وکالت به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین ارکان حقوقی در جامعه، نقشی بسیار حیاتی در دفاع از حقوق افراد و حفظ عدالت دارد. اما گاهی اوقات افرادی بدون داشتن صلاحیت و مجوز قانونی، به دخالت در امر وکالت می‌پردازند که این موضوع می‌تواند پیامدهای جدی حقوقی و اجتماعی داشته باشد. در این مقاله به بررسی مفهوم دخالت در امر وکالت، دلایل وقوع آن، پیامدهای حقوقی و راه‌های مقابله با آن می‌پردازیم.
تعریف دخالت در امر وکالت
دخالت در امر وکالت به معنای اقدام به ارائه خدمات وکالتی بدون داشتن مجوز وکالت و تخصص‌های لازم است. این نوع دخالت معمولاً توسط افرادی صورت می‌گیرد که نه‌تنها صلاحیت قانونی برای انجام وکالت ندارند، بلکه ممکن است اطلاعات کافی در مورد قوانین و مقررات حقوقی نیز نداشته باشند.
تفاوت تظاهر به وکالت و دخالت در امر وکالت
تظاهر به وکالت و دخالت در امر وکالت هر دو جرایمی هستند که به نقض حقوق وکلا و موکلان منجر می‌شوند، اما تفاوت‌هایی دارند:
جرم تظاهر به وکالت
تظاهر به وکالت به معنای نمایش خود به‌عنوان وکیل و انجام امور وکالتی بدون داشتن مجوز است. در این حالت، فرد خود را به‌عنوان وکیل معرفی کرده و فعالیت‌های حقوقی انجام می‌دهد.
بنابراین جرم مداخله در امر وکالت فراتر از جرم تظاهر در امر وکالت می‌باشد و مداخله در امر وکالت با حضور فیزیکی فاعل جرم در پیگیری موضوع در محاکم قضایی صورت می‌گیرد .
دخالت در امر وکالت
دخالت در امر وکالت به معنای ورود به حرفه وکالت بدون مجوز و بدون ادعای داشتن عنوان وکیل است. فرد در این حالت ممکن است بدون معرفی خود به‌عنوان وکیل، اقدام به ارائه مشاوره یا خدمات حقوقی کند.
مصادیق تظاهر به وکالت
تأسیس دفتر خدمات مشاوره حقوقی بدون مجوز می‌تواند برحسب مورد تظاهر و مداخله در امر وکالت و از مصادیق ماده ۵۵ قانون وکالت باشد.
شعبه ۵۶ دادگاه تجدیدنظر استان تهران در یکی آز آرا خود به شماره ۹۴۰۹۹۷۰۲۷۰۱۰۰۰۴۱ اعلام می‌دارد:
چنانچه شخصی با معرفی خود به‌عنوان وکیل دادگستری، تحصیل وجه نماید، عمل وی مصداق بزه تظاهر در امر وکالت است.
شرایط و عناصر جرم دخالت در امر وکالت
جرم دخالت در امر وکالت دارای سه عنصر اصلی است: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی. این عناصر باید به طور کامل محقق شوند تا بتوان فردی را به دخالت در امر وکالت متهم کرد
مجازات دخالت در امر وکالت
تظاهر به وکالت به‌عنوان یک جرم تلقی می‌شود و فرد خاطی با مجازات‌های قانونی مواجه خواهد شد
ماده ۵۵ قانون وکالت در خصوص مجازات تظاهر به وکالت مقرر می‌دارد:
تظاهر و مداخله در عمل وکالت ممنوع است اعم از اینکه عناوین تدلیس از قبیل مشاور حقوق و غیره اختیار کند یا اینکه به‌وسیله شرکت و سایر عقود یا عضویت در مؤسسات خود را اصیل دعوی قلمداد نماید متخلف از یک الی شش ماه به حبس تأدیبی محکوم خواهد شد.
نظریه مشورتی تظاهر به وکالت
نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۸۶۶ مورخ ۱۴۰۰/۱۱/۱۶ اداره کل حقوقی قوه قضاییه
کارکنان دادگستری اعم از قضات و کارمندان می‌توانند در خصوص پرونده‌های مطروحه در دیگر شعب محل خدمت خود یا دیگر شهرستان‌ها تحت عنوان ماده ۱۰ قانون مدنی با طرفین پرونده یا خانواده آنها قرارداد منعقد کرده و به آنها مشاوره حقوقی بدهند و در صورت لزوم لایحه اعتراضیه به آرای صادره را تنظیم و به امضای اشخاص اصیل پرونده برسانند؟ در صورت تنظیم چنین قراردادی، آیا این قرارداد ماهیتاً وکالت تلقی می‌گردد می‌شود؟ آیا قرارداد مذکور خلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه است؟
با عنایت به این که ماده ۵۵ قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵ با اصلاحات و الحاقات بعدی، هرگونه تظاهر و مداخله در عمل وکالت را ممنوع دانسته است و اختیارکردن عناوین تدلیس از قبیل مشاور حقوق را به‌صراحت مشمول این ماده و مستوجب مجازات دانسته است و باتوجه‌به این که عمل وکالت علاوه بر وکالت دعاوی در مراجع قضایی، شامل مشاوره حقوقی نیز می‌شود؛ لذا انعقاد قرارداد مشاوره حقوقی مشمول ممنوعیت مندرج در ماده یادشده است.
ثانیاً، نظر به این که انعقاد قرارداد مطرح شده در استعلام از مصادیق مداخله در امر وکالت تلقی می‌شود، موضوع مشمول عمومات مربوط به ممنوعیت دخالت در امر وکالت است.
سؤال: ماهیت حقوقی ارائه مشاوره حقوقی توسط بازنشستگان ادارات از جمله امور مالیاتی، تأمین اجتماعی و... در شرکت جلسات هیئت‌های موردنظر و دفاع از حقوق اشخاص چیست؟
پاسخ: شرکت افراد مذکور در استعلام در جلسات هیأت حل اختلاف مالیاتی و هیأت های تشخیص مطالبات تأمین اجتماعی به‌عنوان نماینده فاقد اشکال قانونی است و اقدامات آنها از شمول ماده ۵۵ قانون وکالت خارج است؛ زیرا منظور از مقررات ماده ۵۵ قانون وکالت مصوب ۲۵/۱۱/۱۳۱۵ با اصلاحات و الحاقات بعدی، اشخاص فاقد پروانه وکالت است که از هر گونه تظاهر و مداخله به‌عنوان وکیل دادگستری ممنوع‌اند ولی به‌شرط داشتن نمایندگی یا وکالت رسمی محضری، شرکت آنها در کمیسیون‌های مالیاتی، هیأتهای کارگری و کارفرمایی و امثال آنها منع قانونی ندارد.
نمونه رای تظاهر به امر وکالت
رای دادگاه در خصوص تجدیدنظرخواهی آقای … فرزند … نسبت به دادنامه شماره … مورخ ۱۴۰۰/۱۲/۱۷ از شعبه ۱۲۵ دادگاه کیفری دو قم در کلاسه پرونده … که به‌موجب آن در خصوص اتهام آقای … فرزند … دائر بر تظاهر با عنوان وکیل دادگستری موضوع گزارش کانون وکلای دادگستری استان قم با نمایندگی استان قم، کپی تبلیغات صورت‌گرفته در خصوص مؤسسه حقوقی مدافعان… که در پیجی قرار گرفته که با خط متعلق به متهم ایجاد و مورد بهره‌برداری قرار دارد که در کپی موصوف به‌عنوان وکیل دادگستری معرفی گردیده استجوابیه استعلام صورت‌گرفته از پلیس فتا و دفاعیات بلاوجه متهم ارتکاب بزه توسط متهم محرز می‌باشد. مجازات جزای نقدی متهم را به پرداخت بیست و پنج میلیون ریال جزای نقدی بدل از شش ماه حبس تعزیری محکوم که مجازات‌های تعیین شده در خصوص متهم به مدت دو سال تعلیق شده است که متقاضی تجدیدنظر پس از ابلاغ رای و در فرجه مقرّر قانونی و به شرح لایحۀ تقدیمی نسبت به آن تجدیدنظرخواهی و اعتراض نموده است و موضوع جهت رسیدگی به این دادگاه ارجاع و ارسال و به کلاسه … ثبت شده است. اینک هیأت دادرسان این دادگاه با عنایت به مجموع محتویات اوراق پرونده و بخشنامه مربوط به است اجازه ریاست محترم قوه قضائیه در جواز رسیدگی در امور بند ث ماده ۴۵۰ قانون آئین دادرسی کیفری و التفات به اینکه دادنامه تجدیدنظر خواسته در ماهیت بر اساس دلایل و مدارک موجود مطابق موازین شرعی و قانونی اصدار یافته است و از سوی تجدیدنظرخواه ایراد و یا اعتراضی که موجبات نقض دادنامه تجدیدنظر خواسته را فراهم آورد به عمل نیامده است و از نظر رعایت مقرّرات شکلی دادرسی نیز مخدوش نمی‌باشد؛ بنابراین مستنداً به بند الف ماده ۴۵۵ قانون آئین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری ضمن رد تجدیدنظرخواهی تجدیدنظرخواه دادنامۀ تجدیدنظر خواسته را تأیید می‌نماید. این رای وفق ماده ۴۴۳ قانون آئین دادرسی کیفری قطعی است.
بردن مال غیر از طریق تظاهر به وکالت
بردن مال غیر از طریق معرفی خود به‌عنوان وکیل دادگستری به معنای فریب افراد با ارائه خود به‌عنوان وکیل و انجام امور حقوقی یا دریافت پول در ازای خدماتی است که فرد قادر به انجام آنها نیست. این عمل شامل جعل مدارک وکالت، امضای قراردادهای حقوقی، و حتی حضور در دادگاه به‌عنوان وکیل موکلین می‌باشد.
به‌طورکلی و رویه قضایی اقدام به معرفی خود به‌عنوان وکیل دادگستری و اخذ وجه از شاکی مصداق بزه دخالت در امر وکالت است نه کلاهبرداری.
در همین زمینه شعبه ۲۰ دادگاه تجدیدنظر استان تهران نیز در دادنامه شماره ۹۵۰۹۹۷۰۲۲۲۰۰۰۸۰۸ خود مقرر می‌دارد:
چنانچه شخصی با معرفی خود به‌عنوان وکیل دادگستری، تحصیل وجه نماید، عمل وی مصداق بزه تظاهر در امر وکالت است.
اداره کل حقوقی قوه قضائیه در نظریه شماره ۲۰۵۷/۹۷/۷ مورخ ۱۶/۰۷/۱۳۹۷ در پاسخ به استعلام تظاهر افراد به وکالت از طریق با تنظیم وکالت‌نامه در فرم‌های مربوط به کانون وکلای دادگستری و اخذ وجه الوکاله بیان می‌دارد:
هرگونه تظاهر و مداخله در عمل وکالت توسط کسانی که فاقد پروانه وکالت رسمی دادگستری هستند، اعم از اینکه حق‌الوکاله اخذ شده باشد یا خیر، طبق ماده ۵۵ قانون وکالت مصوب ۱۳۱۵، عنوان جزایی مستقلی دارد و مرتکب این رفتار با حصول شرایط (تحقق سایر ارکان بزه) به مجازات مقرر در آن ماده محکوم خواهد شد. به‌کاربردن کلمه "تدلیس" در ماده مذکور نیز مؤید این نظر است.
مراحل شکایت از دخالت در امر وکالت ۱. جمع‌آوری مدارک و شواهد
اولین قدم برای طرح شکایت، جمع‌آوری مدارک و شواهدی است که نشان دهد فرد بدون داشتن مجوز قانونی در امر وکالت دخالت کرده است. این مدارک می‌تواند شامل اسناد کتبی، پیام‌ها، ایمیل‌ها، و شهادت شهود باشد.
۲. مراجعه به مراجع قانونی
پس از جمع‌آوری مدارک، باید به مراجع قانونی مربوطه مانند دادسرا یا کانون وکلا مراجعه کنید و شکایت خود را ثبت نمایید. در این مرحله، می‌توانید با یک وکیل مشورت کنید تا بهترین راهکار برای طرح شکایت انتخاب شود.
۳. تنظیم شکایت‌نامه
شکایت‌نامه باید به‌صورت دقیق و کامل تنظیم شود. در این نامه باید توضیحات لازم در مورد دخالت فرد خاطی، مدارک و شواهد موجود، و تقاضای شما از مراجع قانونی بیان شود. همچنین، می‌توانید درخواست خسارت مالی نیز داشته باشید.
۴. پیگیری پرونده
پس از ثبت شکایت، باید پرونده را پیگیری کنید و در جلسات دادگاه حاضر شوید. در این مرحله، مراجع قانونی به بررسی مدارک و شواهد پرداخته و تصمیم نهایی را اعلام خواهند کرد.
نمونه شکایت تظاهر به وکالت
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب قم
موضوع: شکواییه تظاهر به عمل وکالت
با سلام و احترام
اینجانب [نام و نام خانوادگی شاکی] فرزند [نام پدر] به شماره ملی [شماره ملی شاکی] و به نشانی [آدرس کامل شاکی]، بدین‌وسیله از جناب‌عالی تقاضای رسیدگی به موضوع تظاهر به عمل وکالت توسط آقای/خانم [نام و نام خانوادگی متهم] فرزند [نام پدر متهم]، ساکن [آدرس کامل متهم] را دارم.
شرح موضوع:
در تاریخ [تاریخ دقیق]، اینجانب به‌منظور انجام امور حقوقی خود، به آقای/خانم [نام متهم] مراجعه نمودم که ایشان خود را به‌عنوان وکیل معرفی و ادعا کردند که قادر به پیگیری و حل‌وفصل امور حقوقی اینجانب می‌باشند. پس از چندین جلسه ملاقات و پرداخت مبالغی به‌عنوان حق‌الوکاله، متوجه شدم که ایشان نه‌تنها دارای پروانه وکالت نمی‌باشند، بلکه هیچ‌گونه صلاحیت قانونی برای انجام امور وکالتی ندارند.
با استعلام از [نام مرجع استعلام، مانند کانون وکلای دادگستری] مشخص گردید که آقای/خانم [نام متهم] هرگز پروانه وکالت دریافت نکرده و به‌صورت غیرقانونی اقدام به تظاهر به عمل وکالت نموده‌اند. این اقدام باعث ضرر و زیان مالی و معنوی زیادی برای اینجانب شده است. فلذا از آن مقام محترم تقاضا دارم محکومیت مشتکی‌عنه به اتهام تظاهر به عمل وکالت و مجازات قانونی مربوطه را دارم. م
نمونه لایحه شکایت تظاهر و مداخله
معرفی و مقدمه
در این نمونه، لایحه شکایت به‌صورت مفصل تهیه شده است تا به‌عنوان الگو برای سایر موارد مشابه استفاده شود. مقدمه لایحه شامل توضیحاتی در مورد ماهیت شکایت و اهمیت موضوع است.
توضیحات شکایت
تشریح جزئیات تظاهر
در این بخش، جزئیات دقیقی از تظاهر صورت‌گرفته ارائه می‌شود. باید به‌وضوح توضیح داده شود که چگونه و به چه دلیلی طرف مقابل اقدام به تظاهر کرده است و این تظاهر چگونه بر پرونده تأثیر گذاشته است.
تشریح جزئیات مداخله
در این قسمت، باید به‌دقت بیان شود که چگونه مداخله غیرقانونی یا غیرمجاز رخ‌داده است. تأثیرات این مداخله بر روند پرونده و همچنین مشکلاتی که برای طرفین به وجود آمده است، باید به طور کامل تشریح شود.
نتیجه‌گیری و درخواست
در پایان لایحه، باید نتیجه‌گیری مناسب انجام شده و درخواست‌های شاکی به طور واضح و مشخص مطرح شود. این درخواست‌ها می‌توانند شامل تقاضای رسیدگی سریع، جبران خسارات، یا اقدامات قانونی دیگر باشند.
نتیجه‌گیری
دخالت در امر وکالت یک جرم جدی است که می‌تواند پیامدهای بسیار مخربی برای جامعه و افراد داشته باشد. با افزایش آگاهی عمومی، تقویت نظارت‌های قانونی و همکاری جامعه، می‌توان از وقوع این جرم پیشگیری کرد و به حفظ حقوق مردم و عدالت کمک نمود.
