میلیاردها واحد یکسان و غیر یکسان در کنار یکدیگر به‌دقت ساعت کار می‌کنند و اگر واحدی از نظم خود خارج شود سیستم آن را حذف می‌کند. یک هماهنگی شگفت‌انگیز که خالق طبیعت برقرار کرده تا به ما اجازه دهد بر روی این کره خاکی قدم برداریم. از چه حرف می‌زنیم؟ از تک تک سلول‌های بدن؛ که البته گاهی ممکن است یک یا چندتایی از آن‌ها از کنترل خارج شوند و تصمیم بگیرند مستقل از دیگر سلول‌ها به رشد خود ادامه دهند. اینجا است که گام برداشتن بر کره‌ی خاکی کمی برای ما مشکل می‌شود. در این مطلب قصد داریم انواع سرطان پوست، علل ایجاد آن و راه‌های پیشگیری از آن را برای شما شرح دهیم.
سرطان پوست چیست؟
بگذارید در ابتدا به طور خلاصه توضیح دهیم که سرطان چگونه به وجود می‌آید. سرطان نوعی بیماری است که در آن دسته‌ای از سلول‌های بدن، خارج از کنترل شروع به رشد می‌کنند. ازدیاد سلول‌ها و گاهی مهاجرت آن‌ها به بخش‌های دیگر بدن ایجاد بیماری می‌کند. حال اگر این رشد و ازدیاد کنترل نشده در سلول‌های پوستی اتفاق بیفتد، به آن سرطان پوست می‌گویند. سرطان پوست بیشتر در بخش‌هایی از بدن ایجاد می‌شود که در معرض نور خورشید هستند.
انواع سرطان‌های شایع پوستی کدام‌اند؟
پوست بزرگ‌ترین عضو بدن است و شامل لایه‌های مختلفی می‌شود. دو لایه اصلی پوست اپیدرم (epidermis) و درم (dermis) نام دارند. اپیدرم لایه‌ی سطحی پوست و درم لایه‌ی عمقی‌تر آن است. سرطان پوست از اپیدرم شروع می‌شود. این لایه از پوست شامل سه دسته سلول است:
1. سلول‌های سنگفرشی (squamous cells) : سلول‌هایی نازک و مسطح هستند که سطح اپیدرم را تشکیل می‌دهند. به زبان ساده‌تر سطحی‌ترین لایه پوست تشکیل شده از سلول‌های سنگفرشی است که در یک ضخامت 5/0 تا 5/1 میلی متری روی هم قرار گرفته‌اند.
2. سلول‌های بازال (basal cells) : سلول‌هایی کروی هستند که در زیر سلول‌های سنگفرشی قرار گرفته‌اند.
3. ملانوسیت‌ها (melanocytes) : این سلول‌ها ملانین تولید می‌کنند و در پایین‌ترین لایه اپیدرم قرار دارند. ملانین رنگدانه‌ای است که به پوست رنگ می‌دهد و عامل تیره شدن پوستی است که در معرض نور خورشید قرار گرفته.
هر دسته از این سلول‌ها می‌توانند یک نوع از سرطان پوست را ایجاد کنند.
سرطان سلول‌های سنگفرشی پوست و علائم آن:
این نوع از سرطان پوست معمولا در نواحی‌ای از بدن ایجاد می‌شود که بیشتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند؛ مانند صورت، گوش‌ها و دست‌ها. احتمال اینکه این نوع سرطان پوست در نواحی‌ای شکل بگیرد که کمتر در معرض نور خورشید هستند، در افراد با پوست تیره بیشتر است. سرطان سلول‌های سنگفرشی پوست معمولا به دو شکل خود را نشان می‌دهد:
1. برجستگی قرمز با قوام نرم
2. زخم مسطح با سطحی زبر و پوسته پوسته
سرطان سلول‌های بازال و علائم آن:
این نوع از سرطان نیز معمولا در نواحی در معرض نور خورشید مانند صورت و گردن ایجاد می‌شود. سرطان سلول‌های بازال معمولا به سه شکل خود را نشان می‌دهد:
1. برآمدگی مروارید یا مومی شکل
2. زخم مسطح به رنگ گوشت تازه یا اِسکار قهوه‌ای رنگ
3. یک زخم پوسته پوسته و خون ریزی دهنده که مکرراً بهبود می‌یابد و عود می‌کند.
ملانوما (melanoma) و علائم آن :
به سرطانی شدن ملانوسیت‌ها ملانوما می‌گویند. ملانوما می‌تواند در هرجایی از پوست بدن ایجاد شود. همچنین ممکن است یک خال قدیمی سرطانی شده و به ملانوما تبدیل شود. این نوع از سرطان پوست در مردان، بیشتر بر روی صورت و تنه ایجاد می‌شود و در زنان، پا‌ها و به ویژه قسمت‌های پایینی آن بیش‌ترین شانس درگیری را دارند. ملانوما می‌تواند در نواحی‌ای که در معرض نور خورشید نیستند هم ایجاد شود. همچنین این بیماری می‌تواند در افراد با رنگ پوست‌های متفاوت یافت شود. البته مطالعات آماری نشان می‌دهد که ملانوما در افرادی با رنگ پوست تیره، بیشتر در سطح کف دست و پا و یا زیر ناخن‌ها ایجاد می‌شود. علائم ملانوما به شکل‌های زیر است:
1. یک لکه بزرگ قهوه‌ای و تیره که روی آن نقاط متعدد تیره‌تر و سیاه دیده می‌شود.
2. یک خال که اندازه یا رنگ آن تغییر کرده و خونریزی دارد.
3. یک ضایعه کوچک با حاشیه نامنظم که بخش‌هایی از آن به رنگ قرمز، صورتی، سفید و یا آبی است.
4. یک زخم دردناک همراه با خارش و سوزش فراوان
5. ضایعات تیره رنگ بر روی کف دست و پا، نوک انگشتان، سطوح مخاطی و دهان، بینی، واژن و مقعد
انواع سرطان‌های پوستی غیر شایع کدام‌اند؟
1. سارکوم کاپوزی (Kaposi sarcoma) : یک نوع نادر از سرطان پوست که در عروق پوستی ایجاد می‌شود و لکه‌های قرمز یا بنفش در سطح پوست یا مخاط ایجاد می‌کند. این نوع از سرطان پوست معمولا در افرادی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی آن‌ها تضعیف شده است؛ مانند افراد مبتلا به ایدز. همچنین افرادی که داروهای سرکوب‌گر سیستم ایمنی مصرف می‌کنند ممکن است به این بیماری مبتلا شوند؛ مانند افرادی که عمل پیوند عضو انجام داده‌اند.
2. سرطان سلول‌های مرکل (merkel cell carcinoma) : این سرطان ضایعاتی برجسته، نرم و درخشان ایجاد می‌کند که می‌تواند در سطح یا زیر پوست باشد و اغلب در نواحی سر، گردن و تنه ایجاد می‌شود.
3. سرطان غدد چربی پوستی (sebaceous gland carcinoma) : نوعی از سرطان پوست که در غدد چربی پوستی ایجاد می‌شود و بسیار نادر است. این بیماری ضایعاتی برجسته با قوام سفت و بدون درد ایجاد می‌کند که ممکن است در هر جایی از بدن پدیدار شوند؛ اما مکان شایع‌تر آن‌ها پوست ِپلک است.
چه عواملی احتمال ایجاد سرطان پوست را بالا می‌برند؟
همه‌ی افراد ممکن است به سرطان پوست دچار شوند اما داشتن برخی ویژگی‌ها احتمال ایجاد این بیماری را افزایش می‌دهد:
1. داشتن پوست روشن
2. افرادی که پوست آن‌ها به سرعت دچار آفتاب سوختگی، قرمزی و کک‌و‌مک می‌شود و یا در اثر تابش آفتاب در پوست خود احساس درد می‌کنند.
3. افراد با چشم‌های آبی یا سبز
4. موی بلوند یا قرمز
5. برخی از انواع به‌خصوص خال‌ها و یا افرادی که تعداد فراوانی خال دارند
6. سابقه ایجاد سرطان پوست در اعضای خانواده
7. سابقه شخصی افراد در ابتلا به سرطان پوست
8. قرار گرفتن در معرض تشعشعات جهش‌زا
9. سن بالا
صرف نظر از اینکه شما هر یک از ریسک فاکتورهای بالا را دارید یا نه؛ پرهیز از قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش (که در نور خورشید نیز وجود دارد) می‌تواند پوست شما را سالم‌تر نگه دارد و احتمال ایجاد سرطان پوست را در آینده کاهش دهد. اکثر افراد طی ساعاتی از روز در معرض تابش خورشید قرار می‌گیرند. استفاده از کرم‌های ضدآفتاب به شما کمک می‌کند تا با خیال راحت از خانه خارج شوید و ریسک ایجاد سرطان پوست را به حداقل برسانید.
چه زمانی نیاز به بررسی بیشتر ضایعات پوستی است؟
مهم‌ترین نشانه سرطان‌های پوست، ایجاد تغییرات پوستی است.
این تغییرات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1. ایجاد یک ضایعه جدید در سطح پوست
2. افزایش اندازه و یا تغییر شکل یک ضایعه پوستی قدیمی
3. زخمی که برای مدت طولانی در سطح پوست وجود دارد و بهبود نمی‌یابد
4. زخم‌هایی که خود به خود ایجاد می‌شوند، بهبود می‌یابند و مجددا عود می‌کنند
5. به وجود آمدن یک خال پوستی جدید
6. تغییر اندازه، زخم شدن خود به خودی و تغییر شکل یک خال قدیمی
همچنین پنج نشانه به طور اختصاصی برای ملانوما وجود دارد. اگر جواب شما به یک یا چند مورد از سوالات زیر «بله» باشد؛ بهتر است که برای بررسی بیشتر به پزشک خود مراجعه کنید.
1. آیا خال شما غیر قرینه است و از دو یا چند بخش تشکیل شده که با هم متفاوت‌اند؟
2. آیا خال شما حاشیه نامنظم، مضرس و یا غیر طبیعی دارد؟
3. آیا خال شما رنگ غیر یکسانی دارد؟ به عبارتی دیگر آیا بخش‌هایی از آن روشن‌تر و بخش‌هایی تیره‌تر است؟
4. آیا اندازه خال شما از یک نخود بزرگ‌تر است؟
5. آیا خال شما در هفته‌ها یا ماه‌های گذشته دچار تغییر شده است؟
علائم بالا می‌تواند نشانه ایجاد سرطان پوست باشد؛ اما به یاد داشته باشید که احتمال ایجاد این سرطان‌ها چندان هم بالا نیست. با دیدن این علائم وحشت نکنید و در اولین فرصت ممکن برای انجام بررسی‌های بیشتر به پزشک خود مراجعه کنید.
برای جلوگیری از ایجاد سرطان پوست چه کارهایی می‌توان انجام داد؟
شایع‌ترین عامل ایجاد سرطان پوست تابش اشعه فرابنفش (UV) است. برای جلوگیری از ایجاد این بیماری بهتر است ساعت‌های بیرون بودن از فضاهای سر بسته را به حداقل برسانیم. تابش اشعه فرابنفش خورشید بین ساعت‌های 10 تا 15 به حداکثر میزان خود می‌رسد. انجمن سرطان آمریکا (American cancer society) یک روش مناسب برای تشخیص میزان UV خورشید ارائه کرده است؛ اگر اندازه سایه شما از قدتان کوتاه‌تر است، اشعه فرابنفش ساطع شده از خورشید در قوی‌ترین حالت خود قرار دارد. برای محافظت از پوست خود در این ساعت‌ها:
1. سعی کنید در طول روز در محیط‌های بسته بمانید.
2. از لباس‌هایی استفاده کنید که بیشتر سطح بدن شما را می‌پوشانند.
3. از کلاه لبه‌داری استفاده کنید که صورت و گردن را پوشش دهد.
4. از کرم‌های ضدآفتاب با SPF بالای 30 استفاده کنید.
5. از عینک‌های آفتابی محافظ UV استفاده کنید.
تخت‌های سولاریوم که برای برنزه کردن پوست استفاده می‌شوند نیز از تابش UV بهره می‌برند، در نتیجه مراجعه مکرر به این مراکز و برنزه کردن پوست، می‌تواند شانس ابتلا به سرطان‌های پوست را در شما افزایش دهد.
رفتن به فضاهای رو باز در طول روز، چه منافعی دارد؟
اگر تا اینجای مطلب با ما همراه بودید، ممکن است فکر کنید که با این شرایط، بیرون رفتن از خانه و محیط بسته در طول روز کار عاقلانه‌ای نیست؛ باید به شما بگوییم که این طور هم نیست. گذراندن وقت در فضاهای روباز می‌تواند به طور کلی سطح سلامت شما را ارتقا دهد. حضور در این محیط‌ها باعث شادابی روحیه می‌شود و احتمال فعالیت‌های فیزیکی شما را نیز افزایش می‌دهد. به علاوه تابش UV بر سطح پوست باعث تحریک تولید ویتامین D می‌شود. در نتیجه میزان کم و یا کوتاه تابش خورشید بر پوست شما می‌تواند مفید باشد؛ اما وقتی که تولید ویتامین D در پوست به حداکثر مقدار خود رسید، تابش بیشتر UV صرفا باعث آسیب به پوست می‌شود و منفعت دیگری ندارد. بهترین راهکار برای جلوگیری از آسیب دیدن پوست استفاده از کرم‌های ضدآفتاب با SPF بالای 30 است.
آیا تست‌های غربالگری برای سرطان پوست لازم است؟
شواهد و مطالعات کافی برای ضروری بودن یا نبودن تست‌های غربالگری سرطان پوست وجود ندارد. اکثر پزشکان توصیه می‌کنند که اگر سابقه سرطان پوست در خود یا اعضای خانواده‌تان را دارید بهتر است به صورت منظم و دوره‌ای توسط پزشک معاینه و بررسی شوید اما در غیر این صورت این بررسی می‌تواند توسط خود شما انجام شود. به صورت منظم و به ویژه در زمان‌هایی که در حمام هستید سطح پوست خود را بررسی کنید و در صورت مشاهده هرگونه تغییرات غیرمعمول به پزشک خود مراجعه کنید.
منابع:
https://www.cdc.gov/cancer/skin/basic_info/what-is-skin-cancer.htm
