پلان یا نقشه ساختمان یکی از مقدمات اصلی در ساختمان‌سازی و معماری است. این نقشه ساختمانی توسط مهندسین معمار طراحی شده و در ساخت ساز‌های گوناگون به کار می‌رود. تمام اطلاعاتی که برای ساخت هر سازه ضروری است در این نقشه گنجانده می‌شود. داده‌های موجود در نقشه‌های ساختمانی از اهمیت بالایی برخوردار هستند و طراحی این نقشه‌ها به‌صورت مرحله به مرحله انجام شده تا طرحی ایده‌آل با مشخصات دقیق به وجود آید. پلان‌ها به‌صورت دو بعدی و سه بعدی، با استفاده از نرم‌افزار یا دستی تهیه می‌شوند. قصد داریم در این مطلب به بررسی همه‌جانبه نقشه ساختمان، انواع آن، مهمترین نکات در حین طراحی و سایر جزئیات آن بپردازیم.
پلان یا نقشه ساختمان مجموعه‌ای از دیاگرام‌ها یا طراحی‌های دو بعدی یا سه بعدی است که برای توصیف فضاها و بازشوها (درب و پنجره) خاص به‌کار می‌رود. مرحله بعدی استفاده از پلان‌ها برقراری ارتباط بین سازه و دستورالعمل‌های ساخت در پروسه‌های ساختوساز و عمرانی است. نقشه‌ها یا به‌صورت دستی روی کاغذ کشیده می‌شوند و با استفاده از نرم‌افزار اتوکد طراحی شده و پس از چاپ در اختیار سازنده قرار می‌گیرد.
برای اینکه هیچ اشتباهی در طراحی نقشه ساختمان رخ ندهد، رعایت استانداردها ضروری است. مهمترین مواردی که در طراحی باید مدنظر قرار بگیرد، عبارت است از:
• مقیاس طراحی که برای تعیین میزان کوچکی نقشه به اندازه واقعی سازه را نشان می‌دهد.
• تعیین تمام جهت‌ها (شمال، جنوب، شرق و غرب) در نقشه ضروری است. بر اساس اصول طراحی باید بالای صفحه‌ای که نقشه سازه در آن ترسیم می‌شود رو به جهت شمال باشد.
• باید بخش‌های مختلف ساختمان را با نام انگلیسی آنها تعیین کنید.
• تمام طرح‌های اولیه مانند سایت، مقاطع، نمادها و انواع پلان‌ها باید توسط مهندس معمار در نقشه تعیین شود.
• ضخامت دیوار، باربر نبودن آن و عریض‌تر بودن دیوارهای خارجی باید در طراحی نقشه مدنظر قرار گیرد.
• تعیین موقعیت، تعداد و اندازه درب‌ها و پنجره‌ها یکی دیگر از استانداردهای اصلی در طراحی نقشه‌های ساختمانی است.
• تعیین پله‌ها و جداکننده‌‌ها یکی از استانداردهای اصلی در پلان‌های ساختمانی است.
برای اینکه بدانید انواع پلان چیست؛ لازم است بگوییم در ساده‌ترین تعریف پلان معماری برشی افقی را نشان می‌دهد که از دو سوم ارتفاع هر ساختمان یا سازه عبور می‌کند. با استفاده از پلان امکان مشاهده بخش‌های مختلف ساختمان از نمای بالا فراهم است. با این حال، می‌توان در یک دسته‌بندی کلی پلان‌های معماری مختلف را به‌صورت زیر تقسیم کرد:
سایت یا موقعیت پلان: در این نقشه‌ها، ابعاد و خطوط تراز زمینی که بنا در آن ساخته می‌شود و موقعیت مکانی آن تعیین خواهد شد.
پلان طبقات: در این نقشه‌ها بخش‌های مختلف ساختمان از جمله اتاق خواب‌ها، نشیمن، آشپزخانه، حمام و سایر بخش‌ها مشخص می‌شود. فراموش نکنید که ابعاد هر یک از بخش‌ها باید دقیقا محاسبه و تعیین شود.
پلان مبلمان: در این بخش موقعیت قرارگیری مبلمان و سایر اثاثیه خانه تعیین می‌شود.
پلان شیب‌بندی: به این قسمت پلان بام نیز گفته می شود. در این نمونه نقشه‌ها، سازه از زاویه افقی نمایش داده شده و خط شیب به سمت خرپشته، دیوارهای خارجی، قسمت‌های نورگیر و سایر بخش‌های وابسته مشخص می‌شود.
طراحی پلان‌های ساختمانی در دو مرحله انجام می‌شود. در بخش طراحی سازه به ترسیم جزئیات مربوط به سازه‌های مهندسی پرداخته می‌شود. مرحله نظارت بر ساخت هر سازه بر اساس جزئیات تعیین در این مرحله انجام می‌شود. در ساختوساز و پروژه‌های عمرانی اصول دسته‌بندی پلان چیست؟
اصلی‌ترین دسته‌بندی پلان‌های سازه عبارتند از:
نقشه فونداسیون: در این مرحله تمام جزئیات مربوط به پی ساختمان از جمله موقعیت آن در زمین احداث سازه، ابعاد، تعداد و نوع فونداسیون تعیین می‌شود.
نقشه تیرریزی: تعیین پلان تیرریزی در هر ساختمان با توجه به شکل سقف و به صورت مجزا تعیین می‌شود. ابعاد، محل قرارگیری تیرها و نحوه اجرای آن مهمترین نکات ذکر شده در این نقشه است.
آکس‌بندی و ستون‌گذاری: طراحی تمام جزئیات مربوط به ستون‌ها و نبشی‌ها در این مرحله انجام می‌شود. تعیین ابعاد و محل قرارگیری ستون و محور آن امکان رسم مقاطع ستون‌ها و نمادهای آن را فراهم می‌کند.
همان‌طور که گفتیم طراحی پلان مرحله به مرحله انجام می‌شود. اگر در هر یک از این مراحل اختلالی ایجاد شود، انسجام کل نقشه به هم می‌ریزد. انجام این مراحل باید به ترتیب زیر باشد:
• تعیین محل پله و آسانسور: برای اینکه بتوانید محل پله و آسانسور را به‌دقت محاسبه کنید باید به عواملی مانند تعداد واحدها، تعداد پارکینگ، عرض و مساحت زمینی که سازه در آن بنا شده، توجه کنید.
• تفکیک فضای عمومی و خصوصی: تفکیک و جداسازی قسمت‌های مختلف در هر نقشه را لکه‌گذاری می‌گویند و باید پس از تعیین محل قرارگیری پله و آسانسور انجام شود.
• تعیین ورودی ساختمان و آشپزخانه: با اطمینان می‌توان گفت اصلی‌ترین عامل در تعیین کیفیت نقشه ساختمان‌ها، انتخاب بهترین مکان برای آشپزخانه است. آشپزخانه باید از نور و تهویه کافی برخوردار باشد. به تراس ساختمان، نشیمن و پذیرایی نیز دسترسی راحتی داشته باشد.
• تعیین محل حمام و اتاق خواب‌ها: در طراحی پلان مساحت اتاق‌ها با یکدیگر متفاوت است و معمولا اتاق بزرگ‌تر به والدین اختصاص می‌یابد. حمام باید در فاصله نزدیکی از اتاق‌ها قرار داشته باشد. فراموش نکنید که درب اتاق خواب و حمام نباید از سایر قسمت‌های خانه قابل‌مشاهده باشد.
• ستون‌گذاری: مرحله ستون‌گذاری با توجه به موقعیت ماشین‌ها در پارکینگ انجام می‌شود. پس از تعیین محل ستون‌ها، تیپ طبقات ساختمان به‌دقت بررسی می‌شود. در این مرحله می‌توانید تغییرات مورد نیاز در نقشه را ایجاد کنید.
• مبله کردن: آخرین مرحله در طراحی نقشه ساختمان، پلان مبلمان است. در این مرحله محل دقیق اسباب و اثاثیه تعیین می‌شود.
در یک بررسی کلی می‌توان نقشه‌های ساختمانی را به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
طراحی این ساختمان‌ها به تعداد مراجعان آنها وابسته است. نقشه ساختمان‌های آموزشی، خدماتی، اداری و موارد مشابه در این دسته قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه، عملکرد و تعداد مراجعین در سازمان‌ها و اداره‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است، نقشه و پلان آنها نیز با یکدیگر متفاوت هستند. اتاق رییس، معاون، اتاق هر یک از کارمندان، سالن اجتماعات، دبیرخانه، نمازخانه، واحد حسابداری، سرویس های بهداشتی و انبار مهمترین بخش‌هایی هستند که در این پلان‌ها تعیین می‌شوند.
اطراف این ساختمان‌ها معمولا محوطه‌های باز و فضای سبز احاطه کرده و از همسایگان فاصله دارند. معمولا به صورت تک واحدی و در طبقات کم طراحی و ساخته می‌شوند. ساختمان‌های ویلایی باید به محیط خارج از ساختمان دید داشته و در پلان آنها چندین نمای مختلف وجود دارد. پلان‌های اصلی ساختمان‌های ویلایی شامل موارد زیر است:
• ساختمان‌های دوبلکس و تریبلکس: این ساختمان‌ها معمولا بیش از دو پلان داشته و برای هر طبقه یک پلان مجزا طراحی می‌شود. بخش‌های مختلفی مانند زیرزمین و پارکینگ در آنها مشخص می‌شود. این نوع پلان‌ها به دو دسته تک واحدی و چند واحدی تقسیم می‌شوند. در پلان‌های تک واحد هر طبقه واحدی مجزا در نظر گرفته می‌شود. اما در هر طبقه از ساختمان‌های چند واحدی بیش از دو واحد وجود دارد.
• ساختمان فلت (همکف): این نقشه‌ها نیز دارای پلان‌های مختلف برای بخش‌های اصلی ساختمان هستند.
• کاربرد ساختمان
• موقعیت زمین و ساختمان و اندازه های کلی آن
• تعداد واحدها
• طبقات
• جانمایی فضاها (نشیمن پذیرایی، آشپزخانه و خواب و ...)
در طراحی پلان‌ها، اطلاعات دقیقی از داده‌های فنی، موقعیت مکانی ساختمان، جزئیات جانمایی فضاها و بسیاری موارد دیگر مشخص می‌شود. استفاده از این نقشه دید جامع و کاملی در اختیار افراد قرار می‌دهد و می‌توان تمام اطلاعات موردنیاز برای ساخت هر سازه عمرانی را از آن استخراج کرد. طراحی پلان‌ها معمولا در دو حالت دو بعدی و سه بعدی انجام می شود که شرایط برای انتقال دقیق‌تر داده‌ها را فراهم می‌کند.
بهترین روش طراحی پلان استفاده از کاغذ و قلم مخصوص، جهت تحلیل درست و جانمایی ساختمان در آن و تهیه پلان معماری روی کاغذ است. سپس طرح مورد نظر با انجام تغییرات زیاد جهت رسیدن به پلان و نقشه نهایی با استفاده از نرم افزار اتوکد آماده ارائه به مشتری می باشد.
بدون شک شرایط برای طراحی پلان سازه‌های مسکونی با ابعاد واقعی وجود ندارد. در نتیجه، استفاده از مقیاس به بخشی جدایی‌ناپذیر در نقشه‌های ساختمانی تبدیل شده است. در یک تعریف ساده، مقیاس پلان به معنی نسبت طول اندازه‌گیری شده روی نقشه به طول مشابه آن روی زمین است. این نسب به شما کمک می‌کند بتوانید تمام جزئیات و بخش‌های مختلف هر پلان را با نسبت یکسان کوچک کنید. مقیاس‌هایی که در نقشه‌های معماری به کار می‌روند در محدوده ۱:۱۰ تا ۱:۱۰۰۰ متغیر هستند.
سخن پایانی
طراحی نقشه ساختمان یکی از مهمترین مراحل در معماری است. برای اینکه بدانید پلان چیست و با انواع آن آشنا شوید سعی کردیم اطلاعات کاربردی و مفیدی ارائه کنیم. آگاهی از این نکات در درک پیچیدگی و ظرافت نقشه‌های ساختمانی به شما کمک می‌کند. پلان‌های ساختمانی به‌صورت چند مرحله‌ای انجام شده و نمی‌توانید مراحل مختلف را جابه‌جا کنید. هر گونه نقص و اشتباه در اجرای هر مرحله سبب نابودی کل نقشه خواهد شد. در ساخت هر سازه عمرانی و ساختمانی به نقشه راه نیاز دارید که بتوانید تمام جزئیات فنی ساختمان را به‌درستی اعمال کنید. پلان نقشه اصلی در ساخت هر سازه است.
