تابه‌حال به مفهوم این جمله فکر کرده‌اید که کودکان آینه‌ی رفتار ما والدین هستند؟ به نظر شما این جمله در روند تربیت کودک تا چه حد می‌تواند مصداق داشته باشد؟
تقریباً هر پدر و مادری مواردی از رفتارهای فرزندش را به یاد می‌آورد که از راه مشاهده و تقلید از خودشان آموخته است. بخش عمده‌ی یادگیری همه‌ی ما از همان ابتدای کودکی از طریق مشاهده‌کردن رفتار دیگران صورت می‌گیرد و پدرها و مادرها اولین و مهم‌ترین الگوهایی هستند که کودکان در زندگی خود با آن‌ها مواجه می‌شوند. به موازات اینکه بچه‌ها بزرگ‌تر می‌شوند، همسالان و دیگر افرادی که در جامعه با آن‌ها روبه‌رو می‌شوند نیز برای آن‌ها اهمیت می‌یابند و در یادگیری آن‌ها اثرگذار می‌شوند.
“برخی از محقّقان معتقدند تماشای استعمال دخانیات در تلویزیون بینندگان نوجوان را برای ایجاد عادت بد ترغیب می‌کند.”
اما امروزه با تغییراتی که در سبک زندگی افراد رخ داده است و با افزایش سهم استفاده از وسایل ارتباط جمعی در زندگی بشر، عنصر مهم دیگری به نام «رسانه» نیز اهمیت تربیتی پیدا کرده است. کودکان در دنیای امروز بخش زیادی از زمان خود را صرف مشاهده‌‌ی تلویزیون، دیدن فیلم و انیمیشن و استفاده از رایانه و تبلت می‌کنند.
نکته‌ای که در این میان مطرح است آن است که متاسفانه رسانه‌ها بنابر اهداف خاص خود، مروّج الگوهای رفتاری نامناسب نیز هستند. به‌عنوان‌مثال، استعمال دخانیات، به‌ویژه مصرف سیگار، یکی از عادت‌های رفتاری نادرستی است که در بسیاری از برنامه‌های تلویزیونی، بازی‌ها و… تبلیغ می‌شود.
دراین‌باره بخوانید: ارزیابی تربیتی پیکی بلایندرز
بنابر پژوهش‌های انجام شده، نمایش استعمال دخانیات در تلویزیون نرخ مصرف دخانیات را در زندگی واقعی انسان‌ها تحت تأثیر قرار می‌دهد. محقّقان با بررسی تصاویر تلویزیونی مربوط به مصرف سیگار در دهه‌های گذشته به این نتیجه رسیدند که شیوع استعمال دخانیات و عادت‌های بد مصرف سیگار در ۶۰ سال گذشته با تأثیرپذیری از تصاویر تلویزیونی روند روبه‌رشدی داشته است.
پژوهشگران ارتباط بین تصاویر سیگارکشیدن در رسانه و رفتار سیگارکشیدن در زندگی واقعی را مورد تحقیق و پژوهش قرار داده‌اند. آن‌ها می‌گویند زمانی‌که یک فرد صحنه‌های مربوط به مصرف سیگار را در فیلم‌ها تماشا می‌کند، تمایل بیشتری برای کشیدن سیگار از خود نشان می‌دهد. برخی از محقّقان معتقدند تماشای استعمال دخانیات در تلویزیون بینندگان نوجوان را برای ایجاد عادت بد ترغیب می‌کند و نیمی از بینندگان، به‌ویژه نوجوانان، با تماشای صحنه‌های کشیدن سیگار از سوی هنرپیشه‌های محبوبشان، به مصرف سیگار تشویق می‌شوند. (هترتن و سرجنت، ۲۰۰۹).
اما والدین بهتر است بدانند که آن‌ها نقش کلیدی و مؤثری در خنثی‌کردن اثرات منفی رسانه‌ها بر فرزندان خود دارند. بهتر است بگوییم مهم‌ترین گام در پیشگیری از بروز چنین آسیب‌هایی، آگاهی‌دادن به کودکان است و هیچ زمانی برای صحبت با بچه‌ها در رابطه با مضرات و آسیب‌های مصرف دخانیات زود نیست. زیرا براساس پژوهش‌ها، خیلی از کودکان قبل از ۱۲سالگی مصرف سیگار را شروع می‌کنند.
?
یک گام دیگر در جهت پیشگیری از مصرف سیگار و سایر دخانیات در کودکان و نوجوانان آن است که والدین الگوی مناسبی برای فرزندانشان باشند. زمانی‌که یکی از والدین سیگار مصرف می‌کند، طبیعتاً توصیه‌های او مبنی‌بر مصرف‌نکردن سیگار به فرزندانش، مؤثر نخواهد بود. براساس آمارهای به‌دست‌آمده، امکان سیگاری‌شدن بچه‌هایی که والدین آن‌ها سیگاری است دوبرابر بیشتر از سایرین است.
دراین‌باره بخوانید: ارزیابی تربیتی زخم کاری
نکته‌ی بعدی نظارت دقیق والدین به محتواهای دردسترس فرزندانشان است. همان‌طورکه قبلاً گفته شد، کودکان امروزه با الگوهای رفتاری نادرستی در فیلم‌ها، انیمیشن‌ها و بازی‌ها سروکار دارند. بهتر است والدین نظارت درستی بر محتوای رسانه‌های مرتبط با کودکان خود داشته باشند. ضمن اینکه لازم است پیامدهای چنین رفتارهای پرخطری را به فرزندان خود به‌خوبی گوشزد کرده باشند.
به‌عنوان‌مثال، نظارت والدین بر تماشای فیلم‌ها و سریال‌هایی که در آن‌ها اینگونه رفتارها دیده می‌شود و موکول‌کردن تماشای آن‌ها به زمانی‌که کودک حضور ندارد یک توصیه‌ی مهم تربیتی به والدین است.
لازم است صادقانه و دوستانه با فرزندان خود درمورد خطرهای سیگار صحبت كنید. این رفتار حتی می‌تواند زندگی آن‌ها را نجات دهد. وقتی با فرزند خود درمورد سیگار صحبت می‌كنید، به نكات زیر توجه كنید:
بر عوارض درازمدّت كشیدن سیگار تأكید نكنید؛ چون برای بچه‌ها مشكل است خود را در بزرگسالی تجسّم كنند. صحبت‌كردن درباره‌ی عوارض كوتاه‌مدّت سیگار مانند كاهش قدرت بدنی ورزشكاران، سختی در نفس‌كشیدن و بدرنگ‌شدن دندان‌ها تأثیر بیشتری دارد.
مكان‌های عمومی را كه سیگاركشیدن در آن‌ها ممنوع است به فرزندان خود معرفی كنید.
یک نکته‌ی مؤثر دیگر آن است که مهارت «نه» گفتن را به فرزندان خود بیاموزید. هرچه زودتر به كودكان بیاموزید كه دربرابر فشار همسالان مقاومت كنند! معمولاً در زمان نوجوانی گروه همسالان تأثیر زیادی بر نوجوان می‌گذارد. اگر نوجوان مهارت «نه» گفتن را به‌درستی آموخته باشد، دربرابر رفتارهای پرخطری همچون مصرف سیگار و دخانیات ایمن خواهد بود.
عده‌ی زیادی از والدین و نوجوانان به دلیل مشکلات ناشی از ناتوانایی در «نه» گفتن به مراکز خدمات روانشناسی مراجعه می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، نوجوانی که به دلیل فشار دوستانش وادار به مصرف قرص‌های روان‌گردان شده بود، مهم‌ترین دلیل مصرفش را بعد از کنجکاوی، ترس از قضاوت‌های منفی دوستانش بیان کرد. او می‌گفت: من از ترس اینکه دوستانم مرا فردی ناتوان و ترسو بدانند، مصرف این قرص‌ها را امتحان کردم.
سعی کنید همیشه آن‌ها را برای داشتن فكر و عقیده‌ی مستقل خود تشویق كنید. خصوصاً وقتی‌كه آن‌ها درمقابل فشار گروه ایستادگی می‌كنند. به‌طورکلّی در مقام پدربودن یا مادربودن، سعی بر تشویق رفتارهای درست کودک و نوجوان خود داشته باشیم. انتقادهای زیاد و مداوم ارتباط بین والدین و فرزندان را تخریب می‌کند.
همچنین به بچه‌ها بگویید كه كارخانه‌های تولید سیگار آن‌ها را فریب داده‌اند تا درآمد بیشتری داشته باشند؛ زیرا بچه‌ها معمولاً نمی‌پذیرند كه مورد سوء‌استفاده قرار بگیرند.
و به‌عنوان نکته‌ی پایانی باید بگوییم که «خانواده» مهم‌ترین عنصر پیشگیری از تأثیرات تبلیغات منفی رسانه‌ها در رابطه با مصرف سیگار و دخانیات در فرزندان است.
منبع :
Heatherton, T. F., & Sargent, J. D. (2009). Does watching smoking in movies promote teenage smoking?. Current Directions in Psychological Science, ۱۸(۲), ۶۳-۶۷٫
