اکثر افراد کوبا را با اسم فیدل کاسترو، رهبر انقلاب کوبا، میشناسند و البته سیگار گران قیمت برگ کوبایی!
نگرش بسیاری از افراد به کوبا کشوری کمونیستی است که هم‌پیمان بلوک شرق بوده. به همین جهت آن را هم‌تراز کره‌ی شمالی و شوروی میدانند. یکی از سفیران ایران در ونزوئلا، آقای سبحانی، میگفت که خود کوبایی‌ها میگویند ما کمونیست نبودیم، ما مبارز بودیم. چون مبارزین را با عنوان کمونیست میشناختند ما را نیز کمونیست میدانند.
براساس تجربه‌ی موجود از بسیاری از کشورهای کمونیستی که صادرکننده‌ی مواد اولیه و منابع بودند، بسیاری کوبا را صادرکننده‌ی شکر میدانند و فکر میکنند که عمده‌ترین صادرات کوبا همین شکر است. مثل دوران جنگ سرد که کوبا تولیدکننده‌ی شکر بلوک شرق بود. هنوز هم بخش عمده‌ی صادرات مادی کوبا، شکر است. در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۶٪ صادرات کوبا، شکر بوده. اما بخش عمده‌ی صادرات مادی کوبا شکر است. نه عمده‌ترین صادرات کوبا! در سال ۲۰۱۷ کوبا حدود ۵۱۵ میلیون دلار (با فرض آنکه در زمان مطالعه‌ی متن، دلار ۱۵هزار تومان باشد!) یعنی حدود ۸ هزار میلیارد تومان درآمد ناشی از صادرات شکر داشته.
اما کوبا یک صادرات دیگر دارد، پزشک!
کوبا سالانه ۱۱ میلیارد دلار از طریق صادرات پزشک کسب درآمد میکند. با همان فرض بالا یعنی حدود ۱۶۵ هزار میلیارد تومان. برای آنکه حس بهتری به این حجم از درآمد پیدا کنید، بودجه‌ی عمرانی جمهوری اسلامی در سال ۹۹، حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان و درآمد ناشی از فروش نفت، حدود ۹۰ هزار میلیارد تومان لحاظ شده.
ایران نیز از طریق پزشکی کسب درآمد میکند. البته نه صادرات پزشک. از طریق توریسم پزشکی. اما با یک تفاوت عمده کوبا با جمعیت کمتر از ۱۵ میلیون نفر، سالانه ۱۱ میلیارد دلار درآمد از حوزه‌ی پزشکی کسب میکند و ایران ۸۵ میلیونی، سالانه ۱ میلیارد دلار. این درآمد بسیار مورد توجه است. تا حدی که حتی وزارت امور خارجه‌ی آمریکا پس از پیشنهاد کوبا برای اعزام پزشکان بیشتر به کشورهای میزبان برای مقابله با کرونا، موضع‌گیری کرد و از کشورها خواست تا این پیشنهاد کوبا را نپذیرند! حتی در میان گسترش باورنکردنی کرونا در اروپا، ۵۲ پزشک کوبایی راهی ایتالیا شدند و مردم از آنان استقبال کردند. البته کوبا حدود ۵۰هزار پزشک در ۶۷ کشور دنیا دارد.
چرا کوبا چنین درآمدی سرشاری از بخش پزشکی دارد؟
کوبا به واسطه‌ی اقتصاد سوسیالیستی‌ای که دارد، خدمات اجتماعی فراوان و گسترده‌ای دارد. مانند آموزش رایگان و بهداشت رایگان. یعنی پزشکان کوبایی کارمندان دولت به شمار میروند. صادرات پزشک کوبا از دوران جنگ سرد آغاز شد. تلاش امپریالیسم غرب (وقتی از جنگ سرد سخن میگوییم، از جنگ امپریالیسم شرق به سردمداری شوروی و امپریالیسم غرب به سرمداری آمریکا سخن میگوییم، به خاطر همین از لفظ غرب کمک گرفته شده) بر آن بود که کوبا مانند سایر کشورهای بلوک شرق در انزوا جهانی قرار گیرد. فیدل کاسترو به عنوان رهبر کوبا تلاش کرد که این انزوا را بشکند. به همین جهت اقدام برای ارسال پزشک به سایر کشورها صورت گرفت. وقتی مردم کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه پزشکان کوبایی و خدمت آنان را به خود میدیدند، تأثیرات تبلیغات امپریالیسم را کاهش داده و این چنین دل‌ها نسبت به کوبا نرم میشد و این انزوا می‌شکست. (در دانشگاه شاهد رقابت‌های گروه‌ها برای گرفتن شورای صنفی و نقش در اردوی معارفه و ... هستیم. لذا میتوانیم این را درک کنیم)
زمینه‌های ایجاد چنین توانایی در کوبا چه بود؟
مارک کلر -یکی از متخصصان نشریه‌ی اکونومیست- این اتفاق را حاصل دو سرمایه‌گذاری بزرگ انقلاب کوبا میداند، «آموزش رایگان» و «بهداشت همه‌گیر و رایگان». این‌ها باعث شد تا کوبا جمعیتی فرهیخته و پزشکانی مناسب (کوبا در شاخص امید به زندگی، در رتبه‌ی ۳۹ام جای دارد) داشته باشد. البته نباید فراموش کرد که کوبا ابتدا توانسته نیاز داخلی خود به پزشک را برطرف کند و بعد صادر کند. در کوبا به ازای هر ۱۰۰۰ نفر، ۷.۵ پزشک وجود دارد. با توجه به دردسرهای موجود برای رجوع به بیمارستان و ... میدانید که این عدد در ایران مطلوب نیست. در ایران به ازای هر ۱۰۰۰ نفر، ۱.۵ پزشک داریم. این عدد علاوه بر اینکه نمی‌تواند بهداشت با کیفیت را برای همگان رقم بزند، قطعاً نمی‌تواند منجرب به صادرات پزشک شود.
صادرات پزشک چگونه آغاز شد؟
انقلاب الجزایر و استقلال آن در سال ۱۹۶۲، باعث خروج پزشکان فرانسوی از الجزایر شد. کوبا نیز ۵۶ پزشک به الجزایر ارسال کرد و زمینه‌ی صادرات پزشک آغاز شد و این امر باعث ایجاد روابط حسنه بین کوبا و الجزایر شد. کشورهای در حال توسعه آفریقا و آمریکای لاتین میزبانان پزشکان کوبایی هستند.
درآمد پزشکانی که در خارج از کوبا کار میکنند چطور است؟
پایه‌ی حقوق کوبا، ۲۵ دلار است و برای پزشکان به ۵۰ دلار میرسد (اگرچه این عدد به نظر کم میرسد، اما دولت بخشی از نیازهای زندگی را برای مردم تأمین میکند و از مردم حمایت میکند). حال اگر شما در خارج از کشور پزشک باشید، درآمد شما چیزی حدود ۱۰۰۰ دلار در ماه خواهد بود. یعنی زندگی خانواده‌ی شما تغییر جدی خواهد کرد. البته شرایط برای پزشکان کوبایی خارج از کشورشان به اندازه‌ی کافی مطلوب نیست. بعضا مورد استقبال پزشکان محلی قرار نمی‌گیرند. چرا که از نگاه آنان، پزشکان کوبایی راهی برای دولت‌های میزبان هستند تا از پرداختن به مشکلات اساسی بهداشت بگریزند. البته قرار داد پزشکان کوبایی هزار دلار نیست و هزار دلار سهم خود پزشکان است. برای مثال قرارداد دولت برزیل با کوبا در سال ۲۰۱۳، تعداد هشت‌هزار و ۳۰۰ پزشک با حقوق ماهانه‌ی ۳هزار و ۶۰۰ دلار بود.
چه موانعی در ایران برای چنین کارهایی مشکل‌آفرین شده؟
مانند هر کاری داشتن بازار هدف خود مهم است. کوبایی‌ها به زبان اسپانیایی صحبت میکنند، به همین خاطر کشورهای عدیده‌ای میتوانند مقصد پزشکان کوبایی باشد (بدون نیاز به یادگیری زبان کشور میزبان). آیا ما به اندازه‌ی کافی پزشک داریم که بخواهیم به کشورهای دیگر صادر کنیم؟ آیا پزشکان ایرانی حاضر هستند با حقوق ماهی ۱۰۰۰ دلار از طرف کشور در کشوری غریب طبابت کنند؟ این دو سوال را میتوان در کنار هم دانست. جواب هر دو را باید در سرانه پزشک دید. به دلیل سرانه‌ی پایین پزشک، اکنون در تأمین نیاز داخلی با مشکل روبروییم. همچنین این سرانه‌ی پایین باعث شده تا درآمد پزشکان بسیار بالا باشد (بسیاری از دانشجویان رشته‌های پزشکی با هدف کسب ثروت به سمت این رشته میروند و چندان علاقه‌ای به رشته‌شان ندارند.) یعنی در صورتی که کشورهای میزبان برای پزشکان ایرانی وجود داشته باشند، برای اینکه صادرات پزشک محقق شود، باید سرانه‌ی پزشک در کشور را افزایش دهیم و ورودی رشته‌های پزشکی را افزایش دهیم.
