شــفافیت یــک مفهــوم کیفــی اســت و به‌طورکلــی شــفافیت، اصلــی اســت کــه بــر اســاس آن افـراد بتواننـد از تصمیمـات اداری، خدمـات عامـه و معامـلات تجارتـی کــه زندگــی آنهــا را تحــت تأثیــر قــرار میدهــد، مطلــع گردنــد. بــر اســاس ایــن اصــل، نه تنهــا شــیوه های تصمیم گیــری و طــرز اعمــال اجرایــی اداره، بلکــه رفتــار و عملکــرد اداری کارمنــدان و مدیــران اداره عامــه قابل رؤیــت، قابل پیشبینــی و قابــل درک باشــد. شــفافیت و پاســخگویی به طورکلــی دو رکــن اصلــی حاکمیــت اشــتراکی خــوب تلقــی میشــو د . مفهــوم شــفافیت ایــن اســت کــه تمــام اقدامــات یــک ســازمان باید کاملا دقیـق باشـد تـا بتوانـد نظــارت دقیــق عمــوم را نیــز حمــل کنــد. ماهیــت رســانه های اجتماعــی و ســایر ارتباطــات ســبب شــده بــه طــور فزاینــده ای حتــی اقداماتــی کــه به صــورت مخفــی انجــام میشــود علیرغــم تــلاش ســازمانها بــرای مخفــی نگهداشــتن آنهــا، بــه آگاهــی عمــوم برســد، لازم بــه ذکــر اســت کـه تعـداد قابل توجهـی از افشـای اطلاعـات و داده هــا در ســالهای اخیــر، نگرانــی مــردم را در مــورد میــزان جمــعآوری داده هــای آنهــا و بــه اشــتراک گذاشــتن آنهــا بــا اشــخاص ثالــث افزایــش داده اســت. ایــن نگرانــی همچنیــن از زمانـی کـه ادوارد اسـنودن افشـاگر اســناد مخفــی NSA( آژانــس امنیــت ملــی) در ســال ۲۰۱۳ فــاش کــرد کــه آژانــس حجــم زیــادی از داده هــای شــهروندان ایــالت متحــده را جمــع آوری کــرده اســت، در مــورد دولــت هــا افزایش یافتــه اســت. شــفافیت به تنهایــی خــود، هــدف نیســت؛ بلکــه ابــزار و وســیله‌ای اســت بــرای تحقــق حکومــتداری خــوب کــه از ایــن طریــق اداره عامــه را پاســخگو نگه داشــته و بــا نشــر اطلاعــات و عینــی نمــودن اقدامــات، باعــث کاهــش فســاد در نظــام خدمــات عمومــی یــک کشــور میگــردد. البتــه شــفافیت، موسســات خصوصـی را نیـز شـامل میشـود. در ســایه‌ی شــفافیت، تمامــی شــهروندان - حتــی آنانــی کــه از تصمیـم و عملکردهـای مؤسسـات خصوصــی و عمومــی متأثــر هــم نمیگردنــد - بایــد بتواننــد بــه اســناد و اطلاعــات در بخش هــای مختلــف دسترســی پیــدا نمــوده، از انطبـاق آن بـا قوانیـن و مقـررات حاکــم مطمئــن گردنــد. فرهنــگ قــرن بیســت و یکــم ســطح بالاتــری از شــفافیت عمومــی را نســبت بــه گذشــته فراهـم کـرده اسـت. فنـآوری مدرن و تغییـرات فرهنگـی مرتبـط، نحـوه کار دولــت را تغییــر داده اســت، اطلاعاتــی کــه مــردم میتواننــد در مــورد یکدیگــر پیــدا کننــد. باتوجه بـه انقـاب دیجیتـال، مـردم دیگـر کنتـرل بالایـی بـر اطلاعـات عمومــی ندارنــد کــه منجــر بــه تنــش بیــن ارزشهــای شــفافیت و حریــم خصوصــی میشــود. کلمــه ”شــفاف“ و ”شــفافیت“ چنــدی اســت کــه در میــان لغــات مورداســتفاده مــردم و سیاســت و محافــل آکادمیــک خزیــده اســت. در طــول ســالها به خصــوص بعــد از رســوایی واترگیــت در دهــه ۷۰ ، قوانیــن جدیــد و مقــررات اداری، دسترســی بیشــتری بــه اطلاعــات دولتــی بــرای عمــوم فراهــم کــرده انــد، پاســخگویی کارمنــدان دولتـی و سیاسـتمداران را در قبـال اقداماتشــان افزایــش داده انــد و تصمیم گیری هــا را بازتــر کــرده انــد. بــد نیســت رونــد توســعه شــفافیت را در آمریــکا بــه عنــوان کشــور پیشــرو در شــفافیت بررســی کنیم.اینهــا شــامل قانــون دسترســی آزاد بــه اطلاعــات - Act Information of Freedom FOIA کــه در ســال ۱۹۶۶ امضــا و در ۱۹۷۴ اصـلـاح شــد، قانــون دولــت آفتــاب - the Government in Sunshine Act-کــه در ۱۹۷۶ مصــوب شــد و همچنیــن قانــون اســناد و ســوابق ریاست جمهوری-Presidential Act Records کـه در سـال ۱۹۷۸ اجرایــی شــد. ایــن قوانیــن بــه مــردم و مطبوعــات عمومــی بنابــر درخواست هایشــان، بســیاری از اســناد دولتــی، نشســتها و مفــاد ریاســت جمهوری را ارائــه میدهنــد . همچنیــن قانــون حمایــت از ســوت زنان- Whistleblower The Act Protection کــه در ســال ۱۹۸۹ مصــوب شــد، بــه حفاظــت از کارمنــدان فــدرال و کارکنــان قــراردادی کــه فعالیتهــای غیرقانونــی دولــت فــدرال یــا پیمانـکاران آن را گـزارش میکننـد میپردازد.قانــون رویــه فســاد خارجــی-Corrupt Foreign Act Practices کـه در سـال ۱۹۷۷ تصویـب شـد، پیشـنهاد، پرداخـت یـا قـول پرداخـت پـول یـا هـر چیـز بــاارزش بــه هــر مقــام خارجــی بــرای هــر شــخص یــا شــرکت آمریکایــی را غیرقانونــی میدانــد و منــع میکنــد. به عنوان مثــال، میتـوان بـه قضیـه رسـوایی رشـوه شــرکت لاکهید بــرای فــروش بــه کشــورهای خارجــی اشــاره کــرد. دیگــر قوانیــن و مقــررات بــه طــور مشــابه، پاســخگویی دولــت را بــر اســاس اندازه گیــری و گــزارش عملکــردش افزایــش میدهنــد. بــه طــور مثــال، قانــون مشــارکت در کارآمــوزی 1982. ســابقا تنهــا از واژه پاســخگویی اســتفاده میشــد امــا در قانــون پاســخگویی و شــفافیت بودجــه فــدرال ۲۰۰۶ و همچنیــن در بخــش شــفافیت قانون گــذاری و مسـئولیت قانـون رهبـری صادقانـه و دولـت بـاز ۲۰۰۷ ، صراحتا از واژه شــفافیت و پاســخگویی در کنــار هـم اسـتفاده شـد. مقصـود اولـی، نیــاز بــه افشــای بیشــتر نهادهــای طـرف قـرارداد بـا فـدرال و مقصـود دومــی، کنتــرل فعالیتهــای لابی گرها اسـت و نیازمنـد افشـای بیشــتری از قوانیــن تعییــن شــده توســط کنگــره اســت. حــاال ایــن ســؤال مطــرح اســت کــه چــرا واژه ”شــفافیت“ بــه ایــن مقــررات اخیــر اضافــه شــده اســت؟ و چــرا بــا واژه ”پاســخگویی“ کارکــرد و ارزش یکســانی نــدارد؟ ایــن واژه را از دریچــه ی پســامدرن بررســی خواهیــم کــرد. پست مدرنیســتها معتقدنــد کــه واژگان بــه طریقــی کــه اســتفاده میشــوند و وارد محیــط کار و جامعــه میشــوند، معنــا میابنــد.در عرصــه عمومــی، تنظیم کننــدگان دســتور جلســه از کلماتــی اســتفاده میکننــد کــه بخشــی از لغــات عمــوم شــده اســت و همیــن ممکــن اســت قانون گــذاری را بــه ســمت درک توســعه ایده هــا ســوق دهد.واضــح اســت کــه شــفافیت به صــورت جهانـی توسـط بسـیاری از فعالان و ارگانهــا به عنوان یــک فراینــد و همچنیــن بــه عنــوان راهــی بــرای تجــارت شــناخته میشــود. بســیاری از دانشــگاهیان کــه از ایــن جملــه در نوشته هایشــان اســتفاده کرده انــد مطمئــن نیســتند کــه ایــن واژه چگونــه عضـوی از واژگانشـان شـده اسـت. آیـا شـخص خاصـی ایـن اصطـاح را ابــداع کــرده اســت؟ بــدون شـک بـه دلیـل ارتباطـات متقابـل و شــبکه های فراملــی، پرطــرفدار شــده اســت. به علاوه زمانـی کـه شـاخص ادراک فسـاد از طــرف شــفافیت بین الملــل ارائــه شـد، توجـه رسـانه ها بیشـتر شـد. شــفافیت در معنــای در حــال تکامــل، بــه معنــی ارزش عمومــی یــا عــرف رفتــاری اســت کــه بــا فســاد مقابلــه میکنــد. در ایــن مفهــوم، شــفافیت غیرمســتقیم اســت: زمانــی کــه شــهروندان اطلاعــات دارنــد، دولــت بهبــود میابـد. شـفافیت هنـگام پشـتیبانی جامعــه، دولــت، رســانه و مشــاغل بــرای تصمیمگیــری بــاز کارا میشــود. ازایــن رو، ایــن مفهــوم بــه طـور ظریفـی بـر مسـئولیت پذیری تکیـه میکنـد و بـا آن درهم تنیـده اســت. شــفافیت یــک الــزام ناخوانــده بــا قوانیــن مرتبــط اســت کــه بــا فشــار قراردادهــای بین المللــی و قوانیــن ملــی بنــا شــده اســت. بــا بــاز شــدن همــه فعالیتهــا بــرای بررســی عمــوم، تمایــزات بیــن نهادهــای خصوصـی، غیرانتفاعـی و عمومـی کمتــر میشــود. در میــان معنــی مشــترک شــفافیت به عنــوان مقابلــه بــا فســاد، امیــدی بــرای دموکراســی اســت، امــا همچنیــن یــک پذیــرش متناقــض وضعیــت کنونــی امــور بین المللــی اســت کــه هــر دو کشــور دموکراتیــک و غیردموکراتیــک را شــامل میشــود؛ بنابرایــن اســاس، شــفافیت یــک ابــزار مقابلــه بــا فســاد اســت اگــر دموکراســی امکانپذیــر نباشــد. بــر اســاس ایــن مفهــوم، نهادهــا و کشــورها اعتمــاد عمومیشــان را جــذب یــا بازیابــی میکننــد. شــفافیت همچنیــن در معنــای دولــت و نهادهــای بــاز اســت (پیوتروفســکی، ارتبــاط شــخصی -۲۰۰۸) .در ایــن مفهــوم دوم، شــفافیت نســبت بــه فراینــد اداره یــا مدیریــت کمتــر بــا مســئولیتپذیری و پاســخگویی و فســاد در ارتبــاط اســت. در مفهــوم اول، تصمیمگیــری بــاز بــا شــفافیت هم معناســت. شــفافیت درمــورد ســهولت دســتیابی و اســتفاده از اطلاعــات دولتــی و غیرانتفاعـی اسـت. هـر چـه بـرای مــردم ســادهتر و بازتــر باشــد، شــفافیت بزرگتــر اســت. بــه طــور متناقضــی، شــفافیت نگرانی هــای بیشــتری بــرای حریــم خصوصــی و رازداری بــه همــراه مــیآورد. در دومیــن مفهــوم خــط و مشــی سیاســی و ســازمانی بــر تعییــن اینکـه چـه زمانـی حریـم خصوصی و رازداری مناســب اســت یــا چــه زمانــی نیســت، تمرکــز دارد. متخصصــان و دانشــجویان ســعی میکننــد تــا تفاســیر قانونــی، اجرایــی یــا قضایــی کــه دسترســی عمومــی بــه تصمیم گیــری را کاهــش میدهــد، از میــان بردارنــد. آنهــا میداننــد کــه تکنولــوژی جدیــد - وب، دیتابیسهــای بــزرگ و کامپیوتــری حفاظــت از اطالعــات محرمانـه شـخصی را الزامـی کـرده اســت. ســومین مفهــوم شــفافیت پیچیدگــی اســت و به ویــژه بــه تجزیه و تحلیــل سیاســت و برنامــه مربــوط میشــود. تحلیلگــران و سیاســتمداران شــفافیت را در طراحــی سیاســت و در میــان ارزیابــی اقدامــات و برنامه هــای ســازمانی بــکار میگیرنــد. شــفافیت پیچیــده اســت، چــه کســی تصمیــم میگیــرد، چــه تصمیــم گیریهایــی انجــام میشــود، و چگونــه از اطلاعــات اســتفاده شــود، همگــی بخشهایــی از شــفافیت هسـتند. نمیتـوان گفـت کـه یـک سیاسـت، سـازمان یـا ملـت فاسـد اسـت یـا فاسـد نیسـت، بـاز اسـت یــا بــاز نیســت، شــفاف اســت یــا مــات، زیــرا شــفافیت یــک زنجیــره اســت. در مفهــوم ســوم، شــفافیت بــه مســئله خاصــی از فســاد یــا رازداری نمیپردازنـد. بلکـه جزئـی از یــک سیاســتگذاری مطلــوب اســت.
