قرارداد هوشمند به‌عنوان نسل جدید قراردادها از مهم‌ترین کاربردهای فناوری زنجیره بلوک است. این نوآوری باعث می‌شود تا دیگر نیازی به اعتماد نباشد و به لطف برنامه‌نویسی بر روی شبکه بلاکچین بتوان زیرساختی را در اختیار داشت تا پروژه‌ها را بدون نیاز به پیچیدگی اجرا کرد. قراردادهای هوشمند امروزه به‌صورت گسترده در کشورها در حال به‌کارگیری برای مدیریت بهتر هستند؛ اما قرارداد هوشمند در ایران از هنوز به‌صورت جدی استفاده نشده است. در همین راستا برای پیگیری بحث قراردادهای هوشمند به سراغ سپهر محمدی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن بلاکچین ایران، مدیرعامل شرکت همگرا و عضو هیئت‌مدیره بنیاد سور آمدیم. با ایشان درباره وضعیت استفاده از قراردادهای هوشمند (smart contract) در ایران گفتگو کردیم.
به زبان ساده، قرارداد هوشمند نوعی قرارداد است که بین طرفین قرارداد اجرا می‌شود تا زمانی که قانون را نقض نکند؛ قرارداد هوشمند مبتنی بر فناوری بلاکچین یک قطعه کد برنامه‌نویسی شده است که اجرا می‌شود و لازم است تا بدون خطا و با کیفیت بالایی باشد تا دچار مشکل نشود.
در قرارداد هوشمند، وضعیت به‌صورت هوشمند انجام می‌شود و هدف‌گذاری‌ها طبق قرارداد به‌صورت خودکار اجرایی خواهد شد در این‌جا نیازی به اعتماد نیست و پیچیدگی از بین می‌رود. در حقیقت، این موضوعات باعث می‌شود تا شفافیت به‌صورت کامل اجرا شود و از بروز مشکلات و پیچیدگی‌ها جلوگیری شود؛ درعین‌حال هزینه امور مدیریت و بودجه کاهش پیدا می‌کند که اهمیت بسیار زیادی دارد.
استفاده از قراردادهای هوشمند از لحاظ قانونی منعی ندارد. طبق قانون ماده 10 تجارت، مادامی که یک قرارداد هوشمند ناقض قوانین نباشد، دچار مشکل نیست و می‌تواند اجرایی شود. وارد شدن قرارداد و توافق به سمت یکی از موضوعات خلاف قوانین در نظام جمهوری اسلامی ایران مانند معامله مشروبات الکلی، مواد مخدر، سلاح و ... از مواردی که است که باعث نقض قانون می‌شود.
در ایران کسب‌و‌کارهایی به‌صورت آزمایشی از قراردادهای هوشمند استفاده کرده‌اند اما این موضوع که توسط بخش خصوصی و دولتی از قرارداد هوشمند در قالب مدیریت پروژه‌ها واقعی و اساسی استفاده شود، همچنان دور از ذهن است؛ چرا که ابتدا باید در فضای آزمایشی این فناوری آزمایش خود را پس دهد تا سپس بتوان به‌صورت کامل از این ظرفیت فناورانه استفاده شود.
انجمن بلاکچین به‌منظور توسعه فرهنگ‌سازی استفاده از فناوری بلاکچین در بخش‌های مهم و تأثیرگذار کشور اقدامات متعددی را انجام داده که بخشی از آنها در زمینه قراردادهای هوشمند و توسعه به‌کارگیری از این ظرفیت ارزشمند است. از جمله این تلاش‌ها باید به عقد تفاهم‌نامه با مرکز همکاری‌های تحول و پیشرفت ریاست‌جمهوری اشاره داشت که اطلاع‌رسانی نیز شده و تلاش می‌شود تا زیرساخت‌های این موضوع ایجاد شود تا سازمان‌های مرتبط با بحث قراردادهای هوشمند آشنا شوند. رسالت انجمن بلاکچین ایران آشنایی استارت‌آپ‌ها، اشخاص و سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با کاربردهای فناوری زنجیره بلوک است.
بنیاد سور به دنبال ایجاد پلتفرمی است تا شرکت‌ها، استارت‌آپ‌ها و بخش دولتی بتوانند از این زیرساخت برای به‌کارگیری و اجرای قراردادهای هوشمند استفاده کنند و به دنبال نوشتن و ایجاد قرارداد هوشمند نیست.
قراردادهای هوشمند می‌تواند در هر سطح کیفی نوشته و اجرا شود. یک قرارداد هوشمند می‌تواند با کیفیت بالا یا پایین نوشته شود. در ایران شرکتهای متعددی وجود ندارند که بتوانند یک قرارداد هوشمند با کیفیت بالایی را بنویسند. از سویی دیگر، شرکتی را در ایران سراغ ندارم که در زمینه بازرسی قراردادهای هوشمند فعال باشد، کوچک‌ترین خطایی در قراردادهای هوشمند می‌تواند خطایی بزرگ را به دنبال داشته باشد و حتی با نفوذ به قرارداد هوشمند، مبالغ زیادی از بین برود.
در ایران برنامه‌نویس‌های قوی در زمینه قراردادهای هوشمند وجود دارد. باید شرکتهای بازرسی هم وجود داشته باشند تا این اطمینان حاصل شود که کد نوشته شده خطایی ندارد. این موضوع بسیار جدی است.
باید به ایجاد شرکتهای بازرسی قرارداد هوشمند در ایران فکر شود تا قراردادهای هوشمند اجرایی شود. این خواهد توانست از بروز مشکلات بزرگی مانند اتفاقی که در اتریوم رخ داد، جلوگیری کند.
قراردادهای هوشمند غیرقابل‌تغییر هستند؛ البته روش‌هایی وجود دارد که در آنها تغییر ایجاد کرد. موضوع اصلی دقیق نوشتن قراردادهای هوشمند است تا هیچ‌گونه مشکلی نداشته باشند تا در اجرا خطایی ایجاد نشود. این موضوع در خارج از ایران که قراردادهای متعددی انجام شده، نمود بیشتری پیدا می‌کند. هرجایی که بین چند سازمان نیاز به کنترل باشد، می‌توانیم از قراردادهای هوشمند در بخش‌های متعدد استفاده کنیم.
در قرارداد هوشمند می‌توان توافق همه طرفین برای تغییر قرارداد هوشمند به قرارداد هوشمند دیگر را لحاظ کرد. این مسئله می‌تواند کمک کند که اگر خطایی در سیستم بود، با توافق همه طرفین خطا اصلاح شود. از سویی دیگر، ما می‌توانیم رابط‌هایی را از فضای خارج به فضای بلاکچین وارد کنیم. برای نمونه اگر قیمت کالایی مانند طلا، دلار و نفت تغییر پیدا کرد، انعطاف‌پذیری بیشتری ایجاد شود. در قرارداد می‌توان برای زمانی‌که توافق میان طرفین قرارداد هوشمند حاصل نشد، دادگاه تعیین کرد تا مشکل رفع شود. در فضای اتریوم، دادگاهی وجود دارد تا به بحث قراردادهای هوشمند دارای مشکل از میان طرفین بپردازد. موضوع دادگاه نیز اهمیت دارد چرا که می‌تواند شدت موضوع و مشکل را کاهش دهد.
در حوزه قراردادهای هوشمند و توسعه زیرساخت فناوری زنجیره بلوک در ایران از سوی بخش خصوصی، کوتاهی انجام شده است. ضعف مربوط به بخش خصوصی برای توسعه اکوسیستم فناوری بلاکچین است. دلیل آنست که بخش دولتی هیچ زمانی اعلام نکرده که بلاکچین مشکل شرعی دارد یا خلاف قانون است.
من به‌عنوان نماینده بخش خصوصی با بخش دولتی ارتباط دارم. سازمان‌ها و نهادهای دولتی دائم تأکید دارند که به‌جای پرداختن به بحث ماینینگ و خریدوفروش رمزارزها، در زمینه توسعه کاربردهای فناوری بلاکچین و ایجاد خدمات و زیرساخت‌های جدید مبتنی بر این فناوری تلاش انجام شود.
ما هنوز به درک فرهنگی کافی برای استفاده از قراردادهای هوشمند نرسیده‌ایم. این مسئله به دلیل عدم برخورداری از پلتفرم‌های مناسب است. از سویی دیگر برای اجرای قرارداد هوشمند در فضای اتریوم با افزایش قیمت شدید اتریوم شما باید 50 دلار برای یک قرارداد هوشمند پرداخت کنید که اصولا باعث شده تا اجرای یک قرارداد هوشمند بر بستر اتریوم ارزش اقتصادی نداشته باشد. به‌عنوان نمونه در یک قرارداد هوشمند برای یک تاکسی اینترنتی مبتنی بر بلاکچین، هنگام هر عملیات، باید یک قرارداد هوشمند اجرا شود که هزینه زیادی دارد.
نبود پلتفرم‌های متعدد، بلاکچین بومی و شرکتهای ناظر قرارداد هوشمند، از مهم‌ترین دلایل عقب‌ماندگی ایران و همسایگان در قرارداد هوشمند است. صرفاً ققنوس توانسته با استفاده از فناوری دفترکل توزیع‌شده زیرساختی را ایجاد کند و شرکتهای دیگر نیز اقدام خاصی نداشته‌اند. امیدوارم شرایط مهیا شود و کشور بتواند از ظرفیت هوشمند قرادادهای هوشمند بر بستر فناوری بلاکچین استفاده کند.
اعتقاد دارم ارز دیجیتال بانک مرکزی تحت عنوان CBDC از نان شب هم برای بانک مرکزی ایران واجب‌تر است. دولتمردان و به‌خصوص افراد حاضر در بخش مهم اقتصادی و بانکی باید هرچه سریع‌تر اهمیت این ظرفیت را درک کنند. تا ایران مانند سایر کشورهای پیشرو، بتواند از ارز دیجیتال بانک مرکزی و فرصت‌های آن استفاده کند. تأکید دارم CBCC یا رمزارز بانک مرکزی از ارز دیجیتال بانک مرکزی می‌تواند نقش بیشتری داشته باشد.
باید درباره اهمیت ارز دیجیتال بانک مرکزی به این نکته نیز اشاره داشت که، جرون پاور - رئیس فدرال رزرو، بانک مرکزی ایالات متحده آمریکا- در خصوص CBDCها اعلام کرده است که ما نمی‌خواهیم یک روز صبح بیدار شویم و مشاهده کنیم که دلار دیگر ارز ذخیره جهانی نیست و از یک تحول فناورانه مهم عقب‌مانده‌ایم. ما اجازه نخواهیم داد که این اتفاق رخ دهد اما باید به پرسش‌های مهمی برای راه‌اندازی یک ارز دیجیتال بانک مرکزی پاسخ داده شود. این نشان می‌دهد CBDC اهمیت زیادی دارد.
دولتمردان کشور در جلسات، به موضوع ارز دیجیتال بانک مرکزی توجه ندارند. آنها صرفاً عنوان می‌کنند که این موضوع در دستور کار قرار می‌دهند. این در حالی است که نباید این فرصت را از دست داد.
ارز دیجیتال بانک مرکزی تهدیداتی را نیز دارد اما تأکید دارم فرصت‌ها و منافع CBDC بسیار بیشتر از تهدیدات است. بلاک‌چین‌های بومی مانند ققنوس و سور می‌توانند به ارز دیجیتال بانک مرکزی ایران متصل شوند و فرصت بزرگی را خلق کنند.
دورزدن تحریم یک حرف همیشگی می‌شود. حذف وابستگی گردش مالی به بانک‌ها مهم‌ترین تأثیرگذاری CBDC ریال است که از اهمیت آن نباید به‌سادگی عبور کرد.
