چند سالیست که موج استارتاپی همه جای کشور را فراگرفته است، اما به نظر می رسد این روزها این موج به بالاترین سطوح مدیریتی در دولت محترم دوازدهم رسیده است. این موضوع در 27 ام تیرماه در همایش ایران هوشمند، با سخنرانی دکتر روحانی رییس جمهور محترم در جمع فعالان استارتاپی کشور به طور کامل احساس شد، جایی که دکتر روحانی در سخنرانی خود گفت: " استارت‌آپ‌ها تحولات زیادی در کشور ما ایجاد کرده‌اند." او همچنین اظهار داشت: "با استفاده از فضای مجازی و استارتاپ‌ها می‌توانیم بازار را با تولیدگر آشتی دهیم."
در همین همایش جناب آقای آذری جهرمی وزیر محترم ارتباطات با اشاره به نيمه مرداد سال 96 که براي حضور در وزارت ارتباطات به دفتر رئيس جمهور فراخوانده شده بود، گفت: "مهمترين دغدغه ای که رييس جمهور در اين جلسه مطرح کردند بحث اشتغال و برنامه ريزي براي ايجاد 100 هزار شغل در سال بود... با توجه به تحول و اقتصاد ديجيتال که در دنيا در حال رشد است، اقتصاد ديجيتال را فرصت ارزشمندی می دانيم برای اينکه برنامه رييس جمهور در اين حوزه را محقق کنيم."
کمتر از یک هفته پس از همایش ایران هوشمند، دکتر روحانی در ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اظهار داشت: "به نظر من چاه کشاورزی را می توان به راحتی حل کرد با استارتاپ ها... تمام نیروگاه ها را می توان با استارتاپ ها حل کرد... همه بچه های استارتاپی را که در سطح بالا کار می کنند را صدا بزنید، قرارداد ببندید، به راحتی ظرف چند ماه این کارها را انجام می دهند."
در شرایطی که جامعه استارتاپی کشور در حال بحث و تبادل نظر در رابطه با این صحبت های ریاست محترم جمهور و صحبتهای هفته قبل وزیر ارتباطات بود، وزیر محترم کار جناب آقای محمد شریعتمداری در همایش کار و کارآفرینی برای جوانان که دو روز بعد از همایش ایران هوشمند برگزار شده بود، تاکید کرد که "باید یک دولت جوان و استارتاپی داشته باشیم."
این اظهار نظرها همگی در مدت کمتر از 10 روز با تمرکز بر روی استارتاپ ها از زبان مقامات عالی دولتی کشور در تایید و حمایت از استارتاپ ها بیان شده اند. حالا به نظر می رسد دولت در حال ارسال این پیام مهم است که می توان و لازم است از ظرفیت استارتاپ ها برای حل مشکلات متعددی در کشور مثل معضل بیکاری، رشد اقتصادی کشور و حل مسائل ملی استفاده شود. امری که قاعدتاً باید برای فعالان در اکوسیستم استارتاپی کشور امیدبخش و خوشحال کننده باشد، اما در شرایطی که بعضی از فعالان اکوسیستم از این تحولات خوشحال شده اند و آن را مثبت ارزیابی می کنند، بخش قابل توجهی از فعالان، آن را نگران کننده قلمداد می کنند.
جمله مشهوری از میلتون فریدمن، اقتصاددان برجسته نقل شده است که می گوید:"اگر شما یک دولت مرکزی را مسئول صحرای آفریقا کنید، ظرف ۵ سال در آن ناحیه با کمبود شن مواجه خواهید شد." شاید همین جمله به تنهایی نمایانگر ریشه اصلی نگرانی فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور در رابطه با دخالت ها و ورود بخش دولتی باشد.
در شرایطی که عدم وجود مقررات مناسب در بخش استارتاپ ها و کسب و کارهای اینترنتی، باعث بروز مشکلات زیادی برای فعالان در این زمینه شده است، ورود دولت به این بخش اگر فاقد شفافیت و بدون داشتن یک نگاه ریشه ای و اصولی به استارتاپ ها باشد، نه تنها مفید نخواهد بود، بلکه می تواند زیانبار باشد.
حال با توجه به اظهارات چند روز گذشته مقامات دولتی، فعالان اکوسیستم در چند محور نگرانی های خود را بیان کرده اند که در ادامه به مرور اجمالی آنها می پردازیم.
اولین نکته ای که بخشی از فعالان به آن اشاره کرده اند این سوال است: در شرایطی که استارتاپ ها به دلیل ضعف های قانونی موجود، هر روز با بحران هایی در زمینه بیمه، مالیات، مجوزها و رقبای دولتی خود روبرو هستند و فقط برای بقا در زمینه تخصصی خود می جنگند، چطور ممکن است بتوانند از زیرساخت ها، توانایی و امکانات لازم برای ارائه خدمات در سطح ملی برخوردار باشند؟ به ویژه زمانی که بخواهند در رابطه با مسائل دولتی که بروکراتیک، پیچیده و در هم‌آمیخته با موضوعات غامض اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ملی است، عمل نمایند.
به باور این فعالان حتی اگر فرض کنیم که منظور از این سخنان مسئولین، دریافت کمک دولت از استارتاپ ها در قالب قراردادهای دولتی باشد، استارتاپ ها فقط خواهان "فرصت های برابر" برای دستیابی به قراردادهای دولتی در فضایی رقابتی و شفاف هستند و در کنار آن ایفای تعهدات بخش دولتی در رابطه با پرداخت هزینه قراردادها مطابق زمانبندی مشخص شده را لازمه جذابیت اینگونه قراردادها می دانند. البته این موارد مختص به استارتاپ ها نیست و حق طبیعی تمامی شرکت های خصوصی علاقه مند به فعالیت در این زمینه است.
از سویی دیگر بعضی از فعالان اکوسیستم بر این باورند که انتظار از استارتاپ ها برای افزایش اشتغال و کمک به رفع مشکل بیکاری، انتظاری بر خلاف ماهیت آنهاست. در تعاریف علمی برای واژه "استارتاپ" بر ویژگی "مقیاس پذیری" تاکید می شود که به طور خلاصه به توانایی ثابت نگه داشتن تقریبی هزینه ها توسط استارتاپ ها با وجود رشد چندین برابری درآمدها و تعداد کاربران مربوط می شود. پس استارتاپ ها باید بتوانند بدون اضافه کردن نیروی کار، با استفاده از فناوری، رشدهای چندین برابری را تجربه نمایند. با این شرایط بخشی از فعالان استارتاپی معتقدند انتظار دولت از استارتاپ ها برای افزایش اشتغال و کاهش بیکاری در جامعه، انتظار واقع بینانه ای نیست.
علاوه بر همه این ها، یک نگرانی مهم این است که در شرایطی که هنوز قوانین لازم برای توسعه کسب و کارهای اینترنتی و استارتاپ ها وجود ندارد و دولت تلاش می کند با سیاست های حمایتی بعضاً ناقص، ایجاد معافیت های در مواردی غیراصولی و وام هایی که گاهی دقیقاً مشخص نیست بر چه مبنایی اعطا می شوند، از استارتاپ ها حمایت کند، در سایه عدم وجود شفافیت لازم در فرآیند اجرایی این حمایت ها، عملاً رانت هایی برای تعداد معدودی از استارتاپ ها ایجاد می شود و به این ترتیب آن ها نسبت به دیگر رقبای خود از نظر رقابتی برتری می یابند.
به عبارت ساده تر، به طور کلی دخالت دولت به این شیوه می تواند با ایجاد رانت، منجر به نابرابری در فرصت ها برای استارتاپ ها و در نهایت باعث تخریب رقابت شود. درست به همین دلیل است که وقتی "طرح نوآفرین" در روزهای پایانی اردیبهشت 98 در هیات دولت به تصویب رسید و سپس جزئیات آن اعلام شد، با انتقاد بسیاری از فعالان اکوسیستم روبرو شد که آن را منبع ایجاد رانت های جدید و تضعیف کننده رقابت دانستند.
اما راه حل چیست؟ چطور می توان امیدوار بود که این رویکرد جدید و قابل تقدیر دولت برای حمایت از اکوسیستم استارتاپی کشور، منجر به افزایش راه اندازی استارتاپ ها، رشد و توسعه آن ها و تسهیل در عملکردشان شود؟
پاسخ به نظر ساده است: تصمیم گیری های دولتی و قانون گذاری های مرتبط، لازم است با حضور و مشارکت فعالان استارتاپی کشور، نهادهای صنفی و در حضور رسانه های فعال در اکوسیستم و در فضایی شفاف انجام گیرد. البته اجرای این پاسخ ساده، در شرایط فعلی دشوار می نماید.
فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور معتقدند که اگر دولت می خواهد به اکوسیستم کمک کند، لازم است ابتدا مسائل و مشکلات موجود در این بخش (که عمدتاً از جنس قوانین و مقررات هستند) را با کمک و همراهی نهادهای صنفی و فعالان استارتاپی کشور طی فرآیندی شفاف (با حضور رسانه های تخصصی) شناسایی نماید و سپس تلاش نماید تا با کمترین ورود و دخالت مستقیم در اکوسیستم، به نقش خود یعنی تدوین مقررات و نظارت بر عملکرد استارتاپ ها بازگردد. امری که به مراتب سخت تر از سخنرانی در رویدادها و همایش های استارتاپی است و به همان اندازه هم می تواند اثربخش‌تر باشد.
* این مطلب اولین بار در شماره 2437 روزنامه هفت صبح به تاریخ 12 مرداد 1398 منتشر شده است.
