درباره‌ی مجموعه اشعاری که با عنوان رباعیات خیام شهرت یافته بحث و اختلاف نظر فراوان و دیدگاه‌های گوناگون مطرح است. مهم‌ترین نکته‌ای که در این میان قابل برداشت است، این‌که از جنبه‌های شکلی و محتوایی، در درستی انتساب این رباعیات به حکیم عمر بن ابراهیم خیامی، تردید جدی وجود دارد.
نکاتی که در ادامه می‌آید، برداشت مختصری‌ست از برخی تحقیقات و مطالعات مرتبط با این موضوع.
یک) از نظر تعداد رباعیات، اختلاف نظر فراوانی بین محققان به چشم می‌خورد. به‌گونه‌ای که تعداد رباعیات منسوب به خیام را به اختلاف، از ده تا هزاروپانصد قطعه گفته‌اند.
دو) از جمله نکاتی که محققان در این باره به آن توجه و اشاره کرده‌اند، این است که اثبات صحت انتساب این رباعیات به دانشمند معروف، عمر خیامی، دشوار است و گاه غیرممکن.
برای نمونه جلال‌الدین همایی در کتاب خیامی‌نامه در این باره چنین نوشته است:
«جای تأسف است که شخصیت این دانشمند بزرگ در اثر رباعی‌های ضدونقیضی که به وی نسبت داده‌اند، معمایی افسانه‌آمیز شده»(همایی،۱۳۴۶،ج۱: ۴)
هم‌چنین علامه محمد قزوینی در یادداشت‌های مفصل خود، آنجا که در نظر داشته به رباعیات خیام اشاره کند، تعبیر منسوب به خیام را به کار برده در مواردی هم به صورت مصداقی درباره‌ی برخی رباعیات منسوب به خیام نظر داده و این انتساب را مردود دانسته است. از جمله درباره‌ی رباعی مشهور گر می نخورم علم خدا جهل بود، گفته است که از خیام نیست.(قزوینی،۱۳۸۸،ج۳: ۱۰۲۰)
سه) از نظر محتوا برخی پژوهش‌گران بر این باورند که مضمون بسیاری از رباعیات با افکار و اندیشه‌های حکیم عمر بن ابراهیم خیامی که در آثار علمی او منعکس شده سازگار نیست. با این توضیح که این رباعیات که معرّف اندیشه‌ی یک شاعر پوچ‌گراست، با اندیشه‌ی خیام که یک فیلسوف و یک انسان معتقد است و در زمان خود نیز به‌عنوان یک شخصیت دینی شهرت داشته، همخوانی ندارد.
چهار) دسته‌ای دیگر از محققان بر پایه‌ی مستندات تاریخی به این نتیجه رسیده‌اند که نام درست و دقیق دانشمندی که امروز به نام خیام می‌شناسیم، عمر بن ابراهیم خیامی‌ست و شهرت او به نام خیام، تغییر و تحریفی‌ست که طی چندین قرن صورت گرفته و غلبه یافته است.
برخی منابع مورد استفاده:
سخنرانی علامه محمدتقی جعفری، ۶ مهر ۱۳۶۵ با عنوان ارزش کتاب
کتاب تحلیل شخصیت خیام، علامه محمدتقی جعفری
کتاب خیامی‌نامه، استاد جلال‌الدین همایی
کتاب پنج گفتار در تاریخ و ادب ایران، علی سامی و دیگران، مقاله‌ی مسعود فرزاد
مقاله‌ی استاد محیط طباطبایی با عنوان «از عمر خیامی حکیم تا علی خیام شاعر»
یادداشت‌های علامه محمد قزوینی، جلد سه و چهار
