معامله صوری با انگیزه فرار از دین یکی از موضوعات حساس و پیچیده در حقوق ایران است که می‌تواند برای بسیاری از افراد پیامد‌های جدی به همراه داشته باشد. در این مقاله، قصد داریم به بررسی مفهوم معامله صوری، دلایل انجام آن، پیامد‌های حقوقی، نحوه اثبات و ابطال این نوع معاملات بپردازیم. همچنین نقش وکیل و راهکار‌های جلوگیری از وقوع چنین معاملاتی را نیز مرور خواهیم کرد.
معامله صوری چیست
معامله صوری به معامله‌ای اطلاق می‌شود که طرفین آن تنها به‌صورت ظاهری و بدون قصد واقعی انجام معامله، اقدام به عقد قرارداد می‌کنند. این نوع معاملات معمولاً با هدف فرار از تعهدات قانونی یا مالی صورت می‌گیرد.
تفاوت معامله صوری با معامله واقعی
معامله واقعی به معامله‌ای گفته می‌شود که در آن طرفین با قصد و نیت واقعی اقدام به تبادل کالا، خدمات یا پول می‌کنند و هدف آن‌ها کسب منافع مشروع است.
معامله صوری برعکس معامله واقعی، تنها به منظور ایجاد یک ظاهر قانونی صورت می‌گیرد و طرفین قصد واقعی برای اجرای مفاد قرارداد را ندارند.
دلایل انجام معامله صوری
• فرار از مالیات
یکی از دلایل اصلی انجام معاملات صوری، فرار از پرداخت مالیات است. افراد با انجام چنین معاملاتی سعی در کاهش بار مالیاتی خود دارند.
• مخفی کردن اموال
برخی افراد برای مخفی کردن اموال خود از دید دولت یا طلبکاران، اقدام به انجام معاملات صوری می‌کنند. این روش برای جلوگیری از توقیف اموال نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
روش‌های انجام معامله صوری
• فروش صوری اموال
یکی از روش‌های رایج برای انجام معامله صوری، فروش صوری اموال است. در این حالت، فرد مال خود را به صورت ظاهری به دیگری می‌فروشد تا از توقیف آن جلوگیری کند. |
• انتقال صوری حقوق
انتقال صوری حقوق نیز یکی دیگر از روش‌های معامله صوری است. در این روش، فرد حقوق یا تعهدات خود را به شخص دیگری منتقل می‌کند، بدون اینکه قصد واقعی برای انجام این انتقال داشته باشد.
بر اساس قوانین ایران، معاملات صوری از ابتدا باطل هستند و هیچ‌گونه اعتبار قانونی ندارند. این موضوع باعث می‌شود که هیچ‌یک از طرفین نتوانند به حقوقی که از این معامله ناشی می‌شود، تکیه کنند.
ماده ۲۱۸ قانون مدنی اصلاحی ۱۳۷۰/۸/۱۴:اشعار می دارد: هر گاه معلوم شود که معامله با قصد فرار از دین به‌طور صوری انجام شده، آن معامله باطل است.
همچنین برابر با ماده ۱۹۵ قانون مدنی: اگر کسی در حال مستی یا بیهوشی یا در خواب معامله نماید آن معامله به واسطه فقدان قصد باطل است.
نحوه اثبات معامله صوری
تشخیص معامله صوری چگونه می‌باشد؟
برای اثبات معامله صوری، شواهد و مدارک می‌تواند نقش مهمی داشته باشد علاوه بر توجه به مدارک و اسناد بررسی این موارد نیز به تشخیص معامله صوری کمک می‌نماید:
آیا ثمن ( وجه) معامله رد و بدل شده است یا خیر؟
آیا قولنامه بدون رد و بدل شدن پول بوده است؟
قیمت درج شده در مبایعه نامه با عرف بازار و املاک مشابه مطابقت دارد یا خیر؟
جهت اثبات معامله صوری و ابطال آن شما نیاز به وکیل ابطال معامله صوری دارید تا علاوه بر اینکه بهترین دفاعیه را داشته باشید و زودتر به نتیجه برسید.
انواع معامله صوری
۱- معامله صوری پدر و فرزند
معامله صوری بین پدر و فرزند و معامله صوری بین زن و شوهر معمولاً در انتقال املاک و دارایی‌های بزرگ رخ می‌دهد.
به عنوان مثال، پدری که قصد دارد اموال خود را از دست طلبکاران حفظ کند، ممکن است این اموال را به نام فرزندش منتقل کند.
در همین زمینه شعبه ۳۰ دادگاه تجدیدنظر استان تهران در دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۸۲۶۶۷۲۰۰۲۷۹ خود و در دادخواست ابطال معامله صوری مطروحه از ناحیه زوجه اعلام می‌نماید:
در صورتی که انتقال ملک، موخر بر تاریخ صدور اجرائیه به منظور وصول بخشی از مهریه باشد و طرفین معامله پدر و فرزند باشند با توجه به اینکه در این حالت، عدم اطلاع پدر از سابقه اختلاف زوجین، بعید بنظر می‌رسد و احتمال اینکه معامله واقع شده با تبانی قبلی و به منظور فرار از دین باشد، بیسار قوی است، حکم بر بطلان معامله صادر می‌گردد.
۲- معامله صوری در مهریه
معامله صوری برای فرار از مهریه، زمانی که اختلاف زن و شوهر جدی می‌شود و معمولاً بعد از ابلاغیه دادگاه یا اداره ثبت، بیشتر صورت می‌گیرد.
بطور مثال خانمی نسبت به اجرای مهریه خود اقدام می‌کند، همسر وی به محض اطلاع آپارتمانش را بنام پدرش منتقل می‌کند، در این مثال چون هنوز در خصوص مهریه حکم قطعی صادر نشده، نمی‌توان شکایت کیفری فرار از دین مطرح کرد.
۳- معامله صوری برای فرار از دین
برابر با ماده ۲۱۸ قانون مدنی اصلاحی ۱۳۷۰/۸/۱۴: هر گاه معلوم شود که معامله با قصد فرار از دین به‌طور صوری انجام شده، آن معامله باطل است.
بنابراین معاملات به قصد فرار از دین، که به‌طور صوری انعقاد می‌یابند؛ به دلیل فقدان قصد انشاء، باطل هستند، چرا که قصد انشاء، مهمترین رکن عقد بوده؛ و فقدان آن، موجب بطلان معامله می‌گردد.
مجازات معامله صوری
برابر با ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی: انتقال مال به دیگری به هر نحو به وسیله مدیون با انگیزه فرار از ادای دین به نحوی که باقیمانده اموال برای پرداخت دیون کافی نباشد، موجب حبس تعزیری یا جزای نقدی درجه شش یا جزای نقدی معادل نصف محکومٌ به یا هر دو مجازات می‌شود و در صورتی که منتقلٌ الیه نیز با علم به موضوع اقدام کرده باشد در حکم شریک جرم است.
سؤال: صرف طرح دعوا از سوی طلبکار، موجب بطلان معاملات بدهکار می‌گردد؟
وکیل ابطال مبایعه نامه صوری پاسخ می دهد:خیر، قصد فرار از ادای دین تنها در صورتی احراز می‌شود که وجود اصل دین (به موجب حکم دادگاه) در حین معامله محقق باشد. بنابراین تا قبل از احراز دین، معامله معتبر است.
۴- معامله صوری با صدور چک
نظریه شماره ۷/۹۸/۱۶۹۵ مورخ ۱۳۹۹/۰۴/۰۷ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره صوری بودن معامله منشأ چک
استعلام: در مواردی که برخی از طلبکاران مدعی هستند صدور چک از ناحیه بدهکار به صورت صوری و جهت تضییع حقوق آنان نموده است، چنانچه رأی قطعی دائر بر ذی حقی دارنده چک صادر شود، آیا طلبکاران باید ابطال چک یا اگر معامله‌ای وجود داشته باشد، ابطال معامله منشأ چک و ابطال چک را درخواست کنند و یا صرفاً اعتراض ثالث از سوی طلبکاران کافی بوده و دادگاه به آن رسیدگی می‌کند در صورتی که صادرکننده تاجر ورشکسته یا غیر تاجر باشد، آیا تفاوتی وجود دارد؟
پاسخ:
در فرض سؤال چنانچه اثبات شود معامله منشأ چک، صوری و به قصد فرار از ادای دین منعقد شده است، ابطال معامله از سوی بستانکاران به استناد ماده ۲۱۸ قانون مدنی امکان‌پذیر است و اگر صادرکننده چک، تاجر ورشکسته باشد، با توجه به ماده ۴۱۸ قانون تجارت مصوب ۱۳۱۱ که دلالت بر ممنوعیت مداخله تاجر ورشکسته در تمام اموال خود دارد، معامله منشأ چک باطل است.
در هر حال با توجه به اصول حاکم بر اسناد تجاری از جمله وصف تجریدی بودن و اصل استقلال امضائات، ابطال چک امکان‌پذیر نیست؛ همچنین مورد از شمول اعتراض ثالث خارج است.
معامله صوری صحیح
بطور کلی چناچه مشتری و خریدار علم به معامله فرار از دین فروشنده نداشته باشد معامله صحیح و معتبر می‌باشد.
شعبه ۱۰ دادگاه تجدیدنظراستان تهران در دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۰۰۱۳۱۲ در دادخواست خواهان به طرفیت فروشنده سابق و مالک جدید مبنی بر ابطال سند مالکیت بیان می‌نماید:
اگر انتقال گیرنده مال به قصد فرار از دین انتقال دهنده عالم نباشد و معامله به نحو واقعی (نه صوری) واقع شده باشد، انتقال گیرنده مسئول پرداخت دین یا محکوم به نبوده و نمی‌توان او را محکوم به تأدیه عین یا مثل یا قیمت کرد؛ بنابراین دعوی ابطال سند رسمی انتقال به نام انتقال گیرنده محکوم به بطلان است.
ابطال معامله صوری
وکیل ابطال سند رسمی اعلام می نماید:برای ابطال معامله صوری، باید شرایط خاصی فراهم باشد. از جمله این شرایط می‌توان به وجود شواهد و مدارک کافی، قصد واقعی طرفین در عدم اجرای معامله و تأیید دادگاه اشاره کرد.
دفاع در مقابل ادعای صوری بودن معامله
بهترین وکیل ملکی در قم در خصوص دفاع در مقابل ادعای صوری بودن معامله بیان می دارد:
یکی از موضوعات پیچیده و حیاتی در حقوق مدنی است. معامله صوری به معنای معامله‌ای است که در ظاهر واقعی به نظر می‌رسد اما در واقعیت فاقد قصد و نیت واقعی طرفین برای انتقال مالکیت یا انجام تعهد است.
این مقاله به بررسی روش‌های دفاع در مقابل ادعای صوری بودن معامله می‌پردازد.
• ارائه مدارک معتبر یکی از بهترین راه‌های دفاع در مقابل ادعای صوری بودن معامله، ارائه مدارک و مستندات معتبر و قانونی است که نشان دهد معامله واقعی بوده است
• شهادت شهود بی‌طرف شهادت شهود بی‌طرف و معتبر می‌تواند به دفاع از معامله کمک کند و نشان دهد که قصد واقعی طرفین برای انجام معامله وجود داشته است.
• استفاده از کارشناسان حقوقی کارشناسان حقوقی با تجربه می‌توانند با ارائه نظرات تخصصی و دفاعیات مؤثر به دفاع از معامله کمک کنند.
• تنظیم لایحه دفاعیه صوری نبودن معامله توسط وکیل متخصص پرونده‌های حقوقی
•
نظریه مشورتی معامله صوری
نظریه شماره ۷/۱۴۰۲/۳۸۰ مورخ ۱۴۰۲/۰۵/۳۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره انتقال مال توسط مدیون با انگیزه فرار از پرداخت دین:
تحقق جرم انتقال مال به دیگری با انگیزه فرار از ادای دین، منوط به داشتن قصد واقعی طرفین به انتقال و معامله مال توأم با انگیزه فرار از ادای دین توسط فروشنده (محکوم علیه) است و در صورتی که معامله و انتقال به طور صوری و با انگیزه فرار از ادای دین باشد، از آنجا که وفق ماده ۲۱۸ قانون مدنی، معامله به قصد فرار از ادای دین به طور صوری باطل است و اساساً انتقالی صورت نمی‌گیرد و مال از مایملک فروشنده (محکوم علیه) خارج نمی‌شود، به دلیل عدم تحقق انتقال به غیر، رکن مادی بزه موضوع ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی محقق نمی‌شود و اعمال قسمت اخیر این ماده مبنی بر وصول محکوم به، به عنوان جریمه مدنی از اموال منتقل الیه نیز منتفی است و با توجه به اینکه ماده یاد شده در مقام جرم انگاری است، اصل لزوم تفسیر مضیق نصوص جزایی اقتضای آن را دارد که به قدر متیقن اکتفا شود و در صورت تردید در جرم بودن یا نبودن رفتاری، باید به جرم نبودن آن معتقد بود؛ شایسته ذکر است در این صورت به درخواست محکوم له می‌توان همان مال را توقیف و محکوم به را از محل آن وصول کرد.
رای وحدت رویه معامله صوری
رأی وحدت رویه شماره ۷۷۴ـ۲۰/۱/۱۳۹۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور
نظر به اینکه قانونگذار در ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۲۳/۴/۱۳۹۴، در مقام تعیین مجازات برای انتقال‌دهندگان مال با انگیزه فرار از دین، به تعیین جزای نقدی معادل نصف محکومٌ‌به و استیفای محکومٌ‌به از محل آن تصریح کرده است و نیز سایر قراین موجود در قانون مزبور کلاً بر لزوم سبق محکومیت قطعی مدیون و سپس، انتقال مال از ناحیه وی با انگیزه فرار از دین دلالت دارند که در این صورت موضوع دارای جنبه کیفری است.
لذا با عنایت به مراتب مذکور در فوق و اصل قانونی بودن جرائم و مجازات‌ها، به‌نظر اکثریت اعضای هیأت عمومی دیوانعالی کشور رأی شعبه سی و هشتم دیوان عالی کشور که مستدعی اعاده دادرسی را قبل از محکومیت قطعی به پرداخت دین، غیرقابل تعقیب جزائی دانسته است در حدی که با این نظر انطباق دارد صحیح و منطبق با قوانین موضوعه تشخیص می‌گردد. این رأی در اجرای ذیل ماده ۴۷۱ قانون آیین دادرسی کیفری، در موارد مشابه برای کلیه مراجع قضایی و غیر قضایی لازم‌الاتباع است.
رای دادگاه صوری بودن معامله و قصد فرار از دین
شماره دادنامه: ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۲۰۰۲۳۵
تاریخ: ۱۳۹۳/۰۳/۱۲
شعبه ۱۸۵ دادگاه عمومی حقوقی تهران
در خصوص دعوی م. ز. به وکالت م. ظ. به طرفیت ۱- م. ز. ۲-م. ک. به وکالت م. س. به خواسته صدور حکم مبنی بر بطلان معامله صوری به قصد فرار از دین فی مابین خواندگان و نتیجتاً بطلان سند رسمی شماره ۴۵۵۸۸ مورخ ۲۰/۱/۱۳۹۱ دفترخانه... تهران شش دانگ یک دستگاه آپارتمان طبقه همکف و پارکینگ قطعه یک و انباری شماره یک جزء پلاک ثبتی ۳۶۴۸۰/۳ مفروز و مجزی شده از پلاک ۲۰۶۹۹ بخش ۱۲ تهران به انضمام خسارات دادرسی به استحضار می‌رساند:
چکیده دادنامه: نزدیکی تاریخ محکومیت به پرداخت دین و تاریخ انتقال ملک، رابطه نزدیک سببی یا نسبی با منتقل الیه، اخذ وکالت بلا عزل از خریدار نسبت به عین مورد انتقال، عدم دریافت ثمن معامله از منتقل الیه از امارات و قرائن حاکی از صوری بودن معامله و قصد فرار از دین است.
وکیل ابطال معامله صوری
وکیل ابطال معامله صوری می‌تواند در تمامی مراحل ابطال معامله صوری، از تنظیم دادخواست تا ارائه شواهد و مدارک و حضور در دادگاه و شما می‌توانید با تقدیم نمونه لایحه ابطال معامله صوری به دادگاه، از قاضی تقاضا کنید تا به ابطال این معامله رأی دهد. ،.
وکیل با دانش حقوقی خود می‌تواند به موکل خود کمک کند تا از حقوق خود دفاع کند و با تنظیم نمونه دادخواست ابطال معامله صوری به قصد فرار از مهریه معامله را باطل کند.
پرسش‌های متدوال:
۱- معامله صوری چیست؟
معامله صوری به معامله‌ای گفته می‌شود که طرفین آن بدون قصد واقعی انجام معامله، اقدام به عقد قرارداد می‌کنند.
۲-چگونه می‌توان معامله صوری را اثبات کرد؟
اثبات معامله صوری از طریق شواهد و مدارک، شهادت شهود و بررسی‌های دادگاهی امکان‌پذیر است.
۳- اعتبار معاملات صوری چقدر است؟
معامله صوری از ابتدا باطل است و هیچ‌گونه اعتبار قانونی ندارد. همچنین، ممکن است طرفین به مسئولیت کیفری محکوم شوند.
۴-آیا معامله صوری جرم محسوب می‌شود؟
بله، در برخی موارد معامله صوری می‌تواند جرم محسوب شود و فرد متخلف به مجازات‌های قانونی محکوم گردد.
