بینی قرمز و پوسته پوسته‌ای که می‌سوزد؛ از فرط آن که رویش دستمال کاغذی کشیده شده. یک مشت دستمال کاغذی مچاله شده در کنار. چشم‌هایی قرمز و درخشان؛ اما از اشک‌ریزش. نفس هم که نه درست می‌آید و نه درست می‌رود؛ انگار که کسی گلویت را گرفته. عطسه‌ها هم یکی پس از دیگری می‌آیند تا خیالشان راحت باشد که برای کلافه شدن چیزی کم نداری. این چهره‌ی حساسیت فصلی است. پدیده‌ای که به راحتی می‌تواند عملکرد روزانه‌ی شخص مبتلا را مختل کند. در این مطلب به شما توضیح می‌دهیم که حساسیت یا آلرژی چیست و چه راهکارهایی برای رهایی از آن وجود دارد.
حساسیت فصلی چیست؟
حساسیت فصلی یا آلرژی فصلی نوعی از حساسیت است که در فصل‌های مختلف، تحت تاثیر مواد مختلفی که در طبیعت وجود دارند ایجاد می‌شود. به این مواد که معمولا خطری برای بدن ندارند و در عین‌حال باعث ایجاد حساسیت می‌شوند، «آلرژن» یا «مواد حساسیت‌زا» می‌گویند. از رایج‌ترین مواد حساسیت‌زا می‌توان به گرده گیاهان، گرد‌و‌غبار، کپک‌ها و شوره پوست حیوانات اشاره کرد. به زبان ساده، سیستم ایمنی بدنِ افرادی که حساسیت یا آلرژی دارند، مواد حساسیت‌زا را علی‌رغم بی خطر بودن آن‌ها به عنوان عوامل بیماری‌زا و تهدید کننده در‌نظر می‌گیرد. در نتیجه با وجود بی خطر بودن این مواد، بدن با آن‌ها مبارزه می‌کند و واکنش شدیدی رخ می‌دهد. این آلرژن‌ها معمولا از مسیر‌های تنفسی و چشم‌ها وارد بدن می‌شوند، در نتیجه در محل ورود آن‌ها علائم حساسیت پدیدار می‌شود. با توجه به این که شایع‌ترین مواد حساسیت‌زای موجود در طبیعت گرد‌و‌غبار و گرده گیاهان هستند، علائم آلرژی بیشتر در فصل‌های بهار و تابستان در افراد دیده می‌شود و همچنین کمترین میزان حساسیت فصلی در زمستان گزارش می‌شود.
انواع مواد حساسیت‌زا کدام‌اند؟
بدن انسان می‌تواند به طیف وسیعی از مواد واکنش حساسیتی نشان دهد. در ادامه به برخی از این مواد حساسیت‌زا اشاره می کنیم:
1. گرده گیاهان
شایع‌ترین ماده آلرژن، گرده گیاهان هستند و با توجه به این که در برخی از فصول سال مقدار آن‌ها بیشتر است؛ آلرژی فصلی ایجاد می‌کنند. این مواد با ورود به مسیر‌های تنفسی و یا برخورد با سطح چشم علائمی نظیر آبریزش بینی، اشک‌ریزش، سوزش و خارش چشم‌ها و گلو، گرفتگی بینی و عطسه ایجاد می‌کنند. همچنین در برخی از افراد ممکن است تحت تاثیر این مواد حساسیت‌زا، آسم وابسته به آلرژی ایجاد شود.
2. مایت‌ها
مایت‌ها موجوداتی بسیار کوچک و در دسته‌ی بندپایان هستند. این بندپایان معمولا کمتر از 1 میلی‌متر اندازه دارند و برخی از آن‌ها نیز موجوداتی میکروسکوپی به شمار می‌آیند. در بین انواع مایت‌ها، مایت‌های گرد‌و‌غبار که از اندازه میکروسکوپی نیز برخوردار هستند از سلول‌های مرده پوست انسان تغذیه می‌کنند. این موجودات می‌توانند در بین الیاف لباس، بالشت، ملحفه، فرش و... پنهان شوند و مشابه گرده گیاهان ایجاد حساسیت کنند. مایت‌ها همچنین در سطح پوست باعث ایجاد راش پوستی و خارش می‌شوند.
3. کپک‌ها
کپک‌ها قارچ‌های کوچکی هستند که اِسپور دارند. اسپور در قارچ مانند دانه در گیاهان، برای تکثیر و تولید‌مثل استفاده می‌شود. این اسپور‌ها که اندازه میکروسکوپی نیز دارند در هوا معلق می‌شوند و مانند گرده گیاهان ایجاد حساسیت می‌کنند. کپک‌ها در محیط‌های مرطوب مانند زیر‌زمین، آشپزخانه و حمام یافت می‌شوند.
4. شوره‌ی پوست حیوانات
غدد عرقی حیوانات پروتئین‌هایی ترشح می‌کنند که برای برخی افراد حساسیت ایجاد می‌کنند. این پروتئین‌ها که در سطح پوست حیوانات هستند همراه با سلول‌های مرده پوست، از بدن آن‌ها جدا و در هوا معلق می‌شوند و می‌توانند در بدن انسان ایجاد حساسیت کنند.
5. لاتکس
برخی افراد به لاتکس حساسیت دارند. این ماده که در وسایل مختلفی از جمله دستکش‌های کار و جراحی وجود دارد می‌تواند باعث ایجاد قرمزی و خارش پوست، راش پوستی، اشک ریزش و... شود. برخورد لاتکس با سطوح مخاطی از جمله دهان یا واژن، مثلا در عمل‌های جراحی و یا دندانپزشکی، می‌تواند واکنش آلرژی شدید‌تری را به همراه داشته باشد. حساسیت به لاتکس در موارد شدید می‌تواند منجر به مرگ شود.
6. غذا‌ها
وقتی بدن انسان علیه برخی غذا‌ها آنتی‌بادی تولید می‌کند، حساسیت غذایی به وجود می‌آید. واکنش حساسیتی چند دقیقه بعد از خوردن این مواد خوراکی ایجاد می‌شود و در مواردی می‌تواند خطرناک و تهدید کننده‌ی حیات باشد. بیشترین مواد خوراکی حساسیت‌زا در بزرگسالان صدف، بادام زمینی و بادام درختی است. در کودکان شیر، تخم مرغ، سویا و گندم نیز می‌توانند حساسیت ایجاد کنند. مواد حساسیت‌زای خواراکی علائمی نظیر خارش، کهیر، تهوع، استفراغ، اسهال و تنگی نفس ایجاد می‌کنند.
7. سم حشرات
در موارد عادی سم حشرات تنها در محل گزش ایجاد علائم می‌کنند. به عنوان مثال اگر شما توسط یک زنبور گزیده شوید، در محل گزش قرمزی، خارش، درد و تورم ایجاد می‌شود؛ اما برخی از افراد نسبت به سم حشرات واکنش آلرژی نشان می‌دهند. گزش یک زنبور در این افراد باعث قرمزی و تورم در تمام پا یا دست گزیده شده خواهد شد. حساسیت به سم حشرات نیز از جمله حساسیت‌هایی است که می‌تواند منجر به مرگ شود. این حساسیت علائمی مانند موارد زیر ایجاد می‌کند:
1. سختی نفس کشیدن
2. کهیر در سراسر بدن
3. ورم صورت، دهان و گلو
4. بی قراری
5. افزایش ضربان قلب
6. افت شدید و ناگهانی فشار خون
حساسیت فصلی چه علائمی دارد؟
در بین همه انواع مواد حساسیت‌زا، گرده گیاهان و گرد‌و‌غبار در برخی فصول سال بیشتر یافت می‌شود. حساسیتی که توسط این مواد ایجاد می‌شوند را حساسیت فصلی می‌گویند. علائم حساسیت فصلی می‌تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد و این به نوع ماده حساسیت‌زا و همچنین سیستم ایمنی فرد بستگی دارد. برخی از این علائم به شرح زیر است:
1. عطسه
2. گرفتگی و آبریزش بینی
3. اشک‌ریزش و خارش چشم
4. خارش بینی، گلو و کانال گوش
5. گرفتگی گوش
6. خلط پشت حلق
علائمی که شیوع کم‌‌تری دارند نیز شامل موارد زیر می‌شود:
1. سردرد
2. تنگی نفس
3. سرفه
4. خس خس سینه
5. حمله آسم
چه راهکارهایی برای حذف مواد حساسیت‌زا از محیط داخلی وجود دارد؟
بهترین درمان آلرژی، پیشگیری از وقوع آن است. برای جلوگیری از ایجاد و یا عود حساسیت در محیط‌های داخلی باید مواد آلرژن را از محیط حذف کرد. در ادامه چند راهکار برای این منظور به شما معرفی می‌کنیم:
1. هفته‌ای یک بار ملحفه و بالشت خود را با آب گرم بشویید.
2. تخت و بالشت خود را با کاور‌های ضد حساسیت بپوشانید.
3. فرش‌ها را هفته‌ای چند مرتبه با جاروبرقی تمیز کنید.
4. اسباب بازی‌های عروسکی که با مواد مختلف پر شده‌اند را از محیط دور کنید.
5. نشتی لوله‌های آب را رفع کنید تا از ایجاد کپک جلوگیری شود.
6. از دستگاه رطوبت‌گیر استفاده کنید تا هوای محیط داخلی خشک و کم رطوبت باقی بماند.
چه راهکارهایی برای جلوگیری از ایجاد حساسیت فصلی وجود دارد؟
1. از سیستم‌های تهویه مطبوع با فیلتر HEPA استفاده کنید.
2. در فصلی که حساسیت شما عود می‌کند از باز گذاشتن در و پنجره‌های خانه خود‌داری کنید.
3. در روز‌هایی که وزش باد و گرد‌و‌غبار شدید است از خانه خارج نشوید.
4. اگر مجبور به خروج از خانه هستید از ماسک‌های صورت استفاده کنید. مطمئن شوید که ماسک تمام سطح بینی و دهان شما را پوشانده است.
5. از دود سیگار پرهیز کنید. دود سیگار می‌تواند شدت علائم حساسیتی را افزایش دهد.
آیا همه‌ی افراد دچار حساسیت می‌شوند؟
بیشتر حساسیت‌ها ارثی هستند. اگر شما یا همسرتان به ماده خاصی حساسیت دارید، بسیار محتمل است که فرزندتان نیز دچار حساسیت شود. البته لازم است بدانید که این استعدادِ حساسیت است که به ارث می‌رسد نه حساسیت داشتن به یک ماده خاص. به عنوان مثال ممکن است شما به گرده گیاهان حساسیت داشته باشید ولی فرزند شما که استعداد حساسیت را از شما به ارث برده به بادام زمینی حساسیت داشته باشد.
حساسیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگرچه معمولا تشخیص حساسیت از روی شرح‌حال و علائم بالینی است؛ اما تعدادی تست آزمایشگاهی نیز می‌تواند در تشخیص حساسیت و حتی نوع آن به ما کمک کند.
1. تست پوستی آلرژی: در این روش مقداری ماده آلرژن را از طریق برچسب‌های پوستی و یا تزریق پوستی در مجاورت سلول‌های ایمنی قرار می‌دهند و شدت واکنش بدن را بررسی می‌کنند.
2. اندازه گیری آنتی‌بادی: با بررسی میزان آنتی‌بادی موجود در خون می‌توان به واکنش حساسیتی پی برد. میزان بالای آنتی‌بادی در خون نشان دهنده درگیری سیستم ایمنی با یک ماده حساسیت‌زا است.
3. شمارش تعداد ائوزینوفیل خون: ائوزینوفیل یکی از انواع سلول‌های ایمنی بدن است که در هنگام واکنش‌های حساسیتی بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. شمارش این سلول‌ها در خون به تشخیص حساسیت کمک می‌کند.
همچنین تصویربرداری می‌تواند در درمان حساسیت کمک کننده باشد. برخی مشکلات ساختاری در مجاری تنفسی و سینوزیت می‌توانند باعث تشدید علائم حساسیت شوند که با رادیوگرافی و MRI قابل بررسی هستند.
درمان حساسیت چیست؟
در درمان حساسیت 3 استراتژی کلی در نظر گرفته می‌شود:
1. کنترل محیطی مواد حساسیت‌زا و پرهیز از آن‌ها که روش‌های آن را در بخش‌های بالاتر توضیح دادیم.
2. درمان‌های دارویی: معمولا بیماران با استفاده از دارو‌های خوراکیِ آنتی‌هیستامینی و دکونژستانت به خوبی درمان می‌شوند. در برخی بیماران استفاده از اسپری بینی کورتون نیز بسیار کمک کننده است.
3. ایمونوتراپی (ایمنی درمانی): این روش در موارد حساسیت‌های شدید و یا پاسخ ضعیف به دارو‌ها استفاده می‌شود. در این طرحِ درمانی، سیستم ایمنی به صورت تدریجی در معرض ماده حساسیت‌زا قرار می‌گیرد تا حساسیت‌زدایی انجام شود. بهتر است هم زمان با ایمونوتراپی، درمان دارویی و کنترل محیطی نیز صورت بگیرد.
مراجعه به پزشک، آخرین راه نجات
انواع حساسیت‌ها و به خصوص حساسیت فصلی می‌توانند علائم آزار‌دهنده‌ای را برای شخص مبتلا ایجاد کنند. برای رفع علائم از توصیه‌های این مطلب در جهت پرهیز از مواد حساسیت‌زا استفاده کنید؛ اما در صورتی که پاسخ لازم را نگرفتید توصیه می‌کنیم از خود‌درمانی پرهیز و در اسرع وقت به پزشک خود مراجعه کنید. فراموش نکنید که حساسیت درمان نشده می‌تواند در گذر زمان تشدید شود و عملکرد در روزانه شما را مختل کند.
منابع:
1. https://emedicine.medscape.com/article/134825-overview
2. https://www.healthline.com/health/allergies/seasonal-allergies#treatment
3. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/8610-allergy-overview
4. https://www.everydayhealth.com/bug-bites/mite-flea-bites/
