدد چوب صاف و استوانه ای موازی با هم ((چوب صاف و استوانه ای قرار گرفته در بالا ، سردار نام دارد و چوب قرار گرفته در سمت پایین ، زیر دار نام دارد)) و 2 چوب دیگر در طرفین که راست رو ها نام دارد ایجاد شده است.
در این نوع از دستگاه ها از گوه _ کجو (چوب کوجی) و هاف استفاده می شود.
قطعه چوب بریده شده ای که ظاهری گونیا فرم دارد و کارش محکم کردن چله ها از طریق کوبیدن به شکاف های پایین موجود در راست رو ها است.
کجو (چوب کوجی) : این چوب حالت استوانه ای دارد و از طرفین بر روی راست رو ها قرار می گیرد تا نخ چله ها را نظم دهد و از کج بودن گلیم جلوگیری به عمل آورد؛ نام دیگر این چوب نیرکی می باشد.
چوب هاف استوانه ای و باریک تر از چوب کوجی می باشد و بر بالای این چوب قرار می گیرد. کار این چوب زیرو رو کردن (پس و پیش کردن)چله ها در واقع پود دهی است.
"انواع دار شامل 4 نوع می شود :
این دار یکی از ابتدایی ترین دار ها می باشد و جایی برای حرکت بافت ها در آن وجود ندارد بنابراین بافنده توسط نردبان هایی که به طرفین دار متصل شده اند و به سمت بالا می روند تغییر مکن می دهد.
متداول ترین دار های عمودی ، دار تبریزی می باشد و بافنده برای بافتن طرحش تغییر جا نمی دهد. این نوع دار 2 چوب زیر دار و سر دار دارد که چوب سردار آن به کمک پیچ و مهره هایی قابل حرکت است.
امروزه این دار ها با پیچ و مهره و در حالت آهنی ساخته می شوند.
باید بدانیم که دار های کوچک را تمام فلزی می سازند اما دار های بزرگ را به دلیل مشکلات حمل و نقل و هم چنین کنترل ایست دار ، از چوب می سازند.
در این نوع دار ابتدا باید نخ را ره سر دار و زیر دار بپیچیم تا به هنگام شروع بافتن کم کم از سردار بافنده شود.
در این نوع دار طرح بافته شده به علت پیچیدگی قابل رویت نمی باشد اما بعد از تمام شدن کار بافتن ، و هم چنین باز کردن بافته از دار ، طرح قابل دیدن می شود.
در این نوع دار ، تار ها را روی استوانه ای چوبی یا فلزی که در موازی با چوب سردار است و اصطلاحا به آن فندک گویند ، می پیچانند تا فاصله چوب سردار و فندک به وسیله 2 عدد پیچ و مهره تنظیم شود.
این نوع دار در نواحی غربی ایران (همدان و آذربایجان غربی ) بیشتر استفاده می شود.
در شهرستان تربت جام بیشتر از دار های افقی جهت بافت گلیم استفاده می شود و نقوشی که به دست زنان هنرمند این شهرستان آفریده می شود بیشتر شامل طرح های حیوانی _ گیاهی و هندسی است.
باید بدانیم که شرایط اقلیمی مختلف در سراسر ایران (کوهستان ، دشت ، کویر) عاملی تاثیر گذار بر روی خلق نقوش در هنر گلیم بافی است.
از پیله هایی که ضخامت متفاوتی دارند تهیه می شود اما در بعضی از مناطق روستایی از پشم برای نخ چله (تار) بهره می گیرند.
پشم مراحل مختلفی دارد مانند چیدن _ شستن _ ریسیدن و رنگریزی را سپری می کند و در نهایت به عنوان خامه استفاده می شود.
ابزاری جهت کوبیدن رج های بافته شده.
این ابزار شامل دو بخش می شود؛ بخش اول آن قلاب است که برای گرفتن تار ها استفاده می شود و بخش دیگر آن تیغه تیزی است که با آن ریشه ها و پرز ها را برش می زنند.
صنایع دستی آیینه ای تمام نما از فرهنگ و سنت یک جامعه می باشد و با توجه به این هنر می توانیم اداب و رسوم این جامعه را شناسایی کنیم.
صنایع دستی این توانایی را در خود دارند که فرصت های اقتصادی بسیار مناسبی را برای مردم یک جامعه پدید آوردند و میتواند سوغات تربت جام باشد و فرهنگ تربت جام را به دنیا انتقال دهد.
مبادلات این کالا ها باعث اشاعه ی فرهنگ و سنت در بین جوامع می شود.
امروزه صنایع دستی به دلیل صنعتی شدن جوامع _ ایجاد تغییر در سلیقه ها و سبک های زندگی از لحاظ هنری و هویتی زیر ذره بین قرار دارند. بنابراین یکی از وظیفه های مهم دولت و مسئولین حمایت از هنرمندان صنایع دستی در سر تا سر کشور ایران است و یکی از راهکار های موثر در مسیر حمایت از هنرمندان صنایع دستی برپایی نمایشگاه های مختلف در سطح ملی و بین المللی است.
?
?
?
