بر اساس یک نظریه معروف به عنوان «تئوری رفتار برنامه ریزی شده» تصمیم رفتاری ناشی از سه عامل نگرش، هنجارهای ذهنی و کنترل رفتاری درک شده است.
می خواهم بر اساس این تئوری به پاسخ این سوال بپردازم که علیرغم این همه جریان اطلاعات در شبکه های مجازی اجتماعی و سایر رسانه های موجود در مورد لزوم فاصله گیری اجتماعی و در خانه ماندن، هنوز افراد بسیاری هستند که تصمیم نگرفته اند در خانه بمانند و یا حتی به این موضوع توجه نمایند؟ بر اساس مدل مورد اشاره، تصمیم رفتاری ماندن در خانه و کمک به قطع زنجیره شیوع ویروس کرونا از فرمول زیر به دست می آید:
در این فرمول BI تصمیم رفتاری است. AB نگرش فرد در مورد این تصمیم است. SN هنجارهای ذهنی است و PCB کنترل رفتاری درک شده و Wها ارزیابی های فرد از هریک از این سه نوع باور و یا انگیزه فرد است. به عبارت دیگر تصمیم رفتاری حاصل ارزیابی فرد از سه نوع باور مختلف نشات می گیرد که در این جا به آن ها ی پردازم.
نگرش باور فرد برای انجام رفتار است. ارزیابی شخص در مورد انجام یا عدم انجام یک رفتار مشخص. باور نسبت به یک پدیده پایه اصلی نگرش نسبت به آن پدیده است. به این معنا، که در مورد لزوم در خانه ماندن در روزهای پیش رو، در بادی امر، فرد باید باور داشته باشد. (جالب است هنوز برخی خود ویروس را باور ندارند.مثلا برخی آن را جن می دانند یا آن که توطئه قدرت های بزرگ یا حتی حمله بیولوژیک یا حتی جنگ رسانه ای و ... که هر کدام می تواند در مورد تصمیمات فرد اثرگذار باشد) باورها نتیجه مشاهدات مستقیم یا فرایندهای استنتاجی است و ممکن است در زمان های طولانی باقی بمانند یا گاهی هم تغییر یافته و باورهای جدید شکل بگیرد.
نگرش می تواند کارکردهای سودگرایانه، دفاع از خود، معرفتی یا ارزش نمایی داشته باشد. به عنوان مثال می توان به کارکرد سودگرایانه مدعیان طب اسلامی در مورد کرونا پرداخت یا کارکرد دفاع از خود باورمندان این نوع طب!
دانش و آگاهی می تواند در ایجاد نگرش فرد موثر باشد. از همین رو اطلاع رسانی های پیاپی در مورد بیماری کووید 19 شاید بتواند نگرش فرد را تغییر دهد و اصلاح کند. اما این شرط لازم برای تصمیم رفتاری مورد انتظار هست ولی کافی نیست.
هنجارهای ذهنی، عامل اجتماعی به شمار می آید. هنجارهای ذهنی، در نتیجه عملکرد باورهایی است که افراد خاصی انجام دادن یا ندادن یک رفتار را تایید و یا رد کنند. زمانی که یک فرد قصد انجام یک رفتار ویژه را داشته باشد هنگامی است که او دریافته باشد افراد مهم زندگی وی گمان کنند که او باید آن رفتار را انجام دهد. افراد مهم برای یک فرد ممکن است همسر، دوستان، پزشکان، مراجع دینی یا افراد دیگر باشند. به طور کلی هنجارهای ذهنی به تاثیر محیط اجتماعی افراد بر تصمیم رفتاری آن ها اشاره دارد. باور این افراد به وسیله اهمیتی که به هریک از نظرات ایشان داده می شود و وزن دهی می گردد و در مجموع، هنجارهای ذهنی به دست می آید. به عبارتی، هنجارهای ذهنی تابعی از مجموع احتمالات ذهنی است که دیگران از رفتاری حمایت کنند ضربدر انگیزه فرد برای عمل کردن به آنچه دیگران احساس می کنند که او باید آن رفتار را انجام دهد.
مثال واقعی در این خصوص، فردی از نزدیکان خودم هست که نماز در مسجد را علیرغم تذکر همه فرزندان و ... ترک نکرد تا این که به معنای واقعی همسرش از ایشان خواست و ایشان در خانه ماندند!!!
ج) کنترل رفتاری درک شده:
سومین عاملی که بر تصمیم افراد برای انجام یا عدم انجام رفتار تاثیر دارد مربوط به کنترل رفتاری درک شده است. این عامل منعکس کننده تجربه قبلی فرد و یا موانع پیش بینی شده انجام یک رفتار است. رفتار افراد به شدت تحت تاثیر موضوع اطمینان آن ها نسبت به توانایی انجام آن رفتار است. (دقت کنید از اطمینان که یک مساله ذهنی است صحبت می کنیم و نه توانایی ) و در مورد این عامل است که اگر منابع در دسترس فرد تغییر کند می تون احتمال تصمیم یک رفتار را افزایش داد.
کنترل رفتاری درک شده (PCB) سطحی را نمایان می سازد که یک فرد احساس می کند انجام دادن یا ندادن یک رفتار تحت کنترل ارادی اوست. اگر افراد بر این باور باشند که منابع یا فرصت هایی برای انجام دادن رفتار مورد نظر در اختیار ندارند، احتمال انجام رفتار مورد نظر کمتر خواهد شد.
دقت کنیم در فرمول ارائه شده تصمیم رفتاری محاسبه شده و در واقع هر چقدر تصمیم برای روبه رو شدن با یک رفتار قوی تر باشد، انجام یک رفتار محتمل تر خواهد شد.
در مورد لزوم در خانه ماندن، ایزولاسیون و رعایت نکات بهداشتی برای قطع زنجیره شیوع ویروس کرونا بر اساس تئوری مورد اشاره موارد زیر به تفکیک به ذهنم رسید و امیدوارم خوانندگان به اصلاح یا تکمیل آن بپردازند:
1- نظارت مستقیم ستاد ملی مبارزه با کرونا بر آموزش ها و برنامه های تولید شده صدا و سیما و تعیین خط مشی های آن مبتنی بر واقعیت های علمی و تجارب موجود
2- الزام مدارس و دانشگاهها به آموزش الکترونیکی مرتبط با بیماری و ویروس جدید (به عنوان مثال در دانشگاهها، متولی آموزش مرکز بهداشت دانشگاه باشد و مثل واحد درسی نمره قبولی این دوره، در ادامه فرآیند آموزش مثل ثبت نام ترم بعد یا فارغ التحصیلی و ... الزامی باشد)
1- برقراری جرایم و هزینه های معنوی برای کسانی که علیرغم توانایی در خانه ماندن، آن را رعایت نمی کنند.
2- تقویت سازمان های مردم نهاد و کمپین های مردمی فعال در حوزه کنترل و پیشگیری از شیوع ویروس کرونای جدید
3- دعوت از چهره های ملی و مقبول اکثریت مردم در انتشار پیام های ذیربط و دعوت به در خانه ماندن
1- کمک بلاعوض مالی به دهک های پایین جامعه دست کم به اندازه خرید مواد غذایی دو ماه
2- تسهیلات با نرخ بهره پایین برای دهک های بالاتر برای کاهش تبعات ناشی از توقف فعالیت های اقتصادی
3- فراهم آوردن امکانات ارزان قیمت یا رایگان برای کسب و کارهای اینترنتی یا آموزش های مجازی
4- اینترنتی کردن فرآیندهای قابل انجام مثل صدور گواهی عدم سوء پیشینه و ... که به راحتی با بخشنامه و اراده مقامات قابل انجام است .
(منبع: پایان نامه کارشناسی ارشد خودم (منابع اصلی محفوظ است) - اساتید راهنما: دکتر فاطمه داداشیان، دکتر میرمهدی سید اصفهانی و استاد مشاور: دکتر محمد رحیم اسفیدانی)
