طبق ماده 290 قانون مجازات اسلامی سال 1392 که قتل عمد را در 4 بند و 2 تبصره تعریف کرده است. بر اساس این ماده 4 مورد قتل عمد قابل بررسی است:
1.وقتی که قصد قاتل مهم است، یعنی قاتل قصد کشتن مقتول را دارد، خواه رفتار او کشنده باشد یا نباشد!
2. قتلی که بیشتر در دعواهای خیابانی رایج است، یعنی زمانی که قاتل قصد کشتن مقتول را ندارد بلکه رفتار او عرفاً منجر به قتل میشود.
3. در این مورد قاتل نه قصد کشتن شخص را دارد و نه رفتار او کشنده است، یعنی مقتول شرایط خاصی مثل بیماری، کهولت سن و غیره دارد.
4. قاتل قصد انجام جنایت را دارد ولی شخص خاصی هدف او نیست. مانند بمب گذاری در اماکن عمومی.
قانونگذار در چهار مورد مذکور دو نوع مجازات را برای قتل عمد مقرر کرده است:
اولین و اشد مجازات قتل عمد، قصاص است که طبق ماده 381 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، مجازات قتل عمد، قصاص به درخواست ولی و سایر شرایط مقرر در قانون است.
در صورت رضایت پدر و مادر، به جای قصاص، دیه جایگزین می شود. طبق قانون، دیه باید ظرف یک سال قمری به اولیای دم پرداخت شود و علاوه بر آن در صورت عدم قصاص به 3 تا 10 سال حبس محکوم می شود.
طبق ماده ۲۹۱ قتل شبه عمد سه راه دارد:
1- مرتکب قصد سو رفتار با مقتول را داشته باشد ولی قصد ارتکاب چنین جرمی را نداشته باشد. این مورد مصداق شناخته شده و بارز قتل غیر عمد است. در جرایم عمدی، رفتار مجرمانه باید منجر به نتیجه شود و مرتکب علاوه بر قصد ارتکاب مجرمانه، قصد دستیابی به نتیجه را نیز داشته باشد اما اگر فقط قصد ارتکاب وجود داشته باشد. رفتار مجرمانه، قتل غیرعمد محسوب می شود.
2- مرتکب قصد کشتن مقتول را نداشته و رفتار او عرفاً کشنده نیست، اما موضوع را نمی دانسته است. به عنوان مثال، شخص A قصد داشت با حیوان یا شیء سو رفتار کند، اما بعداً مشخص شد که او اشتباه کرده است و فاعل در واقع یک انسان است نه یک شی یا حیوان. گویی شکارچی فکر می کند سیاهی که در دوردست حیوان است و به سوی او تیراندازی می کند اما معلوم می شود که انسان است.
3- مرتکب مجرم است و این گناه ممکن است ناشی از بی احتیاطی، سهل انگاری و عدم رعایت قوانین و عدم مهارت باشد، زیرا در اینجا مرتکب نه قصد کشتن دارد و نه رفتار او عرفاً کشنده است. مثلا تصادفات رانندگی. مجازات جرم شبه عمد: به دلیل غیر عمدی بودن مجازات، قصاص ساقط می شود.
ابتدا شاکی (بستگان مقتول) به دادسرای محل وقوع جرم شکایت کرد. پرونده مربوط به دادگاه است که پس از بررسی های لازم، در صورت محکومیت متهم به قتل، مجازات کیفری تعیین می کند. هم شاکی و هم متهم باید وکیل داشته باشند تا در دادگاه از خود دفاع کنند. وکیل امور کیفری توانایی ارائه مشاوره حقوقی به طرفین پرونده در قتل عمد، شبه عمد و خطای محض را دارد.
