تپه باستانی حصارک
7 هزار سال تاریخ و تمدن
حسین فتاحی
«تپه باستانی» در فرهنگ لغات فارسی به کوه پست و پشته‌ای بلند از خاک یا شن گفته می‌شود که براطرافش مشرف باشد. در دره‌ای که رودخانه جاجرود ساخته است، تپه‌های بزرگ و کوچکی وجود دارد که نشانی از آبادانی، آب و هوایی مناسب و رشد فرهنگی در روزگاران کهن دارد. تپه باستانی شورکاب (جاج)، تپه باستانی ناظم‌آباد، تپه باستانی خرسنگ، تپه باستانی شهروآ، تپه حصارک و بسیاری دیگر از تپه‌های باستانی که در روستاهای اطراف بخش لواسان وجود دارد، از این نوع‌اند. نوشته حاضر به یکی از مهم‌ترین این محوطه‌های باستانی در لواسان می‌پردازد.
تپه حصارک لواسان در موقعیت 35 درجه و 48 دقیقه و 24.5 ثانیه عرض جغرافیایی، 51 درجه و 37 دقیقه و 56.6 ثانیه طول جغرافیایی و در ارتفاع 1680 متر از سطح دریا در 2 کیلومتری جنوب گلندوئک مرکز شهر لواسان واقع شده و در انتهای خیابان معلم و خیابان دستجرد با کمی پیاده‌روی قابل دسترس است. (1) «حصارک» به‌معنای در قلعه و در حصار نشستن و محاصره و به حصار درآوردن دژ یا قلعه‌ای را گویند. (2)
حصاری شدند آن سپه در یمن خروش آمد از کودک و مرد و زن
که خاقان چین زینهاری شده است ز بهرام جنگی حصاری شده است
«حصاری» که نام خانوادگی بسیاری در محله شورکاب است، به‌خصوص شهرت حصار شورکابی درواقع منصوب به حصار و شهر حصارک است.
محوطه باستانی حصارک بر تپه ماهوری واقع شده و به شبه‌جزیره‌ای می‌ماند که شرق و غرب و جنوب آن را آب دربرگرفته و تنها از سمت شمال به خشکی مرتبط است. این محوطه باستانی دارای 230 متر طول، 50 متر عرض و ارتفاعی بیش از30 متر است و در حد فاصل میان تپه شمالی و جنوبی، محوطۀ نسبتا همواری وجود دارد که در شمال قریه قدیمی به‌نام سربیشه واقع شده و قبل از آبگیری سد لتیان در 1346 توسط اهالی قدیمی قریه گلندوئک در آن کشاورزی می‌شده است. تپه شمالی امروزه تخت شده و حالت تپه بودن خود را از دست داده است. تپه جنوبی کاملا مخروطی و کله‌قندی است و از فاصله دور نظر هر بینده‌ای را به خود جلب می‌کند. در سطح تپه، محل حفاری‌های فراوانی به‌چشم می‌خورد که متعلق به سال‌ها قبل و برخی تازه‌اند. در بدنۀ گودال‌های حفرشده بقایای معماری، خاکستر و انبوهی از سفال‌های دوران مختلف دیده می‌شود. کاوش‌های باستانی می‌تواند نقاط فرهنگی و تاریخی بسیار مهم منطقه لواسان را دقیقا معلوم نماید. (3)
سفال‌های دست‌ساز، خاکستری، سیاه، نخودی و قطعاتی از سفال‌های نوع چشمه علی ( شهر ری ) مشاهده شده که اهمیت بیش از حد این مکان را تأیید می‌کند. به اعتقاد دکتر ولی‌پور (استاد باستان‌شناسی): « تپه حصارک متعلق به دورۀ مس سنگی (5500 – 4700 ق م) از دوران باستان‌شناسی است. در این دوره، تنها 28 محوطه باستانی در دشت تهران و قزوین و اطراف آن شناسایی شده است. این دوره بازتابی از افزایش جمعیت انسانی یا فعالیت اقتصادی است. بهره‌برداری از حیوانات برای محصولات لبنی، پشم، به‌ویژه گاو اهلی‌شده نشان‌دهندۀ فعالیت‌های اقتصادی این دوره است». (4)
