هر فرش ایرانی هزاران قصه دارد و داستان شهر و منطقه ای از ایران را بازگو می کند. به طور کلی در زیر طرح های مختلف را بهتون معرفی می کنیم:
1) شاه عباسی
در طرح های شاه عباسی طرح گل کاربرد دارد. در این طرح ها گل های شاه عباسی به همراه بندهای ختایی و گاهی با اسلیمی تلفیق شده اند.
انواع طرح های این گروه: لچک و ترنج شاه عباسی، افشان شاه عباسی، شاه عباسی درختی، شاه عباسی شیخ صفی، شاه عباس جانوری
2) اسلیمی
شکل اصلی این طرح را شاخه های دورانی در میان برگها تشکیل می دهد. اسلیمی انواع زیادی دارد و در بیشتر قالب ها این طرح وجود دارد. اسلیمی دهن اژدر معروف ترین آنهاست. انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب می گردد و به صورت فک اژدها نشان داده می شود و روی ساقه شاخه ها جوانه هایی در نقاط مختلف تزیین شده است که بیشتر این جوانه ها را اسلیم می گویند. در اصل اسلیم به معنای جوانه است.
انواع طرح های این گروه: اسلیمی بندی، اسلیمی نشان، اسلیمی لچک و ترنج
3) افشان
در این طرح ها همه بندها و نگاره های فرش پیوستگی و ارتباط کاملی دارند و به نظر می رسد نقاش از زمان شروع طرح تا پایان آن قلم از کاغذ برنداشته و یک ارتباط مداوم بین قسمتهای مختلف نقش بوجود آورده، به عبارت ساده تر، همان گونه که از نام نقش پیداست همه گل و برگها و بندهای موجود در طراحی، در متن فرش پراکنده و افشان شده اند. در این طرح هیچ یک از گل و برگها قرینه ندارند و کلا اصول قرینه نگاری در این طرح وجود ندارد.
انواع طرح های این گروه: افشان دسته گلی، افشان حیوان دار، افشان ختایی و ...
4) بته جقه
طرح بته ای تکامل یافته درخت سرو است. بته های سرکج فرش ایران به بته جقه شهرت یافته اند. در مدل های مختلف به تزیین متن و حاشیه فرش با بته و جقه می پردازد.
انواع طرح های این گروه: بته میری، بته خرقه ای، بته قلمکار، بته کردستانی و ...
5) درختی
اصولا اساس طراحی های فرش ها را شاخه و برگ تشکیل می دهد ولی در طرح های درختی سعی شده تا شباهت زیادی با طبیعت داشته باشد. در اکثر طرح های این گروه درخت و درختچه های کوچک و بزرگ به صورت انفرادی ترکیب اصلی را تشکیل می دهد.
انواع طرح های این گروه: درختی سبزیکاری، درختی حیواندار
6) شکارگاه
در این گروه از طرح ها صحنه های شکار و شکارگاه نمایش داده می شود. در بخش های مختلف این طرح یک سوارکار با وسیله ای همانند تیرو کمان یا نیزه در حال شکار آهو است.
انواع طرح های این گروه: شکارگاه درختی، شکارگاه ترنجدار، شکارگاه قابی و ...
7) قابی (خشتی)
متن فرش در این طرح به قسمت ها یا قاب های مختلفی تقسیم می شوند که به طور منظم در کنار هم قرار دارند و در داخل هر قاب با گل و برگهای مختلفی تزیین شده است.
انواع طرح های این گروه: قاب بختیاری، قاب قرآنی
8) ترکمن یا بخارا
طرح فرش های ترکمن از لحاظ هندسی و شکستگی خطوط در ردیف طرح های ایلی و خاص مردم کوچ نشین است که به طور ذهنی و بدون نقشه بافته می شود.
انواع طرح های این گروه: غزال گز (چشم آهو)، ترکمنی قاشقی، ترکمنی آخال و ...
9) ماهی در هم
طرح ماهی در هم از قدیمی ترین و رایج ترین طرح های فرش ایران است. جزء طرح های ایلی و بومی است. طرح آن منظم و مدون و سعی شده با حفظ ویژگی های قدیمی آن، بافته می شود.
این طرح در بیرجند بافته می شده و به تدریج به سایر مناطق فرشبافی ایران راه یافته است.
انواع طرح های این گروه: ماهی فراهان، ماهی زنبوری، ماهی کردستانی، ریزه ماهی
10) گل فرنگ
همه طرح های این گروه ترکیب از گلهای طبیعی به خصوص گل رز با رنگهای روشن مانند زرد، آبی و قرمز با طرح های اصیل ایرانی می باشد.
انواع طرح های انی گروه: گل فرنگ بیجار، گل فرنگ دسته ای، گل فرنگ گل و بلبل.
11) محرابی
این طرح از محراب الهام گرفته شده است و تزییناتی همچون قندیل ها، ستون ها و سر ستون ها، گل وبرگ ها به آن اضافه شده است.
انوع طرح های این گروه: قندیلی، گلدانی، درختی.
12) گلدانی
در این طرح از گلدان در اندازه های مختلف دیده می شود. بعضی وقت ها یک گلدان پر از گل تمام فرش را پوشانیده.
انواع طرح های این گروه: گلدانی هزار گل، گلدانی محرابی، گلدانی ظل السلطان.
13) محرمات
در طرح این فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم می شود و درون این ردیف ها نگاره هایی همچون بته جقه، اسلیمی و گل و برگ تزیین می شود. یعنی فرش به صورت راه راه می باشد.
معروف ترین طرح این گروه محرمات بته جقه ای هستند.
14) ایلی و عشایری
این طرح ها توسط عشایر ایران بافته می شود و از قدیمی ترین و اصیل ترین طرح ها در فرش بافی است. محیط زندگی آنها به ساده ترین شکل در طرح این فرش ها منعکس شده است. از نظم خاصی پیروی نمی کند. طرح های آن از منطقه ای به منطقه ای منتقل شده است.
طرح عشایر قشقایی، شاهسون و بلوچ در این گروه قرار دارند.
15) هندسی
کلیه نقش های این طرح به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود می آید.
انواع طرح های این گروه: هندسی کف ذساده، هندسی خاتم شیراز، هندسی لچک، هندسی قابی و ...
16) طرحهای واگیره ای
طرح اصلی آن به گونه ای است که سراسر فرش هم از جهت طول و هم از جهت عرض به بخش های منظم تقسیم شده و هر قسمت توسط خطوط و یا بندهایی به قسمت همجوار می پیوندد. از بهم پیوستن قسمت ها و بندها طرح کلی فرش بوجود می آید.
انواع طرح های این گروه: بندی خشتی، بندی ترنج دار، بندی شیری، بندی میناخانی و ...
17) اقتباسی
اغلب طرح های این گروه شباهت زیادی با طرح های فرش مناطق مرزی ایران و کشورهای همسایه دارد وبه همین دلیل به آن اقتباسی می گویند.
انواع طرح های این گروه: قفقازی، گوبلنی و ...
18) طرح های آثار باستانی و ابنیه اسلامی
این طرح از ساختمان، کاشی کاریها و اشکال هندسی الهام گرفته شده است. البته طراحان فرش در برخی از طرح ها طبق سلیقه خود تغییراتی داده اند. اما ساختار اصلی طرح فرش به طور کامل حفظ شده است.
انواع طرح های این گروه: گنبد مسجد شیخ فضل الله، گنبد مسجد امام، تخت جمشید، طاق بستان و ...
19) تلفیقی
طرح های این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرح های مختلف بوجود آمده است. بعضی از طرح های تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقش های مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند.
انواع طرح های این گروه: تلفیقی دسته گلی، لچک و ترنج تلفیقی، تلفیقی گل فرنگ، تلفیقی هندسی و ...
