کنتاکتور نوعی کلید مغناطیسی است که برای قطع و وصل کردن مدارهای الکتریکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوشته به این پرداخته شده است که کنتاکتور چیست، چگونه نصب می‌شود، انواع آن چیست، چه کاربردهایی دارد و همچنین به معرفی چند برند معروف سازنده این قطعه پرداخته شده است.
کنتاکتور یک کلید مغناطیسی است که برای قطع و وصل مدارهای الکتریکی برق صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. قطع و وصل شدن مدار قدرت با دریافت سیگنال از مدار فرمان صورت می‌گیرد، به این صورت که جریان کمی به آن فرستاده می‌شود و کلید داخلی با دریافت این جریان در حالت روشن قرار می‌گیرد و وقتی که جریان قطع می‌شود، کلید داخلی در حالت قطع قرار می‌گیرد. به این شکل قطع و وصل این وسیله با استفاده از یک جریان کوچک، انجام می‌شود. این قطعات به طور معمول، دارای 3 کنتاکت اصلی و چند کنتاکت فرعی است.
ساختمان درونی کنتاکتور دارای سه بخش اصلی است: تیغه، بوبین و محفظه عایقی. تیغه یا کنتاکت‌ها و بوبین درون محفظه عایقی قرار دارند. محفظه عایق برای محافظت از آن در برابر عوامل بیرونی مانند گرد و خاک تعبیه شده‌است. تیغه‌ها شامل کنتاکت قدرت، کنتاکت کمکی و فنرهای کنتاکت است و وظیفه انتقال جریان را بر عهده دارند. این کلید مغناطیسی دارای دو هسته است که به شکل حروف انگلیسی E و Uهستند و یکی از آن‌ها ثابت و یکی از آن‌ها متحرک است و با فنر از یکدیگر جدا میشوند. درون هسته ثابت، یک بوبین قرار دارد که با اعمال جریان الکتریکی به آن، باعث القای نیروی مغناطیسی در هسته ثابت می‌شود. در اثر این نیروی مغناطیسی، هسته متحرک که با فنر از هسته ثابت جدا شده‌است، به هسته ثابت نزدیک می‌شود و به همین دلیل، کنتاکت‌هایی که پیش از این باز بودند، بسته و کنتاکت‌هایی که بسته بودند، باز میشوند.
ساختمان کنتاکتور در بخش بیرونی، شامل محفظه و تعدادی پیچ است. پیچها محل اتصال سیم‌ها هستند. این دستگاه‌ها معمولا دارای سه ورودی و سه خروجی هستند که با نام‌های T1، T2، T3و L1، L2و L3 مشخص شده‌اند. روی محفظه قطعه‌ای وجود دارد که به هسته متحرک متصل است و وظعیت آن نشان‌دهنده قطع و وصل بودن کلید مغناطیسی است. زمانی که کلید مغناطیسی وصل است، این قطعه به سمت داخل رفته و زمانی که قطع است هم‌سطح با دیگر بخش‌های ساختمان بیرونی است. محفظه معمولا از پلیمرهای گرماسخت ساخته شده‌است تا در برابر حرارت و عبور جریان عایق باشد و از آسیب رسیدن به کاربران جلوگیری کند.
کنتاکتور کمکی به نسبت کنتاکتورهای معمولی(بار) ظرفیت سوئیچینگ کمتری دارد و برای قطع و وصل جریان‌هایی تا 6 آمپر مورد استفاده قرار می‌گیرد. انواع کمکی برای کنترل کنتاکتورهای بار در مدارها به کار می‌روند و کارکردی مشابه رله دارند. راج‌ترین استفاده از انواع کمکی در کنترل روشنایی است.
این کلیدهای مغناطیسی، انواع مختلفی دارند و توسط تولیدکنندگان زیادی به بازار عرضه میشوند. آن‌ها در اندازه‌ها و ولتاژهای مختلف در بازار به فروش می‌رسند و به سه دسته کلی کنتاکتور بار، کمکی و خازنی تقسیم میشوند. کنتاکتورهای بار، کنتاکتورهای معمول هستند و معمولا زمانی که نام کنتاکتور آورده می‌شود، منظور این نوع است. آن‌ها بر اساس اینکه به صورت تک فاز کار می‌کنند یا به صورت سه فاز دسته‌بندی میشوند. آن‌ها همچنین با توجه به جریان الکتریکی که با آن کار می‌کنند نیز دسته‌بندی میشوند. خریداری این دستگاه باید با توجه به اینکه چه کاربردهایی برای مصرف‌کننده دارد، باید با توجه به این ویژگی‌ها انجام شود.
جریان ورودی به این دستگاه‌ها، می‌تواند به صورت جریان مستقیم(DC) یا جریان متناوب(AC) باشد. محدوده جریان مورد استفاده در آن‌ها با جریان مستقیم بین 12 تا 220 ولت و با جریان متناوب بین 12 تا 690 ولت می‌باشد. انواع کنتاکتوربر حسب آمپر به این شکل دسته‌بندی میشوند:
انواع کنتاکتورسه فاز با ولتاژهای 12، 24 و ... در بازار به فروش می‌رسند اما پرکاربردترین آن‌ها، 220 ولت است و در بیشتر تجهیزات برق صنعتی از دستگاه 220 ولت استفاده می‌شود. نوع سه فاز از تجهیزات سوئیچینگ است و برای قطع و وصل مدارات الکتریکی به صورت ایمن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تنها تفاوتی که انواع کنتاکتور تک فاز با انواع سه فاز دارند، وجود یک کنتاکت قدرت به جای سه کنتاکت قدرت در این نوع است. از آنجایی که انواع سه فاز در بازار بیشتر یافت میشوند، در صورت لزوم می‌توان انواع سه فاز را به جای انواع تک فاز نیز به کار برد. انواع تک فاز معمولا برای قطع و وصل کردن مدار فرمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همانطور که پیش از این نیز عنوان شد، کاربرد کنتاکتورها در قطع و وصل مدارهای الکتریکی است. آن‌ها با توجه به اینکه از چه نوعی(بار، کمکی یا خازنی) هستند کاربردهای مختلفی دارند. این کلیدهای مغناطیسی در انواع تجهیزات الکتریکی مانند موتور الکتریکی و گرمکن الکتریکی، بانک‌های خازنی و حتی مدارهای روشنایی کاربرد دارند.
کاربرد کنتاکتوردر تابلو برق نیز برای کنترل قطع و وصل شدن مدار است. در تابلو برق از این وسیله در مسیر کلیدهای بدون موتور استفاده می‌شود. انواع خازنی برای قطع و وصل خازن‌ها در تابلو برق مورد استفاده قرار می‌گیرند زیرا خازن‌ها به هنگام سوئیچینگ، رفتاری مشابه اتصال کوتاه دارند که باعث ایجاد جریان ناگهانی در مدار می‌شود و ممکن است به مدار آسیب بزند. به همین دلیل از آن‌ها استفاده می‌شود تا از بروز این رخداد جلوگیری شود.
برای نصب کنتاکتورابتدا لازم است که سیم‌های ورودی و خروجی را وصل کنیم. پس از انجام این کار، زمان وصل کردن مدار فرمان است. وصل کردن مدار فرمان را می‌توان با استفاده از کلید فرمان یا شستی استپ و استارت انجام داد. کلید فرمان، نوعی کلید است که به طور معمول در تابلوهای برق صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای نصب کلید فرمان، کافی است که یک سیم فاز از فیوز و یک سیم هم از پیچ A1 کنتاکتوربه دو پیچ کلید فرمان وصل شود. همچنین لازم است که یک سیم نول از فیوز به پیچ A2 کنتاکتور وصل شود تا آماده کار شود و بتوان با استفاده از کلید فرمان، آن را قطع و وصل کرد.
همانطور که در بخش قبلی عنوان شد، می‌توان برای وصل کردن مدار فرمان، از شستی استپ و استارت نیز استفاده کرد. برای این کار، ابتدا مانند بخش قبلی، لازم است که سیم‌های ورودی و خروجی متصل شوند. یک سیم نول از فیوز به پیچ A2 کنتاکتور وصل می‌شود و سپس یک سیم فاز از فیوز به کلید 11 شستی استپ و استارت وارد می‌شود. قدم بعدی وارد شدن یک سیم از 12 شستی استپ و استارت به 23 کلید مغناطیسی و سپس نیز وصل شدن سیمی از 23 کلید مغناطیسی به 13 شستی استپ و استارت است. سیم دیگری از 14 شستی استپ و استارت به 24 کلید مغناطیسی و در آخر، سیمی از 24 کلید مغناطیسی به پیچ A1 وصل می‌شود.
این دستگاه‌ها جزو قطعاتی هستند که خرابی آن‌ها ممکن است آسیب زیادی به مدارهای الکتریکی وارد کند. نحوه تست کنتاکتور، بررسی سلامت دو قطعه بوبین و پلاتین‌ها است. برای تست بوبین، لازم است که ولتاژ محرک بوبین را اعمال نمایید، اگر کلید مغناطیسی تکانی بخورد و صدایی مانند "کلیک" شنیده شود، نشان‌دهنده این است که این قطعه سالم است و در غیر این صورت احتمالا این قطعه آسیب دیده است و باید تعویض شود. برای تست پلاتین، لازم است که از یک مولتی‌متر کمک بگیرید. مولتی‌متر را در حالت تست اتصال کوتاه قرار دهید. برای انجام این تست در حالتی که کلید مغناطیسی در حالت تحریک قرار دارد، پروب‌های مولتری‌متر را به خروجی‌ها و ورودی‌های T1 و L1، T2 و L2، T3 و L3 متصل کنید، اگر مولتی‌متر، اتصال کوتاه نشان دهد یعنی پلاتین‌ها سالم هستند و در غیر این صورت نیاز به تعویض دارند. در زمانی که کلید مغناطیسی در حالت تحریک قرار ندارد نیز با انجام همین آزمایش، مولتی‌متر در صورت سالم بودن پلاتین‌ها، اتصال باز نشان می‌دهد.
صدای وزوز کنتاکتورنشانه چیست؟ این صدا ممکن است نشان‌دهنده مشکلات متعددی باشد. دلیل این رخداد می‌تواند بسته نشدن مدار هسته، وجود جریان هرزگرد در بوبین‌ها، مشکل در حلقه اتصال کوتاه یا قرار گرفتن کنتاکت‌های باز و بسته در یک مسیر باشد. در صورتی که هر یک از این مشکلات رخ داده باشد، باید نسبت به برطرف کردن آن اقدام کرد. در صورتی که بسته نشدن مدار هسته باعث ایجاد صدا می‌شود، لازم است که سطح قطب‌ها و محل عبور قطب‌ها با بنزین یا تری کلر اتیلن تمیز شود.
اگر مشکل از حلقه اتصال کوتاه باشد، ممکن است حلقه اتصال کوتاه اشتباه قرار داده شده باشد یا اینکه حلقه قطع شده باشد. اگر حلقه اتصال کوتاه به درستی در محل خود قرار نگرفته باشد، تنها کافی است که با دقت در محل درست خود قرار بگیرد تا دیگر صدایی شنیده نشود. اگر علت این صدا، قطع شدن حلقه اتصال کوتاه باشد، می‌توان آن را تعمیر کرد و یا در صورت نیاز باید تعویض شود. وجود جریان هرزگرد در بوبین‌ها از دیگر دلایلی است که می‌تواند موجب تولید صدا شود و برای رفع این مشکل لازم است از دیودهای هرزگرد استفاده شود. قرار گرفتن کنتاکت‌های باز و بسته در یک مسیر نیز به سادگی با بررسی مجدد مدار فرمان قابل حل است.
برای نصب کنتاکتوربر روی یک پمپ آب، لازم است از نوع سه فاز استفاده شود. همچنین در اینجا استفاده از کنتاکت‌های کمکی نیز مورد نیاز است. در شکلی که در زیر آمده‌است، نحوه اتصال کنتاکت‌های اصلی و فرعی به پمپ(که نوعی موتور سه فاز است) نیز آورده شده‌است.
این قطعه در کولر گازی با توجه به ظرفیت کولر گازی انتخاب می‌شود و به طور معمول روی برد کولر گازی نصب می‌گردد. گاهی نیز ممکن است این قطعه درون کندانسور کولر گازی نصب شود. این قطعه می‌تواند تک فاز یا سه فاز باشد. برای تعویض و نصب آن، باید به مشخصات قطعه‌ای که قبلا مورد استفاده بوده است، توجه شود و قطعه‌ای با همان مشخصات مجددا نصب شود. طریقه نصب کنتاکتور کولر گازی مشابه نصب انواع معمولی آن است.
پارس فانال از برندهای معتبر و شناخته شده‌ای است که این کلیدهای مغناطیسی تولید می‌کند. این قطعات تولید شده توسط این سازنده، در انواع مختلف سه فاز و تک فاز هستند و طریقه نصب کنتاکتور پارس فانال به مانند انواع دیگر این قطعه است که کمی بالاتر در مورد آن گفته شده‌است.
برند اشنایدر نیز از برندهای شناخته شده در بازار ایران است. کنتاکتور اشنایدر به دو دسته تقسیم می‌شود. سری D در انواع سه فاز و تک فاز تولید و به بازار عرضه می‌شود و توان موتور آن بین 4 تا 75 کیلووات است و همچنین با ولتاژ 400/380 کار می‌کند. توان موتورهای سری F در برند اشنایدر بین 55 تا 450 کیلووات است و مانند سری D با ولتاژ 400/380 کار می‌کند.
با توجه به ویژگی‌هایی که در این نوشته آورده شد، اکنون می‌دانید که به هنگام خرید کنتاکتورباید به چه نکاتی توجه کنید تا دستگاه مورد نیاز خود را به درستی تهیه نمایید. برای خرید این قطعه لازم است به تک فاز یا سه فاز بودن سیستم، ولتاژ مصرفی و جریان ورودی توجه کنید تا سیستم شما به خوبی کار کند.
همانطور که عنوان شد، انواع موجود در بازار، از نظر سه فاز یا تک فاز بودن و ولتاژی که با آن کار می‌کنند انواع مختلفی دارند که کاربردهای متفاوتی نیز دارند. همچنین برندهای مختلفی این قطعات را تولید و به بازار عرضه می‌کنند. با توجه به این نکات، قیمت کنتاکتور می‌تواند گستره وسیعی داشته باشد. هرچه امکانات آن‌ها بهتر باشد و برند تولیدکننده آن معتبرتر و شناخته‌شده‌تر باشد، قیمت آن بیشتر خواهد بود.
https://www.simaticgroup.com/%DA%A9%D9%86%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%B1/
http://amoozesh-bargh.ir/3010-%DA%A9%D9%86%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%B1
https://elicaelectric.com/blog/%DA%A9%D9%86%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%B1-contactor/
https://eparad.ir/%D8%B4%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%BE/
