سهام عدالت یکی از برنامه‌های مهم اقتصادی دولت ایران است که با هدف توزیع عادلانه ثروت و فراهم کردن فرصت‌های سرمایه‌گذاری برای اقشار کم‌درآمد جامعه راه‌اندازی شده است. این برنامه از اوایل دهه ۱۳۸۰ شمسی آغاز شد و هدف اصلی آن کاهش فقر و توزیع عادلانه‌تر درآمدها در سطح جامعه بود.
در این طرح، سهام شرکت‌های دولتی به شهروندان واجد شرایط اختصاص داده شد، به طوری که هر فرد ایرانی می‌توانست به نسبتی از سهام این شرکت‌ها را در اختیار داشته باشد. این سهام از طریق یک سیستم ثبت‌نام و مدیریت به افراد واگذار می‌شود و سود حاصل از آن سالانه به سهام داران پرداخت می‌شود.
دو روش برای آزادسازی سهام عدالت در ایران وجود دارد: مدیریت مستقیم و مدیریت غیرمستقیم. در مدیریت مستقیم، سهامداران خود مالکیت و مدیریت سهام خود را برعهده می‌گیرند. این شیوه نیازمند ثبت‌نام در سامانه سهام عدالت است و فرد باید انتخاب خود را در مهلت مشخص شده اعلام کند.
در مقابل، مدیریت غیرمستقیم به این معناست که سهامداران مدیریت سهام خود را به شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی واگذار می‌کنند. در این حالت، سهامداران به طور مستقیم درگیر فروش سهام نمی‌شوند و مدیریت و سود سهام توسط شرکت‌های مذکور انجام می‌شود. افرادی که در مهلت تعیین شده به سامانه مراجعه نکنند، به صورت خودکار تحت مدیریت غیرمستقیم قرار می‌گیرند.
برای فروش سهام عدالت در ایران، در حال حاضر نیازی به داشتن کد بورسی نیست. کسانی که روش مدیریت مستقیم سهام عدالت را انتخاب کرده‌اند، پس از پایان مهلت تعیین شده یک ماهه، شرکت سپرده گذاری مرکزی و تسویه وجوه (سمات) برای آن‌ها کد معاملاتی بورسی صادر خواهد کرد.
از تاریخ ۹۹/۰۳/۰۶، دارندگان سهام عدالت که قصد فروش بخشی از سهام خود را دارند، می‌توانند با مراجعه به شعب بانک‌هایی که قبلاً در آن‌ها حساب داشته‌اند و شماره شبای حساب خود را به سازمان خصوصی‌سازی اعلام کرده‌اند، فرم‌های مربوطه را تکمیل کرده و سفارش فروش ۳۰ درصد از سهام عدالت خود را ثبت کنند. این فرآیند بخشی از تسهیلات جدید برای آزادسازی و معامله سهام عدالت است.
در زمینه فروش سهام عدالت از طریق بانک‌ها، نکات مهم زیر باید مد نظر قرار گیرند:
ارزش فعلی سهام عدالت در ایران بر اساس نرخ‌های بازار به مراتب بیشتر از مبلغ اولیه آن است. به عنوان مثال، سهامی که در ابتدا یک میلیون تومان ارزش داشته، حالا بیش از ۱۰ برابر افزایش یافته است. این افزایش ارزش متناسب با سهام‌های کمتر ارزشی مانند سهام ۵۳۲ هزار تومانی نیز صادق است.
در مورد نگهداری یا فروش سهام عدالت، توصیه می‌شود افرادی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند فقط در صورت نیاز ضروری به فروش سهام خود اقدام کنند. چرا که این سهام در بلند مدت ارزش بیشتری خواهند داشت. سهام عدالت به دلیل ترکیب دارایی‌های متنوع خود، پتانسیل حفظ و افزایش ارزش در درازمدت را دارد. به همین دلیل، نگهداری بلندمدت سهام عدالت از فروش آن به صرفه‌تر است. هدف از ایجاد امکان فروش این سهام، تشویق افراد به فروش نیست بلکه فراهم کردن گزینه‌ای برای افرادی است که به دلایل مالی نیازمند فروش سهام خود هستند.
شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی پس از انجام فرایند افزایش سرمایه، بسته به شرایط، به بازار بورس یا فرابورس وارد خواهند شد و در نهایت توانایی معامله بدون محدودیت را خواهند داشت. وضعیت نماد این شرکت‌ها تا حدودی شبیه به ETFها خواهد بود، اما با ساختار حقوقی متفاوتی.
افرادی که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند، ۳۶ شرکت سهام عدالت را در پرتفوی معاملاتی خود خواهند داشت. در مقابل، کسانی که روش غیرمستقیم را انتخاب کنند، فقط یک شرکت سرمایه‌گذاری استانی در پرتفوی خود خواهند داشت.
کسانی که روش غیرمستقیم را انتخاب کرده‌اند، باید منتظر روشن شدن وضعیت شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی باشند. این موضوع پس از انتقال اطلاعات از سازمان خصوصی‌سازی به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تعیین وضعیت تعداد سهامداران در استان‌ها، به همراه فرایند افزایش سرمایه و ثبت نماد شرکت‌ها در بورس یا فرابورس صورت خواهد گرفت.
سخن پایانی
در پایان، فرایند آزادسازی و مدیریت سهام عدالت در ایران نقطه عطفی در تاریخ اقتصادی کشور محسوب می‌شود. با ارائه گزینه‌های مدیریت مستقیم و غیرمستقیم، دولت امکان انتخاب و کنترل بیشتری را به دارندگان این سهام اعطا کرده است. این رویکرد، در کنار امکان ورود شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی به بازار بورس و فرابورس، فرصت‌های جدیدی برای سرمایه‌گذاران فراهم آورده است.
