رسانه‌های اجتماعی در اصل به‌عنوانِ ابزارهایی برای ایجاد ارتباط با دیگران و بیرون آمدن از تنهایی طراحی شده‌اند، اما در واقع، تجربۀ حضور در آنها معمولاًحسی از تنهایی و انزوا به ما می‌دهد. شاید دلیل این تناقض، محدودیتِ این رسانه‌ها در بازنمایی کاملِ زندگی انسانی باشد. شبکه‌های اجتماعی ظرفیتی برای بیان غم‌ها، تردیدها و کاستی‌های ما ندارد و در مقابل، آن‌دسته از گرایش‌هایی را تقویت می‌کند که از اساس با همدلی در تضاد است (ترجمان، ۱۳۹۶).
امروزه آمار استفاده از گوشی‌های هوشمند و به تبع آن استفاده و حضور در شبکه های اجتماعی هر لحظه روبه افزایش چشمگیر است.این در حالی است که بسیاری از افراد از خطرات و تهدیدات امنیتی و روانی این شبکه ها و نرم افزارها اطلاع دقیقی ندارند.پس انتظار می رود تا خطر بیشتری این افراد را تهدید نماید.
اینستاگرام واژه ای که از دو عبارت Telegram و Instant Camera ساخته شده و به معنی پیام رسانی فوری از طریق عکس و دوربین است یک شبکه اجتماعی محبوب در زمینه به اشتراک گذاری عکس است که توسط کمپانی فیسبوک در سال ۲۰۱۲ به مبلغ ۱میلیارد دلار خریداری شد.
نسخه اولیه اینستاگرام برای نخستین بار در سال ۲۰۱۰ راه اندازی شد و در فروشگاه اپل فعالیتش را آغاز کرد. در معرفی اینستاگرام در فروشگاه اپلیکیشن اپل چنین نوشته شده بود:«برای سرعت بخشیدن، ساده و زیبا شدن عکسهای موبایلی.» پس از گذشت مدت کوتاهی از عرضه نسخه اولیه اینستاگرام این نرم‌افزار جای خودش را در گوشی‌های هوشمند پیدا کرد و بسیار محبوب شد. رشد سرسام آور کاربران اینستاگرام به گونه ای بود که در عرض دو سال حدود ۱۰۰میلیون عضو پیدا کرد و این رقم در سال ۲۰۱۴ به ۳۰۰میلیون نفر رسید. از سال ۲۰۱۴ روند رشد اینستاگرام صعودی تر شد و در حال حاضر بر طبق بعضی از آمارها این شبکه اجتماعی نزدیک به ۱ میلیارد کاربر دارد.
تحقیقات اخیر نشان می‌دهد اینستاگرام یکی از شبکه‌های اجتماعی بسیار مضر است. این تحقیقات که به تازگی بر روی حدود ۱۵۰۰ کاربر جوان و نوجوان اینستاگرام انجام گرفت، ثابت کرد اینستاگرام تاثیرات مضری بر سلامت روانی این افراد دارد. این شبکه اجتماعی پرطرفدار که بر پایه به اشتراک گذاشتن عکس و فیلم بنا شده است، با ایجاد جذابیت بیشتر برای کاربران، تاثیرات زیادی نیز بر آنها می‌گذارد. برای مثال دیدن مداوم عکس و فیلم از مدل‌ها، بازیگران، افراد سرشناس و حتی افراد معمولی که عکس و فیلم‌هایشان را در ایدئال‌ترین حالت ممکن و تنها برای نمایش دادن به اشتراک می‌گذارند، باعث شده است تا بیشتر کاربران اینستاگرام از زندگی، بدن و شرایط ظاهری خود ناراضی باشند. نکته مهمی که کاربران اینستاگرام از آن غافلند، این است که بخش عمده عکس و فیلم‌هایی که در این شبکه اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شود تنها یک «نمایش اغراق آمیز» است! مسلما هیچ کس از بخش‌های غم انگیز و ناخوشایند زندگی خود عکس و فیلم نمی‌گیرد! همه سعی دارند بهترین‌های خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. اما این به این معنی نیست که تمام زندگی آنها نیز مانند عکس و فیلم‌هایشان پر زرق و برق، زیبا و بی نقص است. قطعا آنها نیز در زندگی مشکلات خاص خود را دارند. اما متاسفانه بسیاری از دنبال کنندگان این افراد در اینستاگرام این موضوع را نادیده گرفته، زندگی و شرایط خود را با آنها مقایسه می‌کنند. در حقیقت، آنها «تمام» زندگی خود را با «بهترین» قسمت‌های زندگی دیگران مقایسه می‌کنند. این روند به تدریج باعث از دست دادن اعتماد به نفس، افسردگی و یا حتی خودکشی می‌شود!
بیشتر بخوانید: کودکان کار در اینستاگرام!
طبق آخرین بررسی‌هایی که روی نوجوانان و جوانان صورت گرفته است شبکه‌های اجتماعی یوتیوب و توئیتر، به عنوان مثبت‌ترین شبکه‌های اجتماعی در بین پنج شبکه اجتماعی پرطرفدار در کل دنیا، شناخته شده اند و اینستاگرام به عنوان مضرترین آن ها شناخته شده است. اما شاید با خود بیندیشید که چرا اینستاگرام باید در رده بدترین شبکه‌های اجتماعی قرار گیرد؟ برای پاسخ به این سوال باید به معرفی خطرات اینستاگرام بپردازیم که در ادامه به یکی از مهمترین این خطرات اشاره می‌کنیم.
شاید اولین خطری که متوجه کاربران اینستاگرام، بخصوص نوجوانان و جوانان می‌باشد، عدم رضایت از زیبایی و اندام خود است. بسیاری از کاربران اینستاگرام، هر روزه اقدام به انتشار تصاویری از خود می نمایند تا نشان دهند که از زیبایی اندام و چهره برخوردارند. این مساله به خصوص در دخترانِ جوان، نمود پیدا می‌کند که بیشتر از دیگران به دنبال مسائل زیبایی هستند. از آنجا که کاربران اینستاگرام فقط جنبه‌های زیبایی خود را به نمایش می گذارند، این مساله ممکن است برای بسیاری دیگر از نوجوانان که از زیبایی خاصی برخوردار نیستند، باعث ایجاد حسّ حسادت و عدم رضایت از خود گردد. این مورد از خطرات اینستاگرام، به حدی مشکل آفرین است که حتی بسیاری از نوجوانان را به سمت افسردگی سوق می‌دهد و این مساله که آنها به زیبایی دیگر کاربران این شبکه‌ی اجتماعی نیستند ممکن است آن ها را آزار دهد (صبوری، ۱۳۹۷).
“شاید اولین خطری که متوجه کاربران اینستاگرام، بخصوص نوجوانان و جوانان می‌باشد، عدم رضایت از زیبایی و اندام خود است.”
مسأله‌ی اعتماد به نفس[۱] و ارتباط آن با استفاده از شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام موضوعی است که بعضی از پژوهش‌های سالهای اخیر به آن پرداخته اند[۲]. چنانچه پایه‌های شکل گیری اعتماد به نفس را خودپنداره مثبت[۳]،عزت نفس[۴] بالا و مهارت رفتار جرئت مندانه(جرئت ورزی در عمل و ارتباط) بدانیم؛ نقش والدین در ایجاد و تقویت این سه مؤلّفه، بسیار حائز اهمّیت است. رفتار و گفتار والدین، بازخوردها و سبک‌های تربیتی[۵] آنها در میزان اعتماد به نفس فرزندان نقش به سزایی خواهد داشت. در حقیقت، والدین نخستین و تاثیرگذارترین الگوهای زندگی فرزندان خود هستند و فرزندانشان بیش از گفتار، از رفتار آنها تاثیر می‌پذیرند. طبیعی است که اگر پدر یا مادر، نحوه مدیریت شبکه‌های اجتماعی را به درستی رعایت نکنند؛ فرزندان آنها نیز در مواجهه با این شبکه‌ها دچار آسیب خواهند شد. از آنجایی که یکی از منابع اصلی شکل دهی خودپنداره، مقایسه‌های اجتماعی است؛ مثلاً تصوّر کنید که پدر بعنوان رأس هرم قدرت در خانواده که باید نماد اقتدار باشد در اثر ارتباط زیاد با اینستاگرام و مقایسه‌هایی که گاه بصورت ناخودآگاه اتفاق می‌افتد از وضع ظاهری یا وضع اقتصادی خود راضی نباشد و این حسّ عدم رضایت به سایر اعضای خانواده هم منتقل شود؛ آن گاه چه سرنوشتی در انتظار این خانواده خواهد بود؟ آیا فرزندان این خانواده به پدر که برای آنها الگویی مثال زدنی است می‌توانند اعتنا کنند؟! آیا مادرِ این خانواده که همسرش حُکم پشتیبان را برای او دارد می تواند به اینچنین همسری تکیه کند؟
بنابراین به نظر می‌رسد والدین گرامی علاوه بر کسب مهارتهای مرتبط با سواد رسانه‌ای و مدیریت استفاده از شبکه‌های اجتماعی،باید عوامل مؤثّر در ضعف اعتماد به نفس را شناسایی کرده و تلاش کنند تا اعتماد به نفس خود را بهبود بخشند تا الگویی مناسب برای فرزندانشان باشند[۶].
منابع
۱-سلیمانی،ندا؛کریمی،لاله (۱۳۹۶). تاثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر سطح اعتماد به نفس جوانان، رسانه سال ۲۸ تابستان ۱۳۹۶ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۷).
۲-صبوری، علی (۱۳۹۷). حقایقی درباره اینستاگرام /اینستاگرام چه چیزهایی از کاربران خود می داند؟ برگرفته از لینک http://stnews.ir/content/news/71603/
۳-فیش ویک،کارمن (۲۰۱۶، ۱۷مارس). اینستاگرام آن بخشِ خودشیفتۀ شخصیتتان را دوست دارد (ترجمه‌ی سیّد محمدحسین صاحب فصول) برگرفته از لینک http://tarjomaan.com/neveshtar/8431/
۴-همتی،مجید (۱۳۹۵). اعتماد به نفس کودک من،قم:موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
[۱] – مجموعه ای از باورها و احساسات که ما درباره‌ی قابلیتها و توانائیهای خود داریم (همتی،۱۳۹۵،ص۱۱).
[۲]– پژوهش‌هایی چند ادعا می‌کنند رسانه‌های اجتماعیْ اعتمادبه‌نفس ما را تقویت می‌کنند. مک‌ماهون بر آن است که رسانه‌های اجتماعی به افراد اجازه می‌دهد که درآمدن به قالب هویت‌های متفاوت را امتحان کنند و فضای امنی برای خود در جامعه بیابند. درعین‌حال او این مسئله را نیز تأیید می‌کند که رسانه‌های اجتماعی در مقطعی زمانی، که به‌خودی‌خود بغرنج است، فشار اضافه‌ای را ایجاد می‌نمایند و می‌توانند افراد را به زیاده‌روی در به‌اشتراک‌گذاری وادار کنند (صاحب فصول،۱۳۹۶). همچنین در پژوهشی با عنوان تاثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر سطح اعتماد به نفس جوانان نتایج بررسی‌ها نشان داد که با افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی در بین پاسخگویان، میزان اعتماد به نفس کاربرانی که دارای مطرودیت‌های اجتماعی هستند افزایش پیدا می‌کند (سلیمانی و کریمی،۱۳۹۶،ص۱۰۱).
[۳] – مجموعه ای از باورها و احساسات که فرد درباره‌ی خودش دارد. به عبارت دیگر، پاسخی است به پرسش “من کیستم؟” (همتی،۱۳۹۵،ص۱۹).
[۴] – احساس ارزشمندی یا محترم دانستن خود (همتی،۱۳۹۵،ص۱۹و۲۴).
[۵] – سبک سهل گیرانه، سخت گیرانه، بی اعتنا و مقتدرانه (همتی،۱۳۹۵،ص۳۰).
[۶] – برای مطالعه بیشتر در زمینه‌ی عوامل موثر در ضعف اعتماد به نفس و راهکارهای تقویت اعتماد به نفس،ر.ک: جوان و اعتماد به نفس،سبحانی نیا،۱۳۸۷؛ کلیدهای پرورش اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان،استنهاوس ترجمه‌ی آزادمنش،۱۳۸۲؛ اعتماد به نفس کودک من،همتی،۱۳۹۵٫
