وقتی فردی فوت می‌کند، تمام دارایی‌ها و تعهدات او به ورثه‌اش منتقل می‌شود. این سؤال مهم پیش می‌آید که آیا ورثه مسئول پرداخت بدهی‌های متوفی هستند؟
آیا آنها موظف به پرداخت تمام بدهی‌ها هستند یا این مسئولیت محدود به موارد خاصی می‌شود؟ در این مقاله به بررسی کامل مسئولیت ورثه نسبت به دیون متوفی می‌پردازیم و راهکارهایی را برای کاهش بار مالی این مسئولیت ارائه می‌دهیم.
مفهوم ورثه
ورثه به کسانی گفته می‌شود که طبق قانون یا وصیت‌نامه، پس از فوت فرد، اموال و دارایی‌های او به آنها منتقل می‌شود. این افراد می‌توانند شامل فرزندان، همسر، والدین و سایر اقوام نزدیک باشند.
دیون متوفی چیست
دیون متوفی شامل تمام تعهدات مالی است که فرد قبل از فوت داشته و هنوز پرداخت نشده است. این بدهی‌ها می‌توانند شامل وام‌های بانکی، بدهی‌های تجاری، مالیات‌های پرداخت نشده و حتی هزینه‌های درمانی باشند.
میزان مسئولیت ورثه در قبال دیون متوفی
مسئولیت ورثه به میزان ارثی که از متوفی دریافت کرده‌اند محدود می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، اگر دیون متوفی بیشتر از میزان ارث باشد، ورثه موظف به پرداخت بدهی اضافه نیستند.
برابر با ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی ورثه ملزم نیستند غیر از ترکه چیزی به بستانکاران بدهند و اگر ترکه برای ادای تمام دیون کافی نباشد ترکه مابین تمام بستانکاران به نسبت طلب آنها تقسیم می‌شود مگر اینکه آن را بدون شرط قبول کرده باشند که در این صورت مطابق ماده ۲۴۶ مسئول خواهند بود.
بنابراین تکلیف ورثه به پرداخت دیون متوفی مطلق نبوده و محدود به سهم آنها از ترکه است.
رای دادگاه درباره حدود مسئولیت ورثه متوفی
شماره دادنامه: ۹۴۰۹۹۷۰۲۲۱۶۰۰۳۹۶
رای دادگاه
در خصوص دعوی آقای الف. اله ب. به طرفیت ۱ - آقای ک. ج. پدر و وارث مرحوم ا.ج. مقصر حادثه تصادف ۲ - اداره راه‌وترابری... به خواسته مطالبه مبلغ شصت و هشت میلیون ریال بابت خسارات و ارده به اتومبیل به انضمام خسارات دادرسی دادگاه با عنایت به محتویات پرونده اولاً توجها به نظریه افسر کاردان‌فنی تصادفات که مقصر حادثه را مرحوم ا. ج. پسرخوانده ردیف اول اعلام کرده است و با التفات به نظریه کارشناس رسمی تعیین خسارات وسائط نقلیه که میزان خسارات را مبلغ شصت و هشت میلیون ریال اعلام کرده است دعوی خواهان را به طرفیت خوانده ردیف اول به‌عنوان وارث مرحوم ا. ج. وارد دانسته مستنداً به مواد ۱ و ۲ قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹ و مواد ۲۲۵ و ۲۲۶ قانون امور حسبی مصوب ۱۳۱۹ و مواد ۱۹۸ و ۵۰۲ و ۵۱۵ و ۵۱۹ قانون آئین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۱۳۷۹ حکم به محکومیت خوانده ردیف اول آقای ک. ج. به‌عنوان وارث مقصر حادثه به پرداخت مبلغ شصت و هشت میلیون ریال به انضمام هزینه دادرسی در حق خواهان صادر و اعلام می‌دارد بدیهی است خوانده ملزم به پرداخت مبلغ محکوم به از اموال و ماترک مرحوم ا. ج. به خواهان می‌باشد ثانیاً در خصوص دعوی خواهان به طرفیت خوانده ردیف دوم اداره راه‌وترابری لواسانات به لحاظ فقد ادله اثبات دعوی علیه خوانده و اینکه اصولاً افسر راهنمایی‌ورانندگی شخص راننده را مقصر اعلام نموده؛ لذا به علت عدم وجود دلیل بر توجه دعوی به خوانده ردیف دوم مستنداً به ماده ۱۹۷ قانون آئین دادرسی مدنی حکم به بی‌حقی خواهان دراین‌خصوص صادر و اعلام می‌دارد. رای صادره حضوری و ظرف مدت ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ قابل‌تجدید نظرخواهی در محاکم محترم تجدیدنظر استان تهران می‌باشد.
دادرس شعبه اول حقوقی لواسانات - علی‌اصغر نگهدار
الویت پرداخت دیون متوفی
قانون مدنی مشخص می‌کند که در زمان پرداخت دیون متوفی، برخی بدهی‌ها نسبت به دیگران اولویت دارند.
مطابق با ماده ۲۲۵ قانون امور حسبی دیون و حقوقی که به عهده متوفی است بعد از هزینه کفن‌ودفن و تجهیز متوفی و سایر هزینه‌های ضروری از قبیل هزینه حفظ و اداره ترکه باید از ترکه داده شود. مطابق این ماده، بعد از فوت متوفی ابتدا باید هزینه‌های کفن‌ودفن متوفی را از اموال او پرداخت کرد.
همچنین برابر با ماده ۲۲۶ همین قانون در موقع تقسیم دیونی که به‌موجب قوانین دارای حق‌تقدم و رجحان هستند رعایت خواهد شد بستانکاران زیر هر یک به ترتیب حق‌تقدم بر دیگران دارند:
طبقه اول
الف- حقوق خدمه خانه برای مدت سال آخر قبل از فوت.
ب- حقوق خدمتگزاران بنگاه متوفی برای مدت شش ماه قبل از فوت.
ج- دستمزد کارگرانی که روزانه یا هفتگی مزد می‌گیرند برای مدت سه ماه قبل از فوت.
طبقه دوم
طلب اشخاصی که مال آنها به‌عنوان ولایت یا قیمومیت تحت اداره متوفی بوده نسبت به میزانی که متوفی از جهت ولایت و یا قیمومیت مدیون شده است.
این نوع طلب در صورتی دارای حق‌تقدم خواهد بود که موت در دوره قیمومیت یا ولایت و یا در ظرف یک سال بعد از آن واقع شده باشد.
طبقه سوم
طلب پزشک و داروفروش و مطالباتی که به مصرف مداوای متوفی و خانواده‌اش در ظرف سال قبل از فوت رسیده است.
طبقه چهارم
الف- نفقه زن مطابق ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی.
ب- مهریه زن تا میزان ده‌هزار ریال.
طبقه پنجم
سایر بستانکاران.
سؤال: پرداخت هزینه‌های کفن‌ودفن متوفی برعهده کیست؟
وکیل تقسیم ارث در قم پاسخ می‌دهد: پرداخت هزینه‌های کفن‌ودفن و برگزاری مراسم ترحیم متوفی بر عهده ورثه و به میزان سهم‌الارث هر یک است، بنابراین حتی اگر احد از ورثه تمامی این هزینه‌ها را متقبل شده باشد، در صورتی می‌تواند از مابقی ورثه آنها را مطالبه کند که یا از ایشان اذن گرفته و یا هزینه‌ها متعارف و معقول بوده باشد.
منابع پرداخت دیون
دیون متوفی از اموالی که از او به‌جامانده است پرداخت می‌شود. این اموال می‌تواند شامل پول نقد، املاک، سهام و یا هر دارایی دیگری باشد. اگر اموال کافی برای پرداخت دیون وجود نداشته باشد، ورثه تنها به میزان سهم‌الارث خود مسئول هستند و الزامی به پرداخت بدهی اضافه ندارند.
رد یا قبول ترکه
وکیل برای گرفتن سهم ارث و تقسیم ترکه توضیح می‌دهد:
به‌موجب ماده ۲۴۰ قانون امور حسبی ورثه متوفی می‌توانند ترکه را قبول کرده که دیون متوفی را بپردازند و یا ترکه را واگذار و رد کنند که به بستانکاران داده شود و نیز می‌توانند قبول یا رد خود را منوط به تحریر ترکه نمایند و پس از تحریر ترکه دیون و ترکه را مطابق صورت تحریر قبول یا رد نمایند و یا تصفیه ترکه را از دادگاه بخواهند.
شرایط پرداخت دیون از سوی ورثه
اگر ورثه ترکه را قبول کنند، طبق قانون موظف به پرداخت دیون متوفی هستند. اما اگر ترکه را رد کنند یا اینکه اموال متوفی برای پرداخت دیون کافی نباشد، ورثه مجبور به پرداخت بدهی‌ها نخواهند بود.
محدودیت مسئولیت ورثه
قانون امور حسبی به‌وضوح بیان می‌کند که مسئولیت ورثه در پرداخت دیون متوفی محدود به میزان ترکه باقیمانده از متوفی است. این بدان معناست که اگر ورثه ترکه‌ای دریافت نکنند، هیچ مسئولیتی در قبال دیون ندارند.
نحوه اثبات پرداخت دیون متوفی
وکیل انحصاروراثت در قم ورثه باید مستندات مربوط به پرداخت دیون را حفظ کنند تا در صورت بروز هرگونه اختلاف با طلبکاران، بتوانند ثابت کنند که دیون متوفی به‌درستی پرداخت شده است. این مستندات می‌تواند شامل رسیدهای پرداخت، صورت‌حساب‌ها و قراردادهای مربوطه باشد.
دعاوی راجع به ترکه متوفی تا زمانی که ترکه تقسیم نشده، اگر چه خواسته دین باشد، در صلاحیت دادگاهی است که آخرین اقامتگاه متوفی در حوزه آن قرار دارد
سخن پایانی
مسئولیت ورثه نسبت به دیون متوفی یک موضوع حقوقی پیچیده؛ اما قابل‌فهم است. ورثه درصورتی‌که ترکه را قبول کنند، مسئول پرداخت دیون متوفی به میزان سهم‌الارث خود هستند. اما اگر ترکه را رد کنند یا اموال متوفی برای پرداخت بدهی‌ها کافی نباشد، ورثه مسئولیتی ندارند. آگاهی از حقوق و تعهدات قانونی در این زمینه می‌تواند از بروز مشکلات حقوقی و مالی در آینده جلوگیری کند.
سؤالات متداول
۱. اگر ورثه ترکه را قبول نکنند، آیا باز هم مسئول پرداخت دیون متوفی هستند؟
خیر، در صورت رد ترکه، ورثه هیچ مسئولیتی در قبال دیون متوفی ندارند.
۲. آیا ورثه می‌توانند دیون متوفی را از دارایی‌های خودپرداخت نکنند؟
بله، ورثه تنها تا میزان ارث دریافتی خود مسئول پرداخت دیون هستند و نیازی به پرداخت از دارایی‌های شخصی خود ندارند.
۳. چه دیونی اولویت در پرداخت دارند؟
هزینه‌های کفن‌ودفن و بدهی‌های مالیاتی در اولویت پرداخت قرار دارند.
۴. اگر یکی از ورثه سهم‌الارث خود را رد کند، سهم دیون او چه می‌شود؟
در این صورت سهم دیون او به سایر ورثه منتقل می‌شود، اما ورثه‌ای که سهم خود را رد کرده مسئولیتی ندارد.
۵. آیا می‌توان دیون متوفی را از طریق فروش اموال پرداخت کرد؟
بله، ورثه می‌توانند برای پرداخت دیون، اموال متوفی را به فروش برسانند تا بدهی‌ها تسویه شوند.
