یکی از انواع سرطان ، سرطان خون است. که شاید در بین عموم مردم ملموس تر و شناخته شده تر باشد. این نوع سرطان تنوع بسیار زیادی دارد. و گاها در بین انواع آن موارد بسیار خطرناک هم یافت می شود. گاهی هم سرطان درمان می شود. و درست مشابه یک توده که با برداشت آن شخص به زندگی عادی خود باز می گردد عمل می کند.
جالبه بدونید این بیماری در کشورهای پیشرفته ی دنیا به چشم می خورد. در مورد علت سرطان خون دو موضوع مطرح است . اول ژنتیک و دوم عوامل محیطی یا بیرونی.
به عنوان مثال شیوع سرطان در بین خانواده هایی که سابقه ی ابتلا به سرطان خون دارند بالاتر است. و یا میزان شیوع با مصرف سیگار و ارتباط با مواد شیمیایی رابطه ی مستقیم دارد.
بسته به اینکه کدام گروه از سلول های خونی درگیر سرطان شوند انواع سرطان خون بوجود می آید. به سرطان خون لوسمی یا لوکمی نیز گفته می شود.
علائم و نشانه های سرطان خون کاملا اختصاصی نیستند . و نمی شود با علائم ظاهری قضاوت کرد. این علائم از آثار یک کم خونی شروع میشه و تا تب و درد استخوانی پیش میره.
ولی به طور کلی یک سری علائم مشترک وجود دارد که به شرح زیر است :
رنگ پریدگی و بی حالی – کبودی پوست – تهوع – خون ریزی لثه یا بینی – تورم گره های لنفاوی – استخوان درد – سرگیجه و تهوع – کاهش وزن – سردرد ضربان دار – تعریق شبانه – تب و لرز – عفونت مکرر.
عموما در یک چکاپ ساده علائم سرطان خون می تواند مشخص شود.
از آنجایی که طحال به طور عمده در اکثر سرطان های خون بزرگ می شود. می توان بزرگی طحال یا اسپلنومگالی را به عنوان نشانه ای از سرطان شناخت. بزرگی طحال با درد در سمت چپ و بالای شکم همراه است. و به وسیله ی سونوگرافی تشخیص داده می شود.
طحال عضوی کوچک (به اندازه مشت انسان) است. که جزو دستگاه لنفاوی محسوب می شود. کار طحال تصفیه خون و تقویت سیستم ایمنی است. دقیق ترین راه تشخیص بزرگی طحال سونوگرافی است. بزرگی طحال در بیماری های گوناگون دیده می شود.
شیوع نوعی از سرطان خون در بین کودکان بالاست. و عموما کودکان به این نوع از سرطان مبتلا می شوند. که در بخش انواع سرطان خون در مورد آن به طور کامل توضیح داده خواهد شد. علائم در کودکان نیز مشابه علائم عمومی بوده و تفاوتی نمی کند. مهمترین نکته این است که اگر تشخیص به موقع انجام شود. خیلی از موارد این سرطان ها قابل درمان هستند . و بیمار برای سالیان متمادی به زندگی خود ادامه خواهد داد.
دو نوع طبقه بندی کلی برای تقسیم بندی سرطان های خون وجود دارد.
اول : بر اساس نوع سلولی که تومورال می شود. گرچه که اکثر سرطان مربوط به رده ی سلول های سفید خونی است . ولی گاهی سلول های قرمز و پلاکت ها نیز درگیر می شوند. درگیری سلول های قرمز خون یا گلبول های قرمز پلی سایتمی نام دارد. این عارضه بیشتر به عنوان یک بیماری شناخته می شود تا سرطان.
در پلی سایتمی تعداد کانت گلبول های قرمز افزایش می یابد. پلی سایتمی در صد شیوع بسیار پایینی دارد . و عموما در سنین بالای 50 سال دیده می شود. و در خیلی از موارد به صورت ثانویه ایجاد می شود یعنی در پاسخ به عوامل گوناگون.
در نوع دیگر تقسیم بندی بر اساس میزان حاد بودن یک سرطان طبقه بندی انجام می شود. در این طبقه بندی انواع سرطان خون به دو دسته ی کلی ، حاد و مزمن تقسیم می شوند. حاد (Acute) و مزمن (chronic). حرف ابتدایی نشان دهنده ی حاد یا مزمن بود سرطان است. به عنوان مثال اگر نام بیماری CML مشخص شود حرف C نشانه ی مزمن بودن است . اگر بیماری AML مشخص شود حرف A نشانه ی حاد بودن آن است. حرف آخر یعنی L از کلمه لوسمی (Leukemia) آمده است.
بدیهی است که سرطان های حاد سرعت بروز علائم بسیار بالا و شدید است. و بیمار با تغییرات ناگهانی مواجه است. نتیجتا طی روند بیماری به سرعت اتفاق می افتد. و بیماران کمتر از این نوع سرطان ها بهبود پیدا می کنند. ولی در سرطان های مزمن بروز علائم به کندی و آهسته اتفاق می افتد.
گلبول های سفید انواع مختلفی دارند. در مورد انواع گلبول های سفید در مقاله CBC توضیح دادیم. بسته به این که چه نوع از گلبول های سفید درگیر شوند. انواع گوناگونی از سرطان های خون بروز می کنند.
به عنوان مثال اگر رده ی سلول های نوتروفیلی درگیر شوند ، لوسمی میلوئیدی نامیده می شود. و اگر مزمن باشد لوسمی میلوئیدی مزمن CML نامیده می شود. و اگر حاد باشد لوسمی میلوئیدی حاد AML نامیده می شود.
بیشتر موارد سرطان خون متوجه دو دسته ی بزرگ از سلول های سفید می شود. که مجموع این دو دسته بیش از 90 درصد سلول های سفید خون را تشکیل می دهند. اگر رده ی نوتروفیل ها درگیر شود لوسمی یا سرطان میلوئیدی نامیده می شود و اگر رده ی لنفوسیت ها سرطانی شود ، لوسمی لنفوئیدی نامیده می شود.
AML یکی از انواع سرطان خطرناک و پیش رونده ی خون است. خود AML به زیر دسته های متفاوت تقسیم می شود. میدانیم که رده ی میلوئیدی شامل انواع سلول ها است. نوتروفیل ها ، ائوزینوفیل ها ، بازوفیل ها ، ممکن است هرکدام از این سلول ها درگیر سرطان شوند در نتیجه طبقه بندی های مختلفی انجام می گیرد. طبقه بندی FAB یکی از طبقه بندی های شناخته شده در این زمینه است.
اخیرا سازمان بهداشت جهانی WHO ، گونه ی جدیدی از طبقه بندی را تعریف می کند . که طبقه بندی WHO نامیده می شود. این طبقه بندی بر اساس جهش های ژنتیکی تعریف می شود. و روند درمان نیز بر اساس این طبقه بندی متفاوت است. در این رده بندی سرطان خون نوع جهش ژنتیکی که باعث لوسمی شده است . شناسایی و بر اساس آن و بطور اختصاصی پروتکل درمانی اجرا می شود.
سلول های سفید خون عموما در مغز استخوان رشد و تکامل پیدا می کنند و پس از بالغ شدن وارد خون محیطی (خون داخل عروق) می شوند. در سرطان خون سلول ها بصورت نارس و با تعداد زیاد وارد خون محیطی می شوند.
بلاست نام سلول تمایز نیافته ای است که می تواند به انواع سلول های خونی تبدیل شود. بلاست در این نوع از لوسمی ها در خون محیطی دیده می شود. درصد بلاست موجود در خون نشان دهنده ی میزان حاد بودن یک سرطان است. در لوسمی های مزمن تعداد کمتری بلاست دیده می شود.
در این نوع از سرطان خون ، منشا سرطان ، سلول های رده ی لنفوئیدی هستند. سلول های لنفوئیدی در نهایت به لنفوسیت تبدیل می شوند. این نوع از سرطان در بین اطفال و کودکان شایع تر است. عموما کودکان مبتلا سن زیر 10 سال دارند. از آنجایی که این سرطان حاد محسوب می شود سیر بیماری بسیار پر سرعت است.
در این نوع سرطان خون سلول های نارس کمتری دیده می شوند. و عموما سلول های رده ی لنفوئیدی به بلوغ رسیدند ولی به لحاظ عملکردی مشکل دارند.
تشخیص سرطان در مراحل اولیه با بروز علائم کم خونی و یک چکاپ ساده انجام می شود. و اگر در آزمایش CBC سلول های نارس دیده شود یا تعداد گلبول های سفید افزایش یابد. بیمار برای تشخیص های بعدی باید اقدام کند.
معمولا در اولین مرحله برای تشخیص قطعی یک سرطان خون از مغز استخوان نمونه برداری انجام می گیرد. با استفاده از نوعی سرنگ خاص از بافت مغز استخوان مقداری برداشت می شود. و پس از انجام رنگ آمیزی های اختصاصی با معیارهای گوناگون تشخیص داده می شود.
در مرحله ی بعد نوبت به انجام آزمایش های تخصصی تر یعنی بررسی موتاسیون ها می رسد. در این بررسی نوع جهشی که اتفاق افتاده است مشخص می شود. و بر اساس جهش پروتکل درمانی تعریف می شود.
کروموزوم فیلادلفیا یکی از جهش های معروف است که در بسیاری از سرطان های خون دیده می شود. معمولا وقتی سلول های سفید سرطانی می شوند. بر روی سلول های قرمز و پلاکت ها نیز تاثیر گذاشته. و باعث اختلال آنها نیز می شود. در نتیجه کم خونی و اختلالات انعقادی نیز دیده می شود.
از تکنیک هایی مثل سی تی اسکن و MRI نیز در تشخیص سرطان استفاده می شود.
سلول های مختلف خونی هر کدام یک پلاک شناسایی دارند. این پلاک ها عواملی هستند که سلول ها خود را به وسیله ی آن نشان می دهند. این پلاک ها درصد هر نوع سلول را بطور واضح برای ما نشان می دهند. و با مشخص شدن درصد می توان نوع سرطان خون را مشخص کرد. همینطور در پیگیری روند درمان نیز بسیار حائز اهمیت است. روش های هیستوشیمیایی و فلوسایتومتری روش هایی هستند که در تعیین کردن درصد سلول ها بسیار دقیق و سودمند هستند.
این تکنیک ها به نوعی نوین محسوب می شوند. و در عین حال گران قیمت هم هستند.
CD مارکرهای گوناگون نام همان پلاک های سلول ها است. مثلا CD8 ، به عنوان مارکر سلول های لنفوسیت T شناخته می شود.
بطور کلی پروسه درمان در مواردی که با یک لوسمی حاد روبرو هستیم بسیار دشوار است. و عموما به سختی انجام می شود. اما در سال های اخیر با به کارگیری داروهای پیشرفته تر میزان عوارض ناخواسته کاهش یافته . طول عمر بیمار نیز افزایش یافته است.
انتخاب یک شیوه ی درمانی مناسب به سن و جنس و نوع سرطان بیمار بسیار وابسته است. ولی بطور کلی چند رویکرد برای درمان اتخاذ می شود. در زیر به شرح آنها خواهیم پرداخت.
شیمی درمانی به استفاده از مواد شیمیایی برای درمان بیماری ها گفته می شود. حتی مصرف آنتی بیوتیک نیز به نوعی شیمی درمانی محسوب می شود. در حال حاضر رایج ترین شیوه برای درمان سرطان ها و یا سرکوب کردن آنها شیمی درمانی است.
در این شیوه درمانی از مواد شیمیایی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود. شیمی درمانی یک مشکل اساسی دارد . قادر به تشخیص سلول های سالم نیست و خیلی بصورت اختصاصی عمل نمی کند. در نتیجه بیمار با عوارض ناخواسته ای چون ریزش مو ، لاغری و خشکی پوست مواجه می شود.
محققان به دنبال طراحی داروهایی هستند که به صورت هدفمند تنها سلول های سرطانی را از بین ببرد. اگر روزی بتوانند به داروهایی دست یابند که تنها سلول های سرطانی را مورد هدف قرار دهد قطعا گام بلندی در درمان سرطان برداشته شده است.
در پرتو درمانی از اشعه های قدرتمندی مثل گاما و ایکس عموما استفاده می شود . پرتو درمانی بیشتر در سرطان های موضعی که یک بافت مشخص را درگیر کرده است مورد استفاده قرار می گیرد. مثل سرطان سینه .
زمانی که سلول ها مورد اصابت این پرتوهای قدرتمند قرار می گیرند در ساختار DNA (ماده ژنتیک) آنها تغییر ایجاد می شود. این تغییر در ماده ژنتیک باعث مرگ سلول های سرطانی می شود. البته سلول های سالم بدن این اشعه ها را دریافت می کنند . ولی به سرعت خود را ترمیم می کنند.
و نکته ی جالبه دیگه ای وجود داره . این که سلول های سرطانی مقدار اشعه ی بیشتری جذب می کنند. این موضوع اساس کار تشخیص های رادیوگرافی درباره ی سرطان است.
در نوعی دیگر از پرتو درمانی ، ماده تشعشع زا نشان دار می شود. و سپس به بافت هدف تزریق می شود. این ماده ی رادیواکتیو وارد بافت هدف می شود و سلول های سرطانی را از بین می برد. مقدار دز تابیده شده به بیمار در درمان پرتو درمانی بسیار مهم است.
پیوند مغز استخوان و پیوند سلول های بنیادی روش نوین است که در درمان سرطان خون به کار گرفته می شود.
برای پیوند مغز استخوان ابتدا فرد مورد درمان های شیمی درمانی و … قرار می گیرد. تا تعداد سلول های سرطانی به حداقل برسد. سپس سلول های مغز استخوان یک شخص سالم جایگزین سلول های مغز استخوان شخص می شود. شخصی که برای پیوند انتخاب می شود باید به لحاظ ژنتیکی با بیمار هماهنگی داشته باشد. در اکثر اوقات بهترین شخص خواهر یا برادر می باشد.
زمانی که پیوند انجام می شود چون تعداد سلول های سالم زیادی وارد بدن فرد شده است. می توان شیمی درمانی های سنگینی انجام داد و با این کار به طور کلی سلول های سرطانی را از بین برد. و شخص بهبودی کامل پیدا کند.
به تازگی سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) دارویی را معرفی کرده است. این دارو دستگاه ایمنی بدن را تا حدی قدرتمند می کند . که می تواند تمام سلول های سرطانی را از بین ببرد.
نام این دارو Empliciti است و محصول شرکت Bristol – myers و Abbvie است.
نکته : به طور روزانه در بدن ما سلول های سرطانی زیادی بوجود می آیند. ولی سیستم ایمنی بدن ما این سلول ها را از بین می برند. اگر تعداد این سلول ها زیاد شود در نتیجه سرطان بوجود خواهد آمد.
تاریخ انقضای یک دارو بیانگر چیست؟
منبع : مستر آزمایش
