ورود به کلاس اول برای کودکان علاوه بر سواد آموزی؛ دوران آغاز شکلگیری روابط اجتماعی جدیتر آنهاست. کودک حالا باید بلد باشد در جمع دوستانش رفتار کند، نوبت بگیرد، نظرش را بگوید، گاهی از حق خودش دفاع کند و گاهی با دیگران همکاری کند. بسیاری از مشکلاتی که والدین گزارش میدهند مثل «خجالتی بودن»، «بهانهگیری در جمع» یا «زود رنجیدن» در اصل به ضعف مهارتهای اجتماعی برمیگردد. خوشبختانه این مهارتها قابل آموزش و تمرین هستند.
🔸 چرا مهارت اجتماعی مهم است؟
کودکانی که ارتباط خوبی با همسالان دارند، اعتمادبهنفس بالاتری پیدا میکنند.
توانایی حل تعارض (مثل دعوا سر اسباببازی) در آینده به آنها کمک میکند بهتر مشکلات زندگی را مدیریت کنند.
تحقیقات روانشناسی نشان داده کودکانی که از نظر اجتماعی فعالترند، عملکرد تحصیلی بهتری هم دارند چون مدرسه را محیطی لذتبخشتر تجربه میکنند.
🔸 سلام و خداحافظی
خیلی ساده به نظر میرسد اما کودک باید یاد بگیرد با ورود به جمع، سلام کند و هنگام رفتن خداحافظی. این رفتار کوچک نشانهی احترام و آغازگر ارتباط است.
🔑 تمرین در خانه:
بازی «میهمان و میزبان» اجرا کنید. یکی نقش میزبان و دیگری نقش میهمان را بازی کند.
هر بار تمرین کنید چطور سلام کنند، دست بدهند یا لبخند بزنند.
🔸 نوبت گرفتن
یکی از مهمترین مشکلات کلاس اولیها رعایت نکردن نوبت است. چون در خانه اغلب همه چیز سریع به آنها داده میشود.
🔑 ایده:
در بازیهای ساده مثل پرتاب توپ یا دومینو، نوبت گرفتن را تمرین کنید.
با جملاتی مثل «حالا نوبت توئه» یا «یکم صبر کن، بعد نوبت تو میشه» کودک یاد میگیرد که صبر کردن بخشی از زندگی اجتماعی است.
🗣 بیان احساسات و خواستهها
خیلی وقتها کودک ناراحت است اما بلد نیست آن را بیان کند. در نتیجه با گریه و پرخاشگری واکنش نشان می دهد.
🔑 تمرین:
از او بخواهید وقتی ناراحت شد، جملهی سادهای بگوید: «من ناراحتم چون...»
در خانه موقعیتی نمایشی ایجاد کنید: «فرض کن دوستت مدادت رو برداشته، میخوای چی بگی؟»
او را تشویق کنید به جای سکوت یا دعوا، حرف بزند.
🔸 همکاری و کار گروهی
مدرسه پر از موقعیتهای گروهی است؛ از کاردستی جمعی گرفته تا بازی در حیاط. اگر کودک بلد نباشد همکاری کند، یا منزوی میشود یا وارد تعارض.
🔑 تمرین خانوادگی:
کارهای کوچک مثل جمع کردن میز یا مرتب کردن اسباببازیها را به صورت گروهی انجام دهید.
جملههای تشویقی بگویید: «خیلی خوب شد با هم این کار رو کردیم.»
🔸«نه» گفتن مؤدبانه
یکی از مهمترین مهارتهای اجتماعی، توانایی «نه گفتن» است. کودکی که بلد نباشد نه بگوید، ممکن است تحت فشار همسالان کارهایی انجام دهد که نمیخواهد.
به کودک بیاموزید جملات کوتاهی بگوید: «نه، نمیخوام»، «دوست ندارم این کار رو کنم».
در بازی نقشآفرینی، موقعیتهای مختلف بسازید (مثلاً کسی میخواهد خوراکیاش را به زور بگیرد) و تمرین کنید.
🔸 همدلی و توجه به دیگران
همدلی یعنی کودک بتواند احساس دیگران را درک کند. این مهارت او را محبوبتر و مهربانتر میکند.
🔑 تمرین روزانه:
وقتی کسی در خانواده ناراحت است، به کودک بگویید: «به نظرت الان مامان غمگینه یا خوشحاله؟ چرا؟»
داستانهایی بخوانید که شخصیتها احساسات مختلفی دارند و دربارهشان گفتوگو کنید.
🔸 بازی بهعنوان ابزار یادگیری
بازی بهترین کلاس آموزش مهارتهای اجتماعی است. در بازی، کودک یاد میگیرد منتظر بماند، پیروز شود، گاهی هم ببازد.
🔑 پیشنهاد بازیها:
مار و پله (یاد گرفتن برد و باخت)
پازل گروهی (همکاری برای یک هدف مشترک)
نمایش عروسکی (بیان احساسات)
🔸 نقش والدین در عصر تکنولوژی
امروزه بسیاری از بچهها بیشتر وقتشان را با گوشی یا تلویزیون میگذرانند و این فرصتهای تعامل اجتماعی را کاهش میدهد.
محدود کردن زمان استفاده از وسایل دیجیتال و جایگزینی آن با بازی و گفتوگوهای خانوادگی به رشد مهارت اجتماعی کمک زیادی میکند.
🔸 تشویق به جای تنبیه
وقتی کودک در جمع بهدرستی رفتار کرد (سلام داد، نوبت گرفت، همکاری کرد) او را تحسین کنید.
کودک یاد میگیرد این رفتارها ارزشمندند و تکرارشان میکند.
🌱 در نهایت باید به یاد داشته باشیم که مهارتهای اجتماعی یکشبه ساخته نمیشوند. همانطور که کودک برای یادگیری نوشتن به تمرین روزانه نیاز دارد، برای رشد اجتماعی هم باید فرصت تجربه، خطا و یادگیری داشته باشد. هر بار که کودک سلام میدهد، نوبت میگیرد یا احساسش را بیان میکند، یک قدم به سمت فردی شادتر و اجتماعیتر برمیدارد.
