در هفتهٔ پیش شاهد رفتار هیجانی معامله‌گران در بازار بورس و اوراق بهادار بودیم. البته نمی‌توان منکر رشد زیاد و عمومی قیمت سهم‌ها در طی یکسال اخیر شد. در دورهٔ رونق اخیر بازار، افزایش قیمت خیره‌کنندهٔ سهام شرکت‌ها خرد و کلان نمی‌شناخت. با این وجود بیشتر افزایش قیمت به سمت شرکت‌های کوچک و متوسط رفت. گواه این مدعا را می‌توان در تصویر زیر جستجو کرد، که نشان می‌دهد در حدود یکسال اخیر رشد شاخص کل بورس (خط آبی) چیزی بیش از ۱۹۱ درصد کمتر از رشد عمومی شرکت‌ها (شاخص کل هم‌وزن) بوده است. بنابراین شرکت‌های شاخص‌ساز (شرکت‌های با حجم بازار بالا) که وزن زیادی در تغییرات شاخص کل بازی می‌کنند، همگام با همهٔ شرکت‌های بازار بورس رشد نکرده اند.
سوالی که ممکن است ذهن شما را نیز درگیر کرده باشد، اینست که چرا چنین اختلافی بین بازدهی شاخص کل و شاخص هم‌وزن وجود داشته است. توصیف عمیق این پدیده کاریست که اقتصاددانان باید به آن اهتمام کنند، اما به عنوان یک فعال بازار نظر من معطوف به نحوهٔ معاملات حقوقی‌ها و بازیگران بزرگ بازار در نماد‌های بزرگتر است. شرکت‌هایی با حجم بازار بالاتر اغلب از معاملات بی روند و فرسایشی رنج می‌برند. متاسفانه بازارگردانان نیز به جای اصلاح این روند‌های کوچانندهٔ سرمایه‌گذار، این باتلاق معاملاتی را وسیع‌تر می‌کنند و به همین جهت معامله‌گران ترجیح می‌دهند به معاملات سهام کوچکتر که با نیروی نوسان‌گیران و بازارسازان حقیقی تند و تیز بالا و پایین می‌شود بپردازند.
آنچه امروز در محافل سرمایه‌گذاران به شدت دنبال می‌شود، روند آیندهٔ قیمت‌ها و به خصوص روند شاخص کل است. هر چند در عمل تبعیت قیمت ها از شاخص کل مقداری ماهیت هیجانی و روان‌شناختی دارد و از نظر اقتصادی، حداقل در کوتاه مدت افت شاخص کل نباید باعث افت کلی قیمت‌ها شود، اما واقعیت این است که اغلب سرمایه‌گذاران خرد و حتی سیاست‌گذارن صندوق‌های مالی علاقهٔ عجیبی به دخالت دادن شاخص در تصمیمات خرید و فروش خود دارند.
به راستی شاخص کل را چگونه می‌توان ساده سازی کرد؟ چگونه می‌توان این نماگر بازار را که به صد‌ها شرکت ارتباط دارد را آسان‌تر مورد توجه قرار داد؟ چنانچه اشاره گردید، حرکت شاخص کل متأثر از حرکت شرکت‌های بزرگتر بازار بوده و در پیش‌بینی شاخص کل بورس، پیش بینی شرکت‌های بزرگتر از اهمیت زیادی برخوردار است. حال این اهمیت و وابستگی شاخص کل بورس به شاخص مثلاً ۳۰ شرکت بزرگتر تا چه اندازه است؟ در شکل ذیل میزان تأثیرپذیری شاخص کل بورس از شاخص سی شرکت فعال‌تر را می‌توانید مشاهده کنید.
همانطور که مشاهده می‌شود: یک رابطهٔ برازش خطی نسبتاً خوب بین شاخص کل بورس و شاخص سی شرکت بزرگتر برقرار است. میزان ضریب همبستگی این رابطه نشان می‌دهد که تقریبا ۳۰۰ شرکت دیگر بورس کمتر از ۲ درصد بر تغییرات مقدار شاخص کل اثر گذار هستند. این در حالیست که ۳۰ شرکت بزرگتر چیزی حدود ۹۸ درصد از تغییرات در شاخص کل را توصیف می‌کنند.
بنابراین به ساده‌ترین کلمات ممکن می‌توان گفت که برای بررسی شاخص کل بورس کافی است روند شاخص ۳۰ شرکت بزرگتر را مورد بررسی قرار داد، چرا که بیشترین تاثیر بر شاخص کل بورس را ایجاد می‌کنند. در همین راستا آخرین شکل این مقاله به بررسی نسبت شاخص سی شرکت بزرگتر به شاخص کل هم‌وزن بورس می‌پردازد. این نوع از بررسی در حقیقت این سی شرکت را با مابقی بازار مقایسه می‌کند.
می‌توان از این تصویر چنین برداشت کرد که از اواسط سال ۲۰۱۴ تا اوایل ۲۰۱۷، نسبت شاخص سی شرکت به شاخص کل هم‌وزن دز یک محدودهٔ کاهشی قرار داشته است و از مقدار ۰/۳۶ تا مقدار ۰/۱۷ افت داشته است. اما پس از این افت تا اواخر ۲۰۱۸ این نسبت روندی صعودی و مجدداً تا نسبت ۰/۳۶ افزایش داشته است. در حال حاضر این نسبت با افت شدید از مقدار یادشده تا حدود ۰/۱۵ افت کرده است که این مقدار حتی از کف چندین و چند سالهٔ نسبت مذکور پایین تر است.
حال اگر افت این نسبت ادامه داشته باشد، یعنی شرکت‌های کوچکتر همچنان بازدهی بیشتری نسبت به ۳۰ شرکت خواهند داشت. این موضوع با توجه به رشد زیاد شرکت‌های کوچکتر نسبتاً نامحتمل است. مگر اینکه میزان سودآوری این شرکت‌ها به شدت رشد داشته باشد، به نظر محرک قویی برای این رشد وجود ندارد. اگر شرکت‌های کوچک رشد نکنند و در عوض متصور به کاهش زیاد قیمت سی شرکت بزرگتر بورس باشیم این مسأله هم با توجه به اینکه قیمت‌های جهانی در مقادیر حمایتی خود قرار دارند و ریسک‌های بنیادین و اساسی در برابر فروش و تولید این شرکت‌ها تقریباً رفع شده است، خیلی قابل تصور نیست.
اما برعکس رشد این نسبت لااقل تا مقدار ۰/۱۷ می‌تواند به صورت درجا زدن سهام سی شرکت بزرگ و افت شدید سایر سهام برداشت شود. یا اینکه اصلاح فرسایشی کل بازار و رشد قیمت این سی شرکت را شاهد باشیم. نگارنده معتقد است، با توجه به وضعیت نمودار و مفروضات بازار این اتفاق در میان‌مدت رخ خواهد داد و بازار دوباره به سمت سهام بزرگ برگشت خواهد داشت. باید صبر داشت و دید که بازار چگونه بار دیگر فعالان خود را بازی خواهد داد!
راستی اینهمه از این سی شرکت نام بردیم، ولی اسمی از آن‌ها به میان نیاوردیم، این شما و این سی شرکت بزرگ فعلی حاضر در شاخص سی شرکت بزرگ بازار بورس با ترتیب الفبایی:
اخابر، پارس، پارسان، تاپیکو، جم، حکشتی، خودرو، رمپنا، شبریز، شبندر، شپدیس، شپنا، شتران، شخارک، فارس، فخوز، فملی،فولاد، کچاد، کگل، مبین، همراه، وامید، وبصادر، وبملت، وپاسار، وتجارت، وصندوق، وغدیر، ومعادن
