در ایام ماه مبارک رمضان، شاهد پخش سریال احضار از تلویزیون هستیم. سریال احضار در ژانر ترسناک و مرتبط با مسائل ماوراءالطبیعه تهیه شده است. متأسفانه زمانی که ویدئوی معرفی سریال (تیزر سریال) پخش شد تا مخاطبان را با ماجرا و موضوع سریال آشنا کند، به نظام رده‌بندی سنّی توجه نشده بود که درنتیجه موجب ترس برخی از کودکان و نگرانی خانواده‌ها شد. البته با شروع سریال و پخش اولین قسمت، شاهد رعایت نظام رده‌بندی سنّی در خود سریال بودیم و هنگام پخش صحنه‌های ترسناک، به مخاطب هشدار داده می‌شد که دیدن این صحنه‌ها برای افراد کمتر ۱۴ سال مناسب نیست.
نظرات مختلفی در مواجهه با این سریال بیان می‌شود. بعضی از خانواده‌ها اعتقادی به نظام رده‌بندی سنّی ندارند و همراه با کودک و نوجوان زیر ۱۴ سال خود سریال را تماشا می‌کنند و درمقابل، بعضی از خانواده‌ها به فرزند زیر ۱۴ سال خود اجازه نمی‌دهند که این سریال را مشاهده کند.
برای بعضی از کودکان و نوجوانانی که این سریال را دیده‌اند سوالاتی پیش آمده است، مثلاً «این آقا در تصادف فوت کرده بود، پس چرا الان اینجاست و سالمه؟»، «روح یعنی چی؟»، «ما می‌تونیم روح‌ها رو ببینیم؟»، «روح با جن چه فرقی داره»، «روح‌ها یا جن‌ها می‌تونند به ما آسیب بزنند» و… . برخی دیگر از این کودکان و نوجوانان دچار ترس و اضطراب شده‌اند و این ترس زندگی آن‌ها را تحت تاثیر قرار داده است؛ دیگر نمی‌توانند در اتاقشان راحت بخوابند؛ کابوس می‌بینند یا نمی‌توانند در اتاقی تنها باشند.
در این مقاله سعی داریم به‌صورت تخصصی و علمی به بررسی دلایل متمایل‌شدن کودکان و نوجوانان به فیلم‌های ترسناک، آسیب‌شناسی این فیلم‌ها در این سنین و همچنین توصیه‌هایی برای کاهش این آسیب‌ها بپردازیم.
کودکان تا پیش از ۹ سالگی نمی‌توانند واقعیت و خیال را از هم تشخیص دهند. آن‌ها در این سن فیلم‌های ترسناک را باور می‌کنند و همین امر موجب آسیب‌پذیری بیشتر آن‌ها می‌شود. درک کودکان در این سن در محدوده‌ی «عینی» قرار دارد و تنها مسائلی را که می‌بینند درک می‌کنند و صحبت از مسائلی که به چشم دیده نمی‌شوند و توضیح‌دادن اینگونه مسائل برای آن‌ها بسیار سخت است. به‌همین‌جهت، صحبت‌کردن با کودکان درباره‌ی مفاهیمی مثل جن، روح و… دشوار است.
“کودکان تا پیش از ۹ سالگی نمی‌توانند واقعیت و خیال را از هم تشخیص دهند. آن‌ها در این سن فیلم‌های ترسناک را باور می‌کنند و همین امر موجب آسیب‌پذیری بیشتر آن‌ها می‌شود.”
اما وقتی کودک وارد نوجوانی می‌شود، تفکّر انتزاعی در او رشد می‌کند و قابلیت درک مفاهیمی را که عینی نیستند و نمی‌توان آن‌ها را دید پیدا می‌کند. همچنین قدرت تخیّل او رشد کرده و توانایی فرضیه‌سازی در نوجوان پدیدار می‌شود که می‌تواند درباره‌ی مفاهیمی فکر کند که وجود خارجی ندارند و به آن‌ها شاخ و برگ بدهد.
همین مسئله باعث می‌شود که در مواجهه با مفاهیمی مثل روح، جن و شیطان، اولاً آن‌ها را به‌راحتی باور کند؛ درباره‌ی آن‌ها فکر کند و حتی در خیال خود درباره‌ی آن‌ها داستان‌پردازی بکند و آن را به دیگر زمینه‌های زندگی تعمیم دهد و اینجاست که مواجهه‌ی بصری با این مسائل در فیلم‌های مختلف می‌تواند زندگی نوجوان را با چالش مواجه کند.
نوجوان در این برهه ثبات هیجانی ندارد و خودش به دلیل تغییرات هورمونی و دگرگونی‌های روحی و روانی مربوط به بلوغ، درگیر ترس‌ها و اضطراب‌های مختلفی می‌شود که این فیلم‌ها می‌تواند این ترس و اضطراب را تشدید کند. درادامه، به دلایل استقبال کودکان و نوجوانان از این فیلم‌ها اشاره می‌کنیم.
دلایل استقبال کودکان و نوجوانان از فیلم‌های ژانر ترسناک و ماوراءالطبیعه
ایجاد ترس شدید: در کودکان، فکرِ مواجه‌شدن با این صحنه‌ها و دیدن روح و شیطان یا اینکه این اتفاقات ترسناک برای خودشان هم پیش بیاید باعث ترس شدید آن‌ها می‌شود. در نوجوانان، علاوه‌بر این مسئله، افرادی که قدرت تجسّم و تخیّلی قوی دارند دچار ترسی مضاعف می‌شوند، به‌طوری‌که بسیاری از ترس‌های ما در بزرگسالی ریشه در دوران کودکی دارد و برخی از آن‌ها ناخودآگاه از دیدن فیلم‌های ترسناک نشأت گرفته است.
استرس و اضطراب: در کودکان و نوجوانان این مسئله می‌تواند موجب ایجاد استرس و اضطرابی شود که پیامدهایی جسمی و روانی برای آن‌ها داشته باشد.
احساس ناامنی و ناآرامی: بعضی از نوجوانان با تجسّم صحنه‌های ترسناک، همیشه احساس می‌کنند کسی در اتاقشان حضور دارد؛ نمی‌توانند در تاریکی بخوابند؛ احساس می‌کنند کسی آن‌ها را تعقیب می‌کند و در معرض تعرّض و یا آسیب از سوی جن‌ها یا روح‌ها هستند و بنابراین، نمی‌توانند در خانه و اتاقشان تنها بمانند. همچنین در بعضی از کودکان و نوجوانان، فیلم‌های ترسناک، خصوصاً با موضوع شیطان، روح و جن، آن‌ها را نسبت به محیط و اطرافیان بی‌اعتماد می‌کند و سبب می‌شود که همواره به واقعیت‌ها شک کنند. «شک‌کردن» از دیگر ویژگی‌های دوران نوجوانی است و تا زمانی که شخص به هویتی باثبات برسد با او همراه است.
پریشانی فکر و نداشتن تمرکز: این فیلم‌ها ذهن کودکان و نوجوانان را به خود مشغول می‌کند و هجوم افکار ترسناک کودکان و نوجوانان را دچار پریشانی فکری و عدم تمرکز می‌کند و از پرداختن به کارهای اصلی که لازمه‌ی رشد فکری و جسمی آن‌هاست بازمی‌دارد. این پریشانی به‌طور مشهودی تمرکز کودک و نوجوان را در زمان درس‌خواندن دچار مشکل می‌کند.
کاهش آستانه‌ی تحریک‌پذیری و پرخاشگری: دیدن فیلم‌های ترسناک باعث می‌شود که آستانه‌ی تحریک‌پذیری کودک و نوجوان کاهش پیدا کند و به صداها و اتفاقات محیط بسیار حساس شده و از آن‌ها برانگیخته شود و گاهی واکنش‌های غیرعادی نشان دهد یا دچار پرخاشگری شود. زیرا از درون احساس اضطراب و پریشانی دارد و در مواجهه با محرّک‌ها و اتفاقات کوچک نیز به‌هم می‌ریزد و واکنش نشان می‌دهد.
تغییر شیوه‌های حل مسئله: به‌طورویژه در نوجوانان شاهد هستیم که با الگوگیری از اینگونه فیلم‌ها، به سمت احضار روح، استفاده از علوم غریبه و امور ماوراءالطبیعه و… کشیده می‌شوند که ممکن است زندگی آن‌ها را با مسائل جبران‌ناپذیری درگیر کند.
کاهش عزّت‌نفس: اینکه کودک یا نوجوان دچار ترس از تاریکی و تنهایی شود و خانواده و همسالان او را ترسو خطاب کنند باعث ازدست‌رفتن عزّت‌نفس و خودباوری او می‌شود.
اختلال در خواب و اشتها: کودکان مرز خیال و واقعیت را به‌سختی تشخیص می‌دهند و زمانی که در این فیلم‌ها صحنه‌های عجیب و ترسناکی مشاهده می‌کنند، آن صحنه‌ها و ترس‌ها را به زندگی واقعی خود می‌کشانند. فیلم‌های ترسناک تا مدت‌ها ذهن و فکر آن‌ها را مشغول کرده و باعث ایجاد اضطراب می‌شود و مستقیماً بر اشتهای آن‌ها در سنین رشد تأثیر می‌گذارد. همچنین، دیدن کابوس، گریه‌های ناشی از دیدن خواب‌های پریشان و پریدن مکرّر از خواب که به‌معنای اختلال در خواب است از دیگر تبعات مشاهده‌ی فیلم‌های ترسناک در کودکان و حتی نوجوانان است.
“کودکان مرز خیال و واقعیت را به‌سختی تشخیص می‌دهند و زمانی که در این فیلم‌ها صحنه‌های عجیب و ترسناکی مشاهده می‌کنند، آن صحنه‌ها و ترس‌ها را به زندگی واقعی خود می‌کشانند.”
اضافه‌وزن و چاقی: بعضی از کودکان و نوجوانان نیز درمقابلِ هیجان‌های خود، به خوردن پناه می‌برند و به نوع دیگری دچار اختلال در تغذیه می‌شوند. هیجان بالای تماشای فیلم‌های ترسناک در بعضی از کودکان ممکن است باعث خوردن بدونِ‌کنترل غذا و خوراکی شود. آن‌ها با این کار تلاش می‌کنند حواس خود را پرت کنند و به هیجانات و احساسات منفی پایان دهند و احساس مثبت و خوشایندی جایگزین آن کنند. این الگو در آن‌ها به‌سرعت تقویت شده و هربار که با هیجان منفی ازجمله ترس و اضطراب روبه‌رو می‌شوند، به خوردن رو می‌آورند که چاقی و اضافه‌وزن را در پی دارد.
اختلال در فرایند رشد: استرس و اضطراب ناشی از تخیّلات ترسناک در کودکان و نوجوانان سیستم بدن آن‌ها را به حالت دفاعی درآورده و رشد طبیعی آن‌ها را دچار اختلال می‌کند. همچنین، هرکدام از اختلال‌هایی که ذکر شد، مانند اختلال در خواب و تغدیه، مستقیماً در فرایند رشد آنان اثرگذار است.
شب‌ادراری: تماشای فیلم‌های ترسناک به‌ویژه در کودکان زیر ۷ سال، شب‌ادراری را در پی دارد.
همچنین درصورت‌نیاز درباره‌ی استفاده از علوم غریبه، احضار روح و مسائل این‌چنینی با نوجوان خود صحبت کنید و درباره‌ی صحت و سقم و عواقب استفاده از چنین مسائلی و آسیب‌هایی که برای افراد و زندگی آن‌ها ایجاد می‌کند هشدار دهید.
دلیل توصیه‌ی بالا این است که در یک آزمایش، به دو گروه سنی کودکان پیش از دبستان و کودکان ۹ تا ۱۱ساله فیلم «جادوگر شهر زمرد» نشان داده شده است و قبل از نمایش، به هر دو گروه گفتیم که داستان فیلم ساختگی است و واقعیت ندارد، اما این توضیح به کودکان پیش‌دبستانی هیچ کمکی نکرد که نترسند و حس کنند که داستان واقعی نیست، درصورتی‌که کودکان ۹ تا ۱۱ساله خیلی خوب دریافتند که داستان ساختگی است.
