اگر تا اسم رمان پلیسی را میشنوید به یاد آثاری همچون کتابهای داستانی کارآگاهی آگاتا کریستی میافتید، احتمالا در درک شیوهی روایی پلیسی راه به جایی نمیبرید و تعجب میکنید اگر داستان عاشقانهای همچون کتاب «چشمهایش»، اثر برجستهی بزرگ علوی را به عنوان یک رمان پلیسی به شما معرفی کنیم! اما شاید بهتر باشد که بدانید شیوهی روایی پلیسی به حضور پلیس در داستان، جنایت، کارآگاه و... برنمیگردد و به این معناست که نویسنده در ابتدا مخاطب را از ماجرایی اسرارآمیز باخبر نکند و به صورت تدریجی با ارائهی مصداقها، طرح خردهپیرنگها و جلو بردن خط داستانی، به مخاطب اجازه دهد تا با کنار هم چیدن تکهتکههایی از یک پازل به اصل ماجرا پی ببرد و حقیقت امر را کشف کند. البته ازقضا چشمهایش کارآگاه و ماجرای جنایی و سیاسی و پلیس و متهم و... هم بسیار دارد و به همین واسطه یک رمان پُلیژانر (Polygenre) و چندوجهی به شمار میآید. اما مهمترین نکتهای که باعث شده تا این رمان پلیسی به یکی از مشهورترین و ماندگارترین آثار داستانی ایران بدل شود همان ماجرای عاشقانهی معروف داخل اثر است. بسیاری از منتقدین معتقدند که ماجرای داستانی اصلی این رمان از روی زندگی کمالالملک الهام گرفته شده است و دیگرانی هم هستند که چشمهایش را شرح حالی از زندگی تقی ارانی، فعال سیاسی مارکسیست و نظریهپرداز حزب توده میدانند. اما هر چه که باشد، بزرگ علوی موفق شده کتابی بنویسد که از سال اولین انتشار خود (1331 هجری شمسی) تا به حال، همیشه جزو پرمخاطبترین آثار در دستههای عاشقانه، اجتماعی و پلیسی قرار بگیرد. این موفقیت را تا جایی میتوان دید که چشمهایش علاوه بر کسب اقبال مخاطب داخلی، به سطح جهان هم راه یافته و به چندین زبان اعم از زبانهای عربی، هورامی و کردی ترجمه شده است.
شاید یکی از مهمترین دلایل استقبال بینظیر مخاطبان از چشمهایش را باید در تزریق تجربههای زیستی خود علوی (به عنوان یک ادیب و هنرمند که در عین حال فعال سیاسی هم بود) به محتوای داستان حاضر ببینیم. چهاینکه علوی توانسته در خلال روایت داستان عاشقانهاش، اثری ماندگار که زندگی یک هنرمند خاص را هم بیان میکند، به وجود بیاورد. اما توصیفات و شخصیتپردازی علوی از آدمهای داستانش آنچنان عمیق و کارشدهاند که اصلا باعث غیر قابل درک بودن داستان از دید مخاطب نمیشوند و اتفاقا خیلی ملموس و باورپذیر هستند.
سیدمجتبی آقابزرگ علوی، متخلص و مشهور به بزرگ علوی، نویسندهی سبک رئالیسم، سیاستمدار چپ، روزنامهنگار مدرنیست و استاد زبان فارسی بود که بین سالهای 1283 الی 1375 زندگی میکرد. او علاوه بر مسائل ذکر شده، در حوزههای نقد ادبی، ترجمه و همچنین فرهنگنامهنویسی هم اشتغال داشت. بسیاری از منتقدین ادبی، بزرگ علوی را همراه با صادق هدایت و صادق چوبک، به عنوان پدران داستاننویسی نوین ایرانی معرفی میکنند و برای او جلوهی خاصی در ادبیات ایران قائل هستند. از بین برترین آثار مکتوب بزرگ علوی، غیر از چشمهایش، میتوانیم به کتابهایی همچون چمدان، موریانه، ورقپارههای زندان، سالاریها، میرزا و گیلهمرد اشاره داشته باشیم.