فتح و حماس (شماره‌ی ۱۰۰ام نشریه)

جنبش فتح

فتح با نام کامل جنبش آزادی بخش میهنی فلسطین یکی از مهم ترین سازمان های سیاسی و نظامی فلسطینی است که درسال ۱۹۵۹ توسط«یاسر عرفات» و«خلیل الوزیر»(ابوجهاد) با هدف آزادی فلسطین از سیطره رژیم اشغالگر اسرائیل از طریق مبارزات چریکی بنیان گذاری شد. فتح مهم ترین و بزرگ ترین گروه در کنفدراسیون احزاب فلسطینی موسوم به سازمان آزادی بخش فلسطین(ساف) است و رویکردی ناسیونالیستی و تا حدی سوسیالیستی دارد. پس از مرگ عرفات در سال ۲۰۰۴ محمود عباس جانشین او در سمت رهبری این سازمان شد، عباس ریاست تشکیلات خودگردان فلسطین را نیز به عهده گرفت. انتخابات ژانویه سال ۲۰۰۶ مجلس قانونگذاری فلسطین برای اولین بار اکثر کرسی های این مجلس را از دست فتح خارج کرد و جنبش مقاومت اسلامی فلسطین(حماس) را حزب حاکم پارلمان و تشکیل دهنده کابینه ساخت.

حماس

جنبش مقاومت اسلامی حماس در سال ۱۹۸۷ پس از وقوع انتفاضه اول ، به عنوان شاخه ای از اخوان المسلمین مصر .توسط شیخ احمد یاسین پایه گذاری شد. ایدئولوژی حماس ریشه در اخوان المسلمین مصر دارد. در سال ۱۹۷۳، یاسین ابتدا«الجماعه الاسلامی» را برای همکاری با فعالیت های سیاسی اخوان المسلمین در غزه پی ریزی کرد. وی سپس جنبش حماس را به عنوان بازوی سیاسی و منطقه ای اخوان المسلمین در دسامبر ۱۹۸۷ به دنبال آغاز انتفاضه اول در سرزمین های اشغالی بنیان نهاد. عمده شهرت حماس بیشتر به دلیل انجام حملات شهادت طلبانه علیه اهداف و نیروهای رژیم صهیونیستی است. این جنبش ابتدا دنباله رو مدل اخوان المسلمین بود به این معنا که به عنوان یک «نهاد رفاه اجتماعی» عمل می کرد هر چند در حال حاضر هم چنان به فعالیت های رفاهی و اجتماعی خود ادامه می دهد، اما با وارد شدن به فاز مسلحانه بیشتر فعالیت خود را در حوزه مبارزه با اسرائیل متمرکز ساخته است.

حماس، ستیز اعراب و رژیم صهیونیستی را به مثابه ستیز اسلام و یهودیت تلقی می کند که تنها با نابودی رژیم صهیونیستی می‌توان این مسأله را حل و فصل کرد.

حماس مخالف سرسخت موافقتنامه های اسلو است و اعتقادی به مذاکرات صلح ندارد. جهاد اسلامی نیز هم چون حماس معتقد است که تشکیلات خودگردان فلسطینی قانونی نیست و ریاست عباس به این تشکیلات جنبه قانونی ندارد و باید هر چه زودتر این تشکیلات برچیده شود.

تفاوت حماس و فتح:

گرچه این دو گروه هدف مشترکی برای پس گرفتن مرزهای فلسطین قبل از سال 1967 و پایان دادن به اشغال سرزمین های اسرائیل دارند ، اما اختلافات ایدئولوژیک سفت و سخت بین دو طرف تقریباً همیشه آنها را از پیگیری دستور کار مشترک خود علیه رژیم صهیونیستی منحرف ساخته است.

تفاوت اساسی حماس و فتح ناشی از نگرش و رویکرد سیاسی آن هاست.

فتح رویکردی ناسیونالیستی و تاحدی سوسیالیستی و حتی سکولاریسم دارد ، این دیدگاه ، در تقابل با تفکر جنبش اخوان المسلمین قرار می‌گرفت که با طرح بحث خلافت و مفهوم جهاد در اسلام به مسئله فلسطین می‌نگریست. این اختلاف دیدگاه از سال ۱۹۶۰ رقابت فتح و جنبش اخوان‌المسلمین اردن (کرانه باختری رود اردن نیز در آن زمان در تصرف اردن بود) را در پی داشت که هر یک برای جذب جوانان فلسطینی به سوی سازمان خود می‌کوشیدند.

همچنین فتح برخلاف سازمان اسلام‌گرای حماس از سوی هیچ دولتی به عنوان گروه تروریستی شناخته نمی‌شود و خواهان نابودی کشور اسرائیل نیست.(ایالات متحده آمریکا، اسرائیل، و کانادا، حماس را گروهی تروریستی می‌دانند)

سلیم هان ینیاکون میگوید:

نتانیاهو حماس و فتح را به عنوان همتایان خود نمی داند ، زیرا دو طرف همیشه با یکدیگر اختلاف نظر دارند. او ترجیح میدهد مذاکرات صلح و گفتگو های سیاسی را با دیگر کشورهای عربی انجام دهد!

از نظر سلیم هان ینیاکون ، مسئله مشروعیت و همبستگی ،مهم ترین معضل فلسطین از زمان جنگ جهانی اول بوده است و رقابت در انتخابات سال 2006 ضربه دیگری به مشروعیت و اتحاد فلسطینیان زد.

از آن زمان ، اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک بین دو طرف رو به وخامت گذاشته شده است و به اسرائیل این امکان را می دهد که مناقشه را طبق سیاست های سخت و اشغالگری خود مدیریت کند.

اما داستان تنش های فتح و حماس چیست؟

حقیقتا بگوییم تنش های فتح و حماس تازگی دارد ، اشتباه است!

اشاره کردیم که حتی از دهه شصت ، سازمان های فتح و اخوان المسلمین در رقابت بوده اند و تقابل اندیشه داشته اند.

تنش ها بین فتح و حماس از سال 2005 پس از درگذشت یاسر عرفات در نوامبر 2004 شروع به افزایش کرد. حماس پس از مرگ یاسر عرفات در سال ۲۰۰۴ حضور خود را در نهادهای وابسته به حکومت خودگردان فلسطینی پررنگ‌تر کرد.

آن‌ها در انتخابات شوراهای شهر و شهرداری‌های سال ۲۰۰۵ فلسطین شرکت کرده و به موفقیت نسبی نیز دست یافتند. حماس با وجود اینکه انتخابات ریاست جمهوری فلسطین (که با پیروزی محمود عباس رهبر جنبش فتح پایان یافت) را تحریم کرده بود، در انتخابات سال ۲۰۰۶ مجلس قانون‌گذاری فلسطین شرکت کرد. این مجلس نهاد قانون‌گذاری حکومت خودگردان فلسطین به‌شمار می‌رود و بر اساس قراردادهای سازمان آزادی‌بخش فلسطین و رژیم صهیونیستی موسوم به پیمان‌های اسلو تشکیل شده‌است. حماس با وجود این‌که این پیمان‌ها را به رسمیت نمی‌شناسد وارد نهادهای وابسته به این حکومت شده و معتقد است که حضور در این دولت لزوماً به معنای پذیرش پیمان‌های موجب ایجاد آن نیست.

در انتخابات قانونگذاری فلسطین در 25 ژانویه 2006، حماس با کسب ۷۵ کرسی از ۱۲۸ کرسی مجلس پیروز شد و اسماعیل هنیه را به عنوان نخست وزیر این نهاد معرفی کرد. اسماعیل هنیه، رهبر حماس، پس از پیروزی غیرمنتظره، در 29 مارس 2006 دولت جدید خودگران فلسطین را تشکیل داد كه بیشتر کابینه آن از اعضای حماس بودند، پس از آنكه فتح و سایر جناح ها از عضویت امتناع ورزیدند و حماس از پذیرش شرایط چهار جانبه مانند شناخت رژیم صهیونیستی و توافق های قبلی خودداری كرد، منجر به واکنش جامعه بین المللی شد.

این اتفاق باعث شد تا رژیم صهیونیستی، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، اتحادیه عرب و بسیاری از کشورهای دیگر که عمده بودجه‌ی دولت خودگردان را تأمین می‌کنند، ادامه کمک‌های خود را به تغییر بندهایی از منشور حماس که در آن خواهان نابودی اسرائیل شده و شناسایی این کشور از سوی این سازمان موکول کنند.

حماس این درخواست‌ها را نپذیرفت و سعی کرد منابع مالی مورد نیاز برای اداره دولت را با کمک متحدان سنتی خود تأمین کند.

بر این اساس، مجلس ناکار آمد شد و تشکیلات خودگردان از ناآرامی مالی رنج برد. در نتیجه، روابط با نبردهای جناحی تیره شد.

این مسئله شدیدتر شد زیرا دو طرف بارها نتوانستند برای به اشتراک گذاشتن قدرت دولت به توافق برسند و منجر به تجزیه دولت فلسطین در سال 2007 شد.

یکی از مسائل مهم، جنگ بر سر كنترل گذرگاه هاي مرزي به ويژه معبر رفح بود

به دنبال دعوت برای اجرای مذاکرات صلح از طرف قاهره ( پیشنهاد تشکیل دولت وحدت و قطع خشونت بین فتح و حماس )، مذاکرات حماس-فتح در تاریخ 8 فوریه 2007 در شهر مکه انجام شد.

دولت حماس در 17 مارس 2007 توسط دولت وحدت ملی به سرپرستی هنیه که شامل وزرای حماس و فتح بود، جایگزین شد. در ژوئن سال 2007، مبارزان حماس نوار غزه را به دست گرفتند و همه مقامات فتح را برکنار کردند.

عمدتاً در نوار غزه ، وحدت ملی فلسطین از بین رفت. پس از به دست گرفتن نوار غزه توسط حماس در 14 ژوئن 2007، رئیس این نهاد ، محمود عباس دولت وحدت به رهبری حماس(هنیه) را برکنار کرد و سلام فیاض را به عنوان نخست وزیر منصوب کرد. اگرچه دولت تحت هدایت فتح ادعای اقتدار بر كلیه کرانه باختری و نوار غزه را داشت ، چیره شدن حماس بر نوار غزه ، کنترل فتح را به صورت واقعی به كرانه باختری محدود كرد. بودجه دولت تحت هدایت فتح عمدتا از برنامه های کمکی مختلف و اتحادیه عرب ناشی می شود ، در حالی که دولت حماس در غزه بیشتر به ایران وابسته بود.

جنگ داخلی فلسطین باعث تجزیه فلسطین به دو منطقه شد. حماس در این نبرد غزه پیروز شده و کنترل کامل نوار غزه را به دست گرفت اما در کرانه باختری شکست خورده و فعالیت آن در این منطقه غیرقانونی اعلام شد

حماس از زمان تصرف آن در ژوئن 2007، به عنوان حق حاکمیت نوار غزه بوده است. از آن زمان تاکنون چندین بار با اسرائیل جنگیده است، و تشکیلات خودگردان فلسطین به دو سیاست تقسیم شده است و هرکدام خود را نماینده واقعی مردم فلسطین می دانند.

پس از انقلاب مصر در سال 2011 و برکناری رئیس جمهور مصر، مرسی (در ژوئیه 2013)، تنش ها بین فتح و حماس به اوج جدید رسید. به گفته برکات ال فاررا، سفیر سازمان آزادیبخش فلسطین در قاهره، عبدالفتاح سیسی، رییس جمهور مصر تحت حمایت آمریکا (که سالانه حدود 1.5 میلیارد دلار کمک نظامی از آمریکا دریافت می کند) ، گذرگاه مرزی رفح را بسته نگه داشت مادامی که نیروهای وفادار به رئیس جمهور خودگردان فلسطین،یعنی جنبش فتح، کنترل خود را به دست آورند.

روند صلح و آشتی:

در دسامبر سال 2015 و ژانویه 2016، حماس و فتح به طور مخفیانه مذاکرات واسطه ای با قطر را در دوحه برگزار کردند تا توافقنامه 2014 را تکمیل کنند. مذاکرات در تاریخ 7 تا 8 فوریه تجدید شد. بر خلاف دوره های قبل ، در این دور از مذاکرات، مصر دخیل نبود. حماس بیانیه کوتاهی را در 8 فوریه صادر کرد و گفت که هر دو طرف به یک دید عملی درباره یک راه حل برای گفتگو و اجرای آن دست یافتند. رهبر فتح، عبدالله عبدالله گفت: راه حل این است که حماس غزه را واگذاری کند و در 23 فوریه، جریبیل راجوب، شخصیت سیاسی فتح، بیانیه ای مبنی بر عدم اجازه دادن حماس به ادامه “تصرف” نوار غزه داد. سخنگوی حماس، سامی ابوزهری با انتقاد از اظهارات راجووب گفت: این امر باعث افزایش تنش ها و خدمت به آشتی نمی شود.

یوسف ریزقا، وزیر اطلاعات سابق دولت قبلی حماس، به المانیتور گفت:

«آینده مذاکرات آشتی دوحه به نظر مثبت نمی رسد و اختلافات داخلی زیادی وجود دارد، علاوه بر این، مصر چراغ سبز به فتح نداده است تا آشتی کامل با حماس را انجام دهد، زیرا به نظر می رسد که قاهره موفقیت قطر را در موضوعی که مصر شکست خورده ، نخواهد پذیرفت.»

در 12 اکتبر 2017، توافقنامه فتح-حماس، تحت فشار قطر، امارات و مصر، در قاهره امضا شد. در این توافق نامه مقرر شده است که حماس کنترل کامل غیرنظامیان غزه را به فتح می‌دهد، و در عوض محاصره اقتصادی غزه کاهش می یابد. پیش از این، حماس تحت فشار سنگین از طرف تشکیلات خودگردان فلسطین بوده است. اقدامات تنبیهی شامل کاهش حقوق کارمندان تشکیلات خودگردان ساکن بخش ساکن غزه و کاهش منبع برق نوار غزه بود که در اثر محاصره اسرائیل از بحران برق رنج می بردند. همچنین 3000 افسر پلیس تشکیلات خودگردان در غزه مستقر خواهند شد. رئیس هیئت نمایندگان مجلس، اعظم آل احمد گفت که گذرگاه مرزی رفح بین مصر و غزه نیز توسط ریاست جمهوری اداره خواهد شد.

عمده کارشناسان مسائل خاورمیانه باور دارند که برنده این مناقشه، تل آویو است....