توجه: توجه یعنی توانایی انتخاب و تمرکز بر روی چیزهای (محرک‌های) مرتبط با موقعیت. توجه فرایندی شناختی است که ما را برای متمایل شدن به سمت محرک‌های مرتبط و در نتیجه پاسخ دادن به آن‌ها قادر می‌سازد. این توانایی شناختی بسیار مهم است و یک کارکرد ضروری در زندگی روزمره. خوشبختانه با پرورش مناسب شناختی می‌توان به تقویت و بهبود توجه پرداخت.
توجه شامل فرایندهای مهم نورولوژیک و روان‌شناختی است که در طی سال‌های اول کودکی به سرعت رشد و تحول پیدا می‌کنند؛ توانایی تمرکز و پرداختن به یک چیز در طول یک بازه زمانی و ظرفیت شناسایی محرک (مانند اشکال هندسی رنگی) و گزارش دادن درباره آن محرک خاص بلافاصله پس از ارائه آن یکی از این فرایندهاست. می‌توان توجه را به‌عنوان پایه رشد و تحول اغلب کارکردهای شناختی و نورولوژیک در نظر گرفت.
ما در زندگی روزمره از توجه به دفعات بی‌شماری استفاده می‌کنیم. از زمانی که از خواب بیدار می‌شویم تا وقتی که به خواب می‌رویم مدام در حال استفاده از انواع مختلفی از توجه هستیم. توجه ضعیف ممکن است باعث شود یادت برود که در حال انجام چه کاری هستی و قاشق را در سطل بیندازی و قوطی خالی را در یخچال بگذاری. همه کارها مانند خواندن، نوشتن، تماشای فیلم، آشپزی، حمام کردن، از خیابان رد شدن، مسیریابی، دیدار با دوستان، گفتگو و...همگی نیازمند توجه هستند.ما در زندگی روزمره از توجه به دفعات بی‌شماری استفاده می‌کنیم. از زمانی که از خواب بیدار می‌شویم تا وقتی که به خواب می‌رویم مدام در حال استفاده از انواع مختلفی از توجه هستیم. توجه ضعیف ممکن است باعث شود یادت برود که در حال انجام چه کاری هستی و قاشق را در سطل بیندازی و قوطی خالی را در یخچال بگذاری. همه کارها مانند خواندن، نوشتن، تماشای فیلم، آشپزی، حمام کردن، از خیابان رد شدن، مسیریابی، دیدار با دوستان، گفتگو و...همگی نیازمند توجه هستند.ما در زندگی روزمره از توجه به دفعات بی‌شماری استفاده می‌کنیم. از زمانی که از خواب بیدار می‌شویم تا وقتی که به خواب می‌رویم مدام در حال استفاده از انواع مختلفی از توجه هستیم. توجه ضعیف ممکن است باعث شود یادت برود که در حال انجام چه کاری هستی و قاشق را در سطل بیندازی و قوطی خالی را در یخچال بگذاری. همه کارها مانند خواندن، نوشتن، تماشای فیلم، آشپزی، حمام کردن، از خیابان رد شدن، مسیریابی، دیدار با دوستان، گفتگو و...همگی نیازمند توجه هستند.ما در زندگی روزمره از توجه به دفعات بی‌شماری استفاده می‌کنیم. از زمانی که از خواب بیدار می‌شویم تا وقتی که به خواب می‌رویم مدام در حال استفاده از انواع مختلفی از توجه هستیم. توجه ضعیف ممکن است باعث شود یادت برود که در حال انجام چه کاری هستی و قاشق را در سطل بیندازی و قوطی خالی را در یخچال بگذاری. همه کارها مانند خواندن، نوشتن، تماشای فیلم، آشپزی، حمام کردن، از خیابان رد شدن، مسیریابی، دیدار با دوستان، گفتگو و...همگی نیازمند توجه هستند.
توجه برای هر نوع شغلی از کارهای پشت میزی که دارای میزان مشخصی از خواندن و نوشتن هستند، تا کنترل ترافیک هوایی، ورزشکاران، صندوق‌داران، رانندگی، دکترها، ریاست اجرایی و غیره ضروری است. هر حرفه‌‌ای مستلزم تمامی انواع توجه است. توجه یکی از اولین و مهم‌ترین ابعاد درس خواندن در خانه و مدرسه است. هنگام درس خواندن باید نسبت به هر آنچه که می‌خوانی یا می‌شنوی هشیار و با دقت باشی.
توجه و کودک: پدر و مادرها اغلب با جملاتی مثل «دقت کن!» «تمرکز کن!» «فقط سه صفحه دیگه مونده، بعد می‌تونی تفریح کنی.» سعی در افزایش تمرکز فرزندشان دارند. خب بچه‌ها واقعا هم فراخنای توجه کوتاهی دارند. اما چگونه می‌توان فهمید که کم‌توجهی کودک مسئله‌ایست که نیاز به رسیدگی دارد؟ داشتن انتظارات متناسب با سن کودک درباره توجه قدم اول است. متخصصین رشد و تحول کودک عموماً معتقدند که فراخنای منطقی مورد انتظار برای کودک دو تا سه دقیقه در ازای هر سال از زندگی‌اش است. این مدت زمانی است که کودک می‌تواند بر روی یک تکلیف تمرکز کند. فراخنای توجه احتمالی برای سنین مختلف عبارتند از:
· 2 سال: 4 تا 6 دقیقه
· 4 سال: 8 تا 12 دقیقه
· 6 سال: 12 تا 18 دقیقه
· 8 سال: 16 تا 24 دقیقه
· 10 سال: 20 تا 30 دقیقه
· 12 سال: 24 تا 36 دقیقه
· 14 سال: 28 تا 42 دقیقه
· 16 سال: 32 تا 48 دقیقه
اینکه کودک تا چه حد می‌تواند تمرکز کند عمدتاً به عواملی مانند عوامل حواس‌پرتی اطراف، گرسنگی یا خستگی، دمای بالای هوا، میزان علاقه آن‌ها به فعالیت مورد نظر، و عوامل دیگری بستگی دارد. باید به خاطر سپرد که بالا و پایین رفتن سطوح توجه در طی روز کاملا عادی است و مشکل توجه در مثلا بعد از ظهر لزوماً به معنای وجود یک مشکل نیست. اما اگر فراخنای توجه کودک به‌طور کلی کمتر از میانگین باشد، می‌توان راهکارهایی برای تقویت آن به‌کار گرفت؛ مثلا برای تکالیف سخت زمان‌های استراحت کوتاه قرار دهید. می‌توان تکلیف 40 دقیقه‌ای کودک 12 ساله را به دو تکلیف 20 دقیقه‌ای با استراحت 5 دقیقه بین آن‌ها تقسیم کرد.
اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی: عوامل و مسائل متعددی می‌توانند مشکل جدی برای توجه کودکان ایجاد کنند که یکی از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی (ADHD) یا اختلال نقص توجه (ADD) است. دشواری در کنترل و هدایت توجه به سمت یک چیز و کنترل رفتار به طور کلی از مشخصه‌های این اختلال است. علل مختلفی برای این اختلال ذکر شده است اما تحقیقات درباره علل مشخص آن همچنان در جریان هستند. این اختلال نشانه‌ها، علائم، و ترکیب‌های متفاوتی دارد ولی تشخیص آن به عهده روان‌شناس متخصص است و باید دقت داشته باشیم تا خودمان به کودکان برچسب نزنیم. کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه-بیش فعالی ممکن است با عزت نفس پایین، مشکل در روابط و عملکرد ضعیف در مدرسه نیز دست و پنجه نرم کنند. این اختلال تا بزرگسالی نیز می‌تواند ادامه پیدا کند اما افراد می‌توانند راهبردهایی را برای بهبود وضعیت خویش یاد گیرند. تشخیص و درمان زودهنگام و در دوران کودکی می‌تواند نتیجه خیلی بهتری فراهم آورد. فرایند درمان برای کاهش علائم موثر است و روش‌های درمانی متفاوتی برای ADHD موجود است که حتما باید توسط روان‌شناس متخصص کودک و در صورت نیاز روان‌پزشک صورت بگیرد.
کودکی که الگویی از کم‌توجهی نشان می‌دهد ممکن است اغلب (توجه داشته باشید که این مثال‌ها برای کم‌توجهی است و اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی باید توسط متخصص تشخیص داده شود):
· نتواند با دقت به جزئیات توجه کند یا اشتباهات ناشی از حواس‌پرتی در دروس مدرسه داشته باشد
· مشکل تمرکز در تکالیف یا بازی
· به صحبت‌ها گوش ندهد حتی وقتی به‌طور مستقیم مورد خطاب قرار می‌گیرد
· دشواری در عمل به دستورالعمل‌ها و تمام نکردن کارهای مدرسه یا خانه
· مشکل در نظم‌دهی به تکالیف و فعالیت‌ها
· اجتناب یا بی‌میلی نسبت به کارهایی که نیازمند تلاش روانی متمرکز هستند، مانند تکالیف مدرسه
· گم کردن اشیاء مورد نیاز برای تکالیف یا فعالیت‌ها، مانند اسباب‌بازی، برگه‌های مدرسه، مداد
· به راحتی حواسش پرت می‌شود
· برخی فعالیت‌های روزمره را فراموش کند مانند کارهای خانه
رفتار عادی تحولی در مقابل اختلال: اغلب کودکان گاهی کم‌توجه، بیش‌فعال و یا تکانشی (رفتار بدون کنترل) هستند و مثلا برای یک کودک پیش‌دبستانی کاملا عادی است که فراخنای توجه کوتاهی داشته باشد و نتواند برای مدت طولانی به یک فعالیت ادامه دهد. توجه در حتی کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان نیز اغلب به سطح علاقه آن‌ها بستگی دارد. این نکته برای بیش‌فعالی نیز صادق است زیرا کودکان طبیعتاً پرانرژی هستند و حتی مدت‌ها بعد از خسته شدن والدین نیز انرژی دارند. علاوه بر این، برخی کودکان ذاتاً سطوح بالاتری از فعالیت در مقایسه با دیگران دارند. کودکان هیچ گاه نباید صرفاً به علت تفاوت داشتن با دوستان یا خواهر و بردارشان تحت عنوان ADHD تشخیص داده شوند. کودکانی که در مدرسه دچار مشکل هستند اما در خانه یا با دوستان از وضعیت خوبی برخوردارند احتمالا با مسئله دیگری درگیر هستند. این برای کودکانی که در خانه بیش‌فعال یا کم‌توجه هستند اما در مدرسه و روابط دوستی وضعیت خوبی دارند نیز صادق است. در صورت نگرانی یا شک به اختلال ADHD به روان‌شناس کودک مراجعه کنید.
برخی از عوارض ناشی از اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی برای کودک:
· اغلب در کلاس مشکل دارند که منجر به مشکلات تحصیلی و قضاوت شدن توسط دیگر کودکان و بزرگسالان می‌شود
· انواع حوادث و جراحت‌های بیشتری برای آن‌ها در مقایسه با کودکان دیگر رخ می‌دهد
· عزت نفس پایین
· تعامل با آن‌ها معمولا سخت‌تر است و کمتر توسط هم‌شاگردی‌ها و بزرگسالان پذیرفته می‌شوند
· بیشتر در معرض سوءمصرف الکل و مواد مخدر و رفتارهای بزهکارانه دیگر قرار دارند
توجه پایدار: یکی از انواع توجه، توجه پایدار است یعنی توانایی متمرکز کردن توجه به‌صورت هدفمند بر یک چیز یا فعالیت در طی یک مدت طولانی. آزمایش‌هایی که برای بررسی این نوع توجه طراحی شده‌اند معمولا از افراد می‌خواهد تا تغییراتی را در چیزهای مورد نظر در طی زمان‌های طولانی گزارش دهند.
توجه پایدار برای مطالعه و بویژه درس خواندن بسیار مهم است زیرا خواندن اطلاعات یکسان در حین تلاش برای یادگیری می‌تواند بعد از مدتی خسته‌کننده و یکنواخت شود. توجه پایدار باعث می‌شود بتوانیم ساعت‌ها بر روی درس متمرکز بمانیم که کمک می‌کند زمان را از دست ندهیم و اطلاعاتی را که خواندیم از یاد نبریم. مثال‌های دیگری برای توجه پایدار شامل کتاب خواندن، گوش دادن به سخنرانی یا تدریس معلم، بازی کامپیوتری، تعمیر ماشین، داشتن مکالمه بدون پرت شدن حواس و بسیاری از موقعیت‌های دیگر است.
در واقع برای تکمیل هر فعالیت شناختی، با توالی، یا هر فکر کردنی باید از توجه پایدار استفاده کرد و ممکن است چیزهایی در این میان باعث حواس‌پرتی و قطع فعالیت شوند. محققین معتقدند که توجه پایدار سه مرحله دارد که شامل بدست آوردن توجه، نگه داشتن توجه، و رها کردن توجه است. توجه پایدار یک نیاز اساسی برای پردازش اطلاعات است بنابراین برای تحول شناختی ضرورت دارد. هنگامی که فرد در توجه پایدار با سختی روبروست، اغلب در سازگاری با نیازهای محیط، تطبیق دادن رفتار مانند بازداری رفتار نامناسب (یعنی خودداری از رفتار نامناسب) دچار مشکل است.
بازی شناختی برای بهبود توجه پایدار: تکلیف توجه پایدار به پاسخ (SART) یک بازی کامپیوتری شناختی است؛ شواهد نشان می‌دهد که این بازی توجه پایدار، حافظه کاری، و کنترل تکانه/بازداری را اندازه‌گیری می‌کند. در این بازی از شرکت‌کنندگان خواسته می‌شود تا پاسخ رفتاری خود را نسبت به یک هدف نادر (با پیشامد کم، معمولا عدد 3) که در میان عددهای با پیشامد زیاد (0-2، 4-9) ارائه می‌شود، بازداری کنند. در واقع این بازی به این گونه است که از ابتدا به شرکت‌کننده گفته می‌شود که هر گاه اعداد 0-2 و 4-9 را بر صفحه نمایش داده شد، دکمه را فشار دهد اما هنگامی که عدد 3 (هدف بازی) بر روی صفحه ظاهر شد، هیچ دکمه‌ای را فشار ندهد. این در حالی است که عدد 3 یعنی هدف، بسیار کمتر از سایر اعداد ارائه می‌شود. برای عملکرد خوب، افراد باید به اندازه کافی نسبت به پاسخ‌های خود دقت داشته باشند، تا حدی که وقتی هدف ظاهر شد بتوانند پاسخ از پیش آماده شده حرکتی (حرکت اتوماتیک انگشت به سمت دکمه) را رد کنند و پاسخ کاملا معکوس (فشار ندادن دکمه) را جایگزین آن کنند.
داین بازی انواع مختلفی دارد (به‌طور مثال استفاده از حروف، شکل، تصاویر، محرک‌های صوتی و غیره جای اعداد) با تنظیم‌های زمانی مخصوص به خود. نمونه استاندارد این بازی در شکل زیر آمده است:
اعداد 0-9 با ترتیب تصادفی و هر کدام به مدت مثلا 1 ثانیه بر روی صفحه به نمایش درمی‌آیند. بین هر عدد مثلا 2/1 ثانیه فاصله است. شرکت‌کنندگان باید برای همه اعداد به جز عدد 3 دکمه را فشار دهند. برای عدد 3 باید از فشار دادن دکمه خودداری کنند.
دسترسی به بازی در فضای مجازی: انواع بازی‌های کامپیوتری برای انواع توجه طراحی شده‌است که ما امروز با یکی از بازی‌ها برای توجه پایدار آشنا شدیم. البته تحقیقات علمی در رابطه با میزان تاثیرگذاری و مفید بودن این نوع بازی‌های آنلاین همچنان در حال انجام است و الزاماً منجر به نتایج چشم‌گیری نمی‌شوند؛ اما احتمالا از سایر بازی‌های مجازی مفیدتر هستند. سایت‌ها و نرم‌افزارهای مختلفی دارای بازی‌های شناختی هستند که اینجا چند نمونه را معرفی می‌کنیم:
مغزینه: سایت ایرانی-شرکت دانش‌بنیان و دانشگاهی فناوران‌شناختی پارس از سال ۱۳۹۲، با همکاری جمعی از متخصصان علوم اعصاب شناختی، روانشناسی شناختی، کامپیوتر، هوش مصنوعی و مدل‌سازی فعالیت خود را در قالب ساخت و تولید مجموعه‌های تمرینی و آموزشی کامپیوتری برای فعال‌تر نمودن عملکردهای مغزی تحت عنوان مغزینه آغاز نموده است.
آدرس اینترنتی: http://www.maghzineh.com
بسته توجه و تمرکز مغزینه: دارای تمرینات مغزی است که عمدتاً با هدف بهبود و تقویت مولفه‌های مختلف توجه مانند توجه پایدار، انتخابی، تقسیم‌شده و فراخنای توجه طراحی شده است.
می‌توانید بعد از ثبت نام اینترنتی و رایگان، مغزینه را رایگان امتحان کنید اما برای دسترسی به بسته توجه و تمرکز باید اشتراک تمرین‌های 24 جلسه‌ای مغزینه توجه و تمرکز را خریداری کنید که به قیمت 100 هزار تومن است.
لوموسیتی (Lumosity): می‌توانید از طریق این لینک و پس از ثبت نام رایگان، به تعدادی از بازی‌های مربوط به توجه به‌صورت رایگان دسترسی پیدا کنید:
https://www.lumosity.com/en/brain-games/attention-games/
این مجموعه بازی برای تقویت توجه تقسیم‌شده، زمان‌سنجی یا تنظیم زمان، توجه انتخابی، و میدان دید طراحی شده‌است. توجه پایدار خود‌به‌خود در تمام بازی‌ها به‌کار گرفته می‌شود.
کاگنیفیت (CogniFit): بازی‌های تقویت مغز برای مهارت‌های مختلف شناختی که به‌صورت روزمره به‌کار می‌بریم. در این سایت می‌توانید بدون ثبت نام و به‌صورت رایگان به بازی‌هایی در رابطه با حافظه، ادراک، استدلال، هماهنگی، و موضوع ما یعنی توجه دسترسی پیدا کنید. در بخش توجه بازی‌هایی در رابطه با توجه متمرکز، تقسیم‌شده، بازداری، و بهنگام درآوری (آپدیت کردن توجه) در اختیار شما هستند. همانطور که قبلا گفته شد، از توجه پایدار نیز برای تمام این بازی‌ها استفاده می‌شود. برای این بازی‌ها به لینک زیر و قسمت attention مراجعه کنید:
https://www.cognifit.com/brain-games
بازی‌های عملی (غیرکامپیوتری) برای توجه پایدار:
1. بازی دستی توجه پایدار به پاسخ (:(SARTهمانطور که در قسمت قبلی توضیح داده شد، در این بازی یک مجموعه محرک مثل عدد یا تصویر یا صوت به کودک نشان داده می‌شود. قبل از ارائه به کودک گفته می‌شود که به تمام محرک‌ها واکنش نشان دهد به جز یکی از آن‌ها. اگر به مدل کامپیوتری این بازی دسترسی نداریم می‌توانیم آن را به‌صورت عملی و دستی پیاده کنیم، به هر صورتی که به ذهن شما می‌رسد. یک پیشنهاد برای شما:
برای مدل تصویری می‌توانید از تصاویر مختلفی مانند عکس حیوانات، گل‌های رنگارنگ، ماشین‌های مختلف، شخصیت‌های کارتونی مختلف یا هر چیز دیگری که متناسب با علایق کودک است، استفاده کنید. می‌توانید عکس 10-30 مثلا حیوان مختلف را (دقت داشته باشید که همه عکسها حیوان باشند یا همگی گل باشند، یعنی از یک طبقه باشند اما در همان طبقه مثلا 10 یا 30 نوع یا رنگ مختلف باشد مثلا عکس گربه، سگ، پرنده، ماهی و غیره یا مثلا طبقه پرندگان و تصاویر انواع پرندگان یا گل‌های یک شکل اما با رنگ‌های مختلف و غیره) تهیه کنید یا از کودک بخواهید که آن‌ها را نقاشی کند (می‌توانید از عکس حیوانات در کامپیوتر به‌عنوان الگو برای نقاشی استفاده کنید و اگر کودک کم سن است خودتان همراه او نقاشی کنید)؛ این تصاویر را به‌صورت کارت‌های یک اندازه دربیاورید یا آن‌ها را روی مقوا بچسبانید. سپس به زبان ساده به کودک توضیح دهید که قرار است این تصاویر را به او به‌صورت پشت سر هم نشان دهید (البته بدون ترتیب خاصی) و اینکه او باید هنگام دیدن هر یک از تصاویر به جز یکی از تصاویری که به‌عنوان تصویر هدف انتخاب کرده‌اید، یک واکنش که شما تعیین کرده‌اید نشان دهد. این واکنش می‌تواند دست زدن، بالا بردن دست، به‌صدا درآوردن زنگ اسباب‌بازی، یا هر حرکت مناسب دیگری که به ذهن‌تان می‌رسد باشد. برای جذاب‌تر شدن بازی می‌توانید به جای اینکه به تصویر هدف هیچ واکنشی نشان ندهد، یک واکنش متفاوت از بقیه تصاویر برای آن قرار دهید. مثلا به هنگام دیدن تمام تصاویر حیوانات دست بزند اما به هنگام دیدن تصویر طوطی بالا بپرد یا دستش را بالا ببرد. این بازی باید حدود 15 الی 20 دقیقه طول بکشد و تصویر هدف یک یا دو بار در طی بازی ارائه شود. سعی کنید هر تصویر را به‌مدت بسیار کوتاهی مثلا یک تا دو ثانیه به کودک نشان دهید و یک ثانیه بعد تصویر بعدی را نشان دهید (دقت کنید که کارت‌ها برعکس روی هم قرار گرفته باشند تا کودک قبل از ارائه تصویر آن را نبیند). یک نمونه را برای این دستورالعمل ملاحظه بفرمایید:
«قرار است هر یک از این کارت‌ها را به تو نشان دهم. برای همه حیواناتی که دیدی یک بار دست بزن به جز عکس طوطی. هر وقت عکس طوطی را دیدی بپر بالا. بیا یک بار قبل شروع بازی تمرین کنیم و بعد بازی را شروع می‌کنیم.»
برای اینکه مطمئن شوید کودک متوجه قانون بازی شده است یک بار با او تمرین کنید. سه الی پنج تصویر را به او نشان دهید که یکی از آن‌ها تصویر هدف است. سپس بازی اصلی را شروع کنید و 15 الی 20 دقیقه برای آن زمان بگذارید. برای تاثیر این بازی می‌توانید هفته‌ای یک بار آن را بازی کنید و اگر کودک بعد از مدتی خسته شد، برای هفته‌های دیگر و برای تنوع، از تصاویر و واکنش‌های مختلف استفاده کنید. این نوع بازی‌ها در بلندمدت تاثیرگذار هستند و البته میزان تاثیرگذاری مثبت آن‌ها هنوز در دست تحقیق است اما می‌توانند از بازی‌های معمول کامپیوتری مفیدتر باشند زیرا به لحاظ شناختی هدفمند هستند.
2. بازی شمردن: یک بازی ساده برگرفته از بازی مجازی تقویت مغز مجموعه NeuronUp برای تقویت توجه پایدار کودک از طریق شمردن صداهای یکنواختی که می‌شنود. برای این بازی بهتر است صدایی مثل صدای کلیدهای پیانو، بوق، صدای حیوانات مختلف (مثلا جیک جیک پرنده)، صدای زنگ‌های مختلف، صدای قدم‌های یک فرد، دست زدن، صدای خنده، صدای قطره آب، گفتن یک کلمه مثل سیب، یا هر صدای دیگری را که کودک با آن ارتباط برقرار کند، برای او پخش کنید (از قبل آن صدا را تهیه و ضبط کنید، مثلا صدای 30 بار خوردن قاشق به لیوان یا صدای خود کودک که یک کلمه مانند سیب را می‌گوید) و قبل از پخش صدا از کودک بخواهید که بشمارد آن صدا چند بار تکرار می‌شود، چند بار صدای زنگ یا کلمه سیب را در طول پخش صدا می‌شنود. برای اینکه این بازی برای کودک سرگرم‌کننده‌تر شود می‌توانید یک داستان تخیلی برای آن بسازید، مثلا اینکه به مریخ سفر کرده است و برای فهمیدن زبان آدم فضایی‌ها ابتدا باید بگوید چند بار صدای زنگ را شنیده است (شما می‌توانید نقش آدم فضایی را بازی کنید و کودک نقش فضانورد یا برعکس، کودک یک آدم فضایی باشد که نیاز به ارتباط برقرار کردن با فضانورد را دارد)؛ هر داستانی که به‌نظر شما بیشتر به روحیات کودک می‌خورد، مثلا می‌تواند درباره دریا و پری دریایی باشد یا هر ماجرای جالب دیگری که برای کودک هیجان‌انگیز و دوست‌داشتنی است. برای ساده‌تر شدن بازی می‌توانید از کودک بخواهید که هر گاه صدا را شنید با ماژیک یک خط روی کاغذ بکشد یا یک مهره رنگی در داخل یک قوطی بیندازد (یا مثلا انداختن لوبیا و یا عدس نپخته داخل یک ظرف یا استفاده از مهرههای گردنبند یا تسبیح). البته بهتر است کودک خودش تعداد صداها را بشمارد و در نهایت تعداد را به شما بگوید نه که از روی تعداد خطوط کشیده شده یا مهره‌ها به شما تعداد نهایی را بگوید اما می‌توانید برای جذاب‌تر شدن بازی این بخش را داشته باشید. در کل سعی کنید با خلاقیت خود و متناسب با سلیقه و علایق کودک این بازی را سرگرم‌کننده‌تر کنید. بهتر است برای این بازی سطح‌بندی قرار دهید و از آسان به سخت پیش بروید؛ برای مراحل سخت‌تر صداها با سرعت بیشتری پشت سر هم پخش شوند و کودک باید در دریافت و شمردن اعداد سریع‌تر عمل کند و صدایی را در شمارش جا نیندازد.
مهارت‌های شناختی دخیل در این بازی: توجه پایدار مهارت شناختی اصلی این بازی برای کودکان است. کودک باید تمرکز خود را حفظ کند تا بتواند تمام صداها را بشمارد و تلاش کند تا حواسش پرت نشود.
شمردن، سرعت پردازش یعنی سرعت دریافت و تجزیه و تحلیل اطلاعات را نیز به کار می‌گیرد زیرا هر چه سطح بازی سخت‌تر شود کودک باید سرعت پردازش خود را نیز افزایش دهد.
شخصی‌سازی بازی: این قسمت بهتر است توسط یک متخصص کودک صورت بگیرد اما در کل می‌توان بخش‌هایی از این بازی را مطابق با توانایی‌های کودک دستکاری کرد. ابعادی از بازی که یک شخص متخصص یا خود والدین می‌توانند دستکاری کنند عبارتند از:
· تعداد صداها
· فاصله زمانی بین صداها
· خطاهایی که اجازه دارند داشته باشند و اینکه چه زمانی امتیاز کم یا زیاد می‌شود (می‌توان امتیاز را روی کاغذ یادداشت کرد یا در قالب برچسب‌های محبوب کودک یا ستاره و غیره قرار داد).
متخصص کودک یا والدین همچنین می‌توانند تعداد مراحل و محدوده زمانی را مطابق با توانایی کودک قرار دهند.
7 نوع بازی، فعالیت، و اسباب‌بازی با پایان بسته (هدفمند)، برای تقویت توجه در کودکان:
1. جورچین‌ها (پازل‌ها)
2. کاردستی و کارهای هنری
3. بازی‌های تفکر تصویری
4. مارپیچ‌ها/هزارتو (مازها)
5. جور کردن اشکال
6. آشپزی
7. نخ کردن مهره‌ها
توضیح این موارد:
1. جورچین‌ها (پازل‌ها): هدف، تکمیل جورچین است و کودک برای این کار باید با دقت قطعات را در جایگاه درست خود قرار دهد. جورچین‌ها در میزان پیچیدگی با هم تفاوت دارند، جورچین‌های غیرمتصل با دسته یا بدون دسته، جورچین‌های متصل و به‌هم پیوسته، اما همگی مستلزم توجه کودک به جزئیات (مانند رنگ‌ها، اشکال، تو رفتگی‌ها، برش‌ها، و طرح‌ها) هستند. کودک با قرار دادن هر قطعه احساس رضایت و تاثیرگذار بودن بدست می‌آورد که باعث افزایش توجه و اراده برای تکمیل این تکلیف می‌شود. جورچین‌ها از سطح‌های مختلفی برخوردارند:
-ساده: قرار دادن مثلا سه حیوان در جایگاه درست، قطعات درشت دارای دسته برای کودک
-قطعات بیشتر بدون دسته
-قطعات بیشتر و ریزتر، همراه با تصاویر پیچیده‌تر
در هنگام درست کردن جورچین، سعی کنید سر و صدای اطراف را کاهش دهید تا کودک بتواند تمرکز کند.
2. کاردستی و کارهای هنری: کارهای دستی مستلزم تمرکز و توجه هستند. درست کردن کاردستی شامل هماهنگی بین دست و چشم هم است؛ در کودکان کم سن‌تر که کنترل حرکتی ظریف هنوز در حال شکل‌گیری است، به تمرکز بیشتری هم نیاز است. درست کردن یک چیز به زمان نیز نیاز دارد و یک کاردستی خود به خود و در عرض چند ثانیه پدید نمی‌آید (برخلاف بازی با تبلت). از این رو، کودک تاخیر در برآورده شدن خواسته‌ها را نیز تجربه می‌کند. کودکان صبوری را یاد می‌گیرند و متوجه می‌شوند که برای انجام یک کار با کیفیت باید گام‌هایی بردارند و مراحلی را تکمیل کنند. برای افزایش انگیزه کودک می‌توانید یک نمونه کاردستی کامل که قصد دارید کودک شبیه آن را بسازد به او نشان دهید تا بهتر به سمت هدف راهنمایی شود.
3. بازی‌های تفکر تصویری: این نوع بازی شامل بازی‌های حافظه، توجه، و تمرکز است. بازی‌هایی که روان‌شناس مدرسه، آن لاجسدون معتقد است «توانایی کودک برای توجه و فکر کردن درباره تفاوت‌ها و شباهت‌های تصویری فیزیکی بین اشیاء و استفاده از حافظه تصویری یا توجه به محیط» را به کار می‌گیرد. بسیاری از بازی‌های فکری می‌توانند از این نوع باشند. این بازی‌ها به بیش از یک شرکت‌کننده نیاز دارند. هنگامی که با فرزند خود بازی می‌کنید به او نشان دهید که شما خود در حال تمرکز و توجه کردن هستید. می‌توانید بگویید «من باید با دقت به........ نگاه کنم، یا من سعی می‌کنم ساکت باشم تا بتوانم به ......... توجه کنم.» اینکه کودک افکار شما را بشنود به او کمک می‌کند تا یک دیالوگ درونی برای کمک به تمرکز و حل مسئله بسازد.
4. مارپیچ‌ها/هزارتو (مازها): تکمیل مازها شامل تمرکز بسیار می‌شود و هدف آن پیدا کردن راه بیرون است. می‌توانید برای بار اول نقطه شروع و پایان یا خروج را به کودک نشان دهید یا علامت بزنید. کودک باید راه حرکت در هزارتو را خود پیدا کند. برای دسترسی به مارپیچ‌های مداد کاغذی می‌توانید در قسمت تصاویر گوگل کلمه «ماز» را جستجو کنید و آن‌ها را پرینت کنید. لینک یک صفحه برای پرینت هزارتوهای مختلف:
http://www.education.com/worksheets/preschool/mazes/
5. جور کردن اشکال: جور کننده‌های اشکال در میزان پیچیدگی تفاوت دارند اما همگی مستلزم توجه، تمرکز، و حل مسئله کودک هستند. این نوع بازی بیشتر برای کودکان کم سن و سال‌تر مناسب است. در واقع یک اسباب‌بازیست که جاهای خالی متنوعی دارد و کودک باید شکل مطابق با جای خالی را در جای درست خود قرار دهد، مثل اشکال هندسی متفاوت و حیوانات. هنگامی که کودک شما در این بازی استاد شد، می‌توانید از او بخواهید که با چشمان بسته اشکال را در جای خود قرار دهند و خود شما هم می‌توانید این کار را امتحان کنید تا کودک ببیند.
6. آشپزی: درست کردن غذا و آماده کردن نوشیدنی‌های مختلف (مانند شربت آب لیمو یا انواع دیگر نوشیدنی گرم و خنک) دارای هدف نهایی مشخص هستند و توجه را نیز بهبود می‌بخشند. کودک می‌تواند برای درست کردن بخشی از یکی از غذاهای مورد علاقه‌اش شرکت کند چرا که انگیزه بیشتر نیز توجه را افزایش می‌دهد. اینگونه تکالیف هدفمند، ملموس، آموزشی، و سرگرم‌کننده هستند.
7. نخ کردن مهره‌ها: به نخ انداختن مهره‌ها و اشکال مختلف برای درست کردن گردنبند، دسبند، بند رخت عروسکی، تسبیح، و هر چیز دیگری که به ذهن شما می‌رسد، مهارت‌های حرکتی ظریف و توجه متمرکز را تقویت می‌کند. می‌توانید از کودک بخواهید که با مهرههای رنگی، انواع دکمه‌ها، دانه‌های تسبیح، یا حتی انواع ماکارونی و پاستا شبیه یک الگوی خاصی را بسازد. الگوها را می‌توان بر اساس رنگ، اندازه، شکل یا بافت تعیین کرد. کودک را به مرتب کردن مهره‌ها (یا هر شیء دیگری که مورد نظر شماست) بر اساس طبقه‌بندی خاصی تشویق کنید تا این تکلیف کارآمدتر شود.
پیشنهاد کلی: برای کمک به توجه کودک، سعی کنید تعداد اسباب‌بازی‌هایی را که در آن لحظه اطراف و در دسترس او هستند کاهش دهید زیرا اسباب‌بازی‌های بیشتر ممکن است حواس‌پرتی را افزایش و میزان تکمیل تکلیف را کاهش دهند. کودک هنگامی که در آن واحد به یک یا دو اسباب‌بازی یا فعالیت دسترسی دارد، به تکلیف مورد نظر به مدت طولانی‌تری مشغول می‌شود. به او حق انتخاب دهید و بگذارید قبل از رفتن به فعالیت بعدی، فعالیت کنونی خود را تمام کند.
منابع:
Attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) in children. (2019, June 25). Retrieved March 28, 2020, from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/adhd/symptoms-causes/syc-20350889
Axelrod, V., Zhu, X., & Qiu, J. (2018). Transcranial stimulation of the frontal lobes increases propensity of mind-wandering without changing meta-awareness. Scientific reports, 8(1), 1-14.
Balance, B. (n.d.). Normal Attention Span Expectations By Age. Retrieved March 28, 2020, from https://blog.brainbalancecenters.com/normal-attention-span-expectations-by-age
7 Close-Ended Games, Activities, & Toys to Build Attention in Preschoolers. (n.d.). Retrieved April 12, 2020, from https://www.scanlonspeech.com/2014/05/25/7-close-ended-games-activities-and-toys-to-build-attention-in-preschoolers/
CogniFit. (2016, February 4). Retrieved March 27, 2020, from https://www.cognifit.com/attention
Cooley, E. L., & Morris, R. D. (1990). Attention in children: A neuropsychologically based model for assessment.
DeGangi, Georgia and Porges, Stephen. (1990). Neuroscience Foundations of Human Performance. Rockville, MD: American Occupational Therapy Association Inc.
Mahone, E. M., & Schneider, H. E. (2012). Assessment of attention in preschoolers. Neuropsychology review, 22(4), 361-383.
(n.d.). Retrieved March 29, 2020, from http://penta.ufrgs.br/edu/telelab/3/sustaine.htm
NeuronUP. (2019, February 6). Sustained Attention Game for Kids. Retrieved April 1, 2020, from https://www.neuronup.com/en/news/344/sustained-attention-game-for-kids
Sustained Attention to Response Task. (n.d.). Retrieved March 30, 2020, from https://scienceofbehaviorchange.org/measures/sustained-attention-to-response-task/
Types of Attention. (n.d.). Retrieved March 29, 2020, from https://thepeakperformancecenter.com/educational-learning/learning/process/obtaining/types-of-attention/
White, R. F., Campbell, R., Echeverria, D., Knox, S. S., & Janulewicz, P. (2009). Assessment of neuropsychological trajectories in longitudinal population-based studies of children. Journal of Epidemiology & Community Health, 63(Suppl 1), i15-i26.
