همانطور که در مقاله قبلی بررسی جامع‌ای از روش تجزیه و تحلیل افقی در صورتهای مالی داشتیم، در این مقاله قصد داریم تا تجزیه و تحلیل عمودی را بررسی کنیم.
تجزیه و تحلیل عمودی، که همچنین تجزیه و تحلیل هم‌اندازه نیز نامیده میشود، تکنیکی است که هر قلم از صورتهای مالی را در قالب درصدی از یک مبلغ مبنا بیان میکند. معمولا در ترازنامه مبلغ مبنا، کل دارایی‌ها و در صورت سود و زیان مبلغ مبنا کل درآمد فروش است. به این ترتیب، برای مثال می‌توان بیان کرد که دارایی‌های جاری 2% کل دارایی‌ها است، یا در صورت سود و زیان، می‌توان بیان کرد که هزینه‌های فروش 16 درصد کل درآمد فروش است.
تصویر فوق، تجزیه و تحلیل عمودی ترازنامه مقایسه‌ای فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه را نشان می‌دهد. مبلغ مبنا برای دارایی‌ها، کل دارایی‌ها است. مبلغ مبنا برای بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه، کل بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه است. تجزیه و تحلیل عمودی، اندازه نسبی هر گروه از اقلام را در ترازنامه نشان می‌دهد. همچنین، می‌توان درصد تغییر در اقلام دارایی، بدهی و حقوق صاحبان سرمایه را به صورت جداگانه مشاهده کرد.
برای مثال، می‌توان مشاهده کرد که دارایی‌های جاری از 59.2 درصد کل دارایی در سال 1387 به 55.6 درصد کل دارایی‌ها در سال 1388 کاهش یافته است (هر چند مبلغ ریالی دارایی‌های جاری در طی سال 1388 به 750 میلیون ریال افزایش یافته است). خالص دارایی‌های ثابت مشهود از 39.7 درصد به 43.6 درصد کل دارایی‌ها افزایش یافته است. سود انباشته از 32.9 درصد به 39.7 درصد کل بدهی‌ها و حقوق صاحبان سرمایه افزایش یافته است. این نتایج، استنتاج قبلی در رابطه با تأمین مالی رشد دارایی‌ها از محل سود خالص را مجددا تأیید میکند.
تصویر فوق، تحلیل عمودی صورت سود و زیان شرکت رفاه را نمایش می‌دهد. بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته در قالب درصدی از فروش خالص، 1 درصد ( 62.1% در مقابل 61.1%) کاهش یافته است و کل هزینه‌های عملیاتی 0.4 درصد (17.4% در مقابل17%) کاهش یافته است. در نتیجه، تعجب‌آور نیست که سود خالص، در قالب درصدی از فروش خالص، از 4.11 درصد به 12.6 درصد افزایش یافته است. با توجه به این نتیجه و تحلیل می‌توان استنباط کرد که فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه، از نظر سودآوری در وضعیت مطلوبی بوده و در آینده می‌تواند موفق‌تر نیز باشد.
یکی از مزایای تجزیه و تحلیل عمودی آن است که، تحلیلگر را قادر میسازد شرکت‌هایی با اندازه مختلف را با یکدیگر مقایسه کند. برای مثال، رقیب اصلی فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه، فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند است. با استفاده از تجزیه و تحلیل عمودی، می‌توان صورت سود و زیان فشرده این دو شرکت را مقایسه کرد.
فروش خالص فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند، 471,9 مرتبه بزرگتر از فروش خالص فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه است. اما تجزیه و تحلیل عمودی، این تفاوت در اندازه را از میان میبرد. درصدها نشان می‌دهد که نرخ‌های حاشیه سود ناخالص فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه و شهروند با اندازه 38.9 درصد و 38.6 درصد مشابه است. با این وجود، درصد سود عملیاتی این دو شرکت با مقادیر 21.9 درصد و 11.6 درصد تفاوت زیادی دارد.
این تفاوت به درصد هزینه‌های فروش و اداری مربوط است به صورتیکه درصد هزینه‌های عملیاتی برای فروشگاه‌های زنجیره‌ای رفاه 17% و برای فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند 27% است. هر چند فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند سود خالص 8472 مرتبه بزرگتر از سود خالص فروشگاه‌های رفاه به دست آورده‌اند، اما حاشیه سود خالص (سود خالص به ازای هر ریال فروش) فروشگاه‌های شهروند (5.6 درصد) تنها 44 درصد حاشیه سود خالص فروشگاه‌های رفاه (12.6 درصد) است.
منبع: مقاله تجزیه و تحلیل عمودی صورتهای مالی از نرم‌افزار حسابداری آنلاین لاندا
