فرش کلمه ای عربی است که معادل فارسی آن قالی، قالیچه می باشد که الیاف آن از پشم، پنبه و ابریشم است. فرش هایی که از ابریشم بافته شده باشند، قیمت بالاتری نسبت به فرش هایی که از پشم و پنبه بافته شده، دارند.
در زبان پهلوی به قالی بَت یا بوپ گفته می شد. یکی از افتخاراتی که در سال 1393 نصیبمون شد این بود که کاشان به عنوان پایتخت فرش جهان معرفی شد. این اثر ماندگار در میراث ملموس یونسکو با شماره ۰۰۳۸۳ ثبت گردید.
در حوزه فرش مانند بقیه حوزه ها یک سری اصطلاحات خاص وجود دارد که قصد داریم این اصطلاحات را براتون بگیم:
ریسیدن: تمامی رشته های یک قالی که برای تار و پود و گره استفاده می شود، از پنبه، پشم و یا ابریشم دور یک دوک نخ ریسی ریسیده می شود. مسیر چرخش دوک به دو صورت می باشد:
1- در جهت حرکت عقربه های ساعت که رشته ها شبیه حرف S ریسیده می شود
2- در جهت خلاف حرکت عقربه های ساعت که رشته ها شبیه حرف Z ریسیده می شود
تابیدن: دو یا چند رشته ریسیده شده را با هم می تابانند، تاباندن رشته ها در جهت عکس ریسیدن انجام می شود.
تار (چله) و پود: استخوان بندی اصلی قالی تار و پود آن است. رشته هایی که به صورت عمودی به دو انتهای دار پیچیده می شود تار و رشته هایی که به صورت افقی از میان تارها عبور می کنند، پود گفته می شود.
گره: رشته های کوتاهی که به دور تا دور تار می پیچد و گره می خورد، البته گره مهم ترین عامل در به وجود آمدن نقش قالی است.
دو نوع گره داریم:
- گره متقارن (ترکی)
- گره نامتقارن (فارسی)
گره متقارن: تکه کوتاهی از رشته، به دور یک جفت تار می پیچد و از میان آنها به طرف بیرون کشیده می شود. این گره دارای ساختمان و ساختاری متقارن دارد.
گره نامتقارن: رشته کوتاه گره، دو تار را در برمی گیرد، یک چرخ کامل به دور یک تار و نیم چرخ به دو تار دیگر می پیچد.
پرز و ارتفاع پرز: به خواب قالی پرز می گویند. ارتفاع پرز، از انتهای گره و در کم ساییده ترین محل هر فرش محاسبه می شود.
گلیم بافی: ابتدا و انتهای قالی بستگی به سلیقه بافنده دارد. به قسمت سر و ته قالی، قبل از حاشیه بافت ساده می گویند. بافت ساده به خاطر استحکام بخشیدن، تزیین و جلوگیری از حرکت و ریزش گره ها بافته می شود.
دستباف های گره دار و بدون گره: حاصل چرخش نخ پرز به دور تار و پودگذاری به ترتیب خاص، فرش دستباف گره دار و با در هم تنیدن تار و پود دستباف های بدون گره درست می شود.
خامه: نخ پشمی که برای پرز های فرش است و به صورت دولا درست می شود، خامه می گویند.
ذرع: واحد اندازه گیری طول فرش است که در مناطق فارسی باف برابر با 104 سانتی متر است و در مناطق کرمانی باف 108 سانتی متر و در مناطق آذری باف 112 سانتی متر است.
رج: به ردیف طولی و عرضی گره ها رج می گویند.
چله کشی: به نصب تار بر روی دار به دلیل بافت فرش به صورتی که تارها یک در میان زیر و رو باشند، چله کشی می گویند.
3 روش چله کشی وجود دارد: فارسی، آذری، تلفیقی
کمانه: چوب یا قطعه ای لوله ای شکل که محل چله های زیر و رو را در فرش تغییر می دهد.
ابزار بافت
دار:
به دستگاه قاليبافی كه از چوب يا فلز تهيه شده باشد، دار گفته می شود كه اجزا آن شامل: سردار زيردار و راست روها. دارها بسته به نحوه قرار گرفتن بر روی زمين به انواع زير تقسيم می شوند:
الف) دارهای افقی:
دارهايی هستند كه به موازات سطح زمين نصب می شوند و بافنده برای بافت بايستی روی آن بنشيند لذا عوارض حادی در انحنای ستون فقرات و شكل لگن خاصره ايجاد مي‌شود. دارهای افقی مورد استفاده در خانواده‌های كوچ‌نشين فاقد راست‌روها می باشند تا عمل نصب و حمل و نقل به سهولت انجام شود.
ب) دارهای عمودی:
اين دارها كه تكامل يافته دارهای ابتدايی هستند از يك چهار چوب مستطيلی شكل با پايه و يا بدون پايه تشكيل می شوند و به طور عمود بر سطح زمين مستقر می گردند. دارهای عمودی از هرنوع كه باشند دارای ساختمان مشابه اند.
قاليهای توليد شده در شهرهای جنوبی خراسان پس از توليد و كشيدن زحمات فراوان به كشورهايی همچون آلمان و … صادر می گردند.
حاشيه:
معمولاً به دو شكل باريك و پهن اطراف طرح مركزی فرش را می پوشاند و وجود يك حاشيه پهن در ميان حاشيه‌های باريك باعث می شود تا تعداد آنها فرد باشد.
زمينه:
بخشی است در ميان فرش كه گلها و اجزا طرح بر روی آن نقش بسته‌اند و اغلب در رنگهای لاكی، كرم و سرمه‌ای انتخاب می شود.
ترنج:
به بخش مركزی فرش كه معمولاً مدور يا بيضی شكل است ترنج گفته می شود.
سرترنج:
معمولاً در ابتدا و انتهای طرح ترنج قالبی به همراه اجزا طرح كشيده می شود كه اصطلاحاً به آنها سرترنج می گويند
