حضانت
حضانت یکی از حقوق و تکالیفی است که قانون گذار بر عهده ی هر پدر و مادری قرار داده است. معمولا به هنگام طلاق و جدایی زوجین، بر سر این موضوع اختلاف ایجاد می شود.
من، مهشید خلیلی، در این مطلب تلاش کردم به پرسش های شما پاسخ دهم. با من همراه باشید.
حضانت فرزند:
حضانت در لغت به معنای نگاهداری است. در تعریف حضانت می توان گفت:
«حضانت نگاهداشتن طفل، مواظبت و مراقبت از او و تنظیم روابط او با خارج است، با رعایت حق ملاقات که برای خویشان نزدیک طفل شناخته شده است.»
با توجه به این تعریف، در حضانت بیشتر تربیت و نگهداری فرزندان و آموزش و پرورش آنها مورد نظر است. البته جنبه های روحی و معنوی حضانت نیز مورد توجه قرار می گیرد.
قوانین مربوط به حضانت:
مقررات ناظر بر حضانت در مواد 1168 تا 1179 قانون مدنی و مواد 40 تا 47 قانون حمایت خانواده بیان شده است که در هر مبحث به آنها اشاره خواهم کرد.
شرایط حضانت فرزند:
برا آن که یک شخص بتواند حضانت بچه را بر عهده بگیرد باید شرایط زیر را داشته باشد:
· بلوغ
· عقل
· توانایی عملی
· شایستگی اخلاقی
· ازدواج نکردن مادر با شخصی دیگر
· اسلام
در مورد شرط آخر باید توضیح بدهم که کافر نمی تواند حضانت طفل مسلمان را بر عهده بگیرد.
سن حضانت طفل:
طبق قانون ایران کودک تا یک سن مشخصی تحت حضانت پدر و مادر خود قرار می گیرد و بعد از آن از مدار حضانت خارج می شود. یعنی پس از عبور از آن سن دیگر حضانت در مورد او معنی نمی دهد و بچه خودش تصمیم می گیرد که با چه کسی زندگی کند.
بنابراین زمانی که دختر به نه سال و پسر به پانزده سال تمام قمری برسد از مدار حضانت خارج شده و خودش تصمیم می گیرد با پدر یا مادرش زندگی کند.
در ماده 1169 قانون مدنی بیان شده است که:
«برای حضانت و نگهداری طفلی که ابوین او جدا از یکدیگر زندگی می کنند مادر تا سن هفت سالگی اولویت دارد و پس از آن با پدر است.
تبصره- بعد از هفت سالگی در صورت حدوث اختلاف، حضانت طفل با رعایت مصلحت کودک به تشخیص دادگاه می باشد.»
بنابراین ممکن است پس از 7 سالگی طفل و با توجه به مصلحت او، حضانت مجددا بر عهده ی مادر قرار گیرد.
شروط ضمن عقد حق حضانت فرزند:
در سند ازدواج، زن و شوهر می توانند در مورد اموری که مورد نظر آنها است، از جمله حضانت، تصمیم گیری کنند.
مثلا توافق کنند که حضانت فرزند آنها تا زمان مشخصی بر عهده ی پدر یا مادر باشد. اما آیا این توافق معتبر است؟
در این خصوص دو نظر وجود دارد:
· برخی از حقوقدانان عقیده دارند که چون در زمان ازدواج فرزند وجود ندارد پس ان توافق موثر نیست.
· اما برخی دیگر می گویند چنین توافقی نشان دهنده ی مبنای طرفین و موثر است.
به یاد داشته باشید که در نهایت آنچه در تعیین مسئول حضانت اثر گذار است صلاح بچه است. یعنی ممکن است شما توافق کنید حضانت با پدر باشد، اما پدر اعتیاد داشته باشد. در این صورت زندگی کردن بچه با پدر به صلاح او نیست و این نکته مورد توجه قاضی قرار می گیرد.
حضانت فرزند دختر:
همان طور که گفتم در قانون برای حضانت سن مشخصی در نظر گرفته شده است. این نکته را در نظر داشته باشید که در خصوص سن حضانت بین فرزند دختر و پسر تفاوت وجود دارد.
دختر تا هفت سالگی با مادر خود زندگی می کند و پس از آن تا نه سالگی با پدر خود زندگی می کند.
دختر پس از نه سالگی خودش تصمیم می گیرد که با پدر زندگی کند یا مادر.
حضانت فرزند پسر:
با توجه به تفاوت سن بلوغ دختر و پسر، سن حضانت پسر و دختر هم متفاوت است. به این ترتیب در صورتی که والدین یک پسر بچه جدا از هم زندگی کنند، مادر تا سن هفت سالگی حضانت او را بر عهده دارد.
پس از هفت سالگی تا رسیدن پسر به سن 15 سالگی، حضانت او با پدر است. پس از آن که پسر به 15 سالگی رسید، خودش می تواند تصمیم بگیرد که با چه کسی زندگی کند.
حضانت فرزند بعد از طلاق:
بعد از وقوع طلاق، مسئول حضانت مطابق همان چیزی که گفتم تعیین می شود. یعنی بدون توجه به جنسیت بچه، حضانت تا سن هفت سالگی با مادر خواهد بود. پس از هفت سالگی تا زمانی که بچه به سن بلوغ برسد، حضانت او بر عهده ی پدر قرار می گیرد.
اما در نهایت این یک قاعده ی ثابت نیست. زیرا با توجه به ماده ی 45 قانون حمایت خانواده، دادگاه وظیفه دارد مصلحت کودک را در تصمیمات خود در نظر بگیرد. بنابراین ممکن است به صلاح کودک نباشد که تا هفت سالگی با مادر زندگی کند، یا پس از هفت سالگی همراه پدر خود باشد.
حضانت فرزند در طلاق توافقی:
در طلاق توافقی، زوجین خودشان در مورد حضانت فرزند مشترک تصمیم می گیرند. یعنی خود تعیین می کنند که حضانت بچه تا چه سنی با کدام یک از آنها باشد. این توافق میتواند مخالف مقررات که گفتیم باشد. مثلا حضانت فرزند تا قبل 7 سالگی با پدر باشد.
به این ترتیب طرفین باید در خصوص موارد زیر نیز تصمیم گرفته و تصمیم خود را بعه دادگاه اعلام کنند:
1. مسئول حضانت فرزند مشترک.
2. میزان نفقه ی فرزند.
3. ساعت و مکان ملاقات با طفل.
توجه داشته باشید که اگر این توافقات برخلاف مصلحت بچه باشد، دادگاه می تواند حضانت را به دیگر واگذار کند یا برای این امر ناظر تعیین کند.
پرداخت نفقه ی فرزند بر عهده ی کیست؟
مرد به عنوان رئیس خانواده، تامین مالی خانواده را برعهده دارد و باید به خانواده ی خود نفقه بپردازد. بنابراین نفقه ی فرزند مشترک بر عهده ی پدر است. پدر وظیفه دارد نیازهای اساسی فرزند خود را تامین کند حتی اگر حضانت بچه با او نباشد.
حال اگر طرفین در خصوص میزان نفقه توافق کرده باشند، همان مبلغ باید پرداخت شود. اما اگر به مبلغ مشخصی توافق نشده باشد، نفقه ی بچه با توجه به سن، وضعیت او، نیازهای بچه و ... توسط کارشناس رسمی دادگستری تعیین می شود.
در صورت فوت پدر، پرداخت نفقه ی بچه بر عهده ی پدربزرگ پدر است. حتی اگر بچه تحت حضانت مادر خود باشد.
حضانت فرزند بعد از فوت پدر:
معمولا آنچه در فیلم ها و سریال ها نشان مردم داده می شود این است که پدر فوت کرده و پدربزرگ بچه، او را از مادرش جدا کرده است.
همن ابتدا بگویم که این موضوع صرفا یک تراژد برای جذب مخاطب است و با واقعیت های حقوقی و قانونی فاصله ی بسیار زیادی دارد.
طبق ماده ی 1171 قانون مدنی:
«در صورت فوت یکی از ابوین حضانت طفل با آنکه زنده است خواهد بود هر چند متوف پدر طفل بوده و برا او قیم معین کرده باشد.»
بنابراین اگر پدر بچه فوت کند، مادر مسئول حضانت است نه پدربزرگ. پدربزرگ تنها در صورتی می تواند حضانت را از مادر بگیرد که زندگی کردن بچه با مادر به صلاح او نباشد. مثلا مادر اعتیاد داشته باشد یا بیمار روانی باشد.
حضانت فرزند در صورت ازدواج پدر:
آیا در صورت ازدواج مجدد پدر، حضانت بچه از او گرفته می شود؟
در پاسخ باید گفت اصولا خیر و ازدواج مجدد پدر از موارد سلب حضانت از او نیست. اما در صورتی که دادگاه تشخیص دهد زندگی کردن بچه با پدر و نامادری به صلاح بچه نیست، حضانت فرزند را به مادر می سپارد.
موارد سلب حضانت فرزند:
گاهی زندگی کردن بچه با پدر یا مادر، سلامت جسم و روح یا تربیت بچه را به خطر می اندازد.
در این شرایط دادگاه می تواند به تقاضای نزدیکان بچه، قیم او یا رئیس حوزه ی قضایی در مورد حضانت تصمیم بگیرد. بنابراین؛
اگر کسی که حضانت را بر عهده دارد؛
دادگاه می تواند حضانت را از این فرد گرفته به دیگری بسپارد.
البته آنچه گفتیم تنها برخی از رفتارهای است که می تواند سلامت بچه را تهدید کند. ممکن است موارد دیگر خارج از آنچه گفتم وجود داشته باشد، که دادگاه بنا به مصلحت بچه حضانت را از مادر یا پدر بگیرد.
موارد سلب حضانت از مادر:
علاوه بر مواردی که در بخش قبل گفتم، در دو مورد دیگر هم اگر حضانت با مادر باشد، حضانت از او گرفته می شود:
1. مادر مبتلا به جنون شود.
2. مادر با فرد دگر ازدواج کند.
در این دو مورد حضانت بر عهده ی پدر قرار می گیرد.
این نکته را در نظر داشته باشید اگر پدر فوت کرده باشد، ازدواج مجدد مادر موجب سلب حضانت از او نیست.
ملاقات با طفل:
مطابق ماده ی 1174 قانون مدنی، پدر یا مادر که حضانت بچه را بر عهده ندارد، حق دارد فرزند خود را ببیند. پدر مادر باید در مورد زمان، مکان و سایر جزئیات این ملاقات توافق کنند. ولی اگر نتوانند با هم توافق کنند، دادگاه خود تصمیم می گیرد.
پدر و مادر به شکل های مختلفی می توانند در این مورد توافق کنند. مثلا:
· 24 ساعت در هر هفته از 12 ظهر پنجشنبه تا 12 ظهر جمعه.
· 48 ساعت در هفته از چهارشنبه تا جمعه.
· و ...
البته توجه کند اگر توافقات پدر و مادر در خصوص نحوه ی ملاقات بچه، به صلاح او نباشد، دادگاه می تواند حضانت را به دیگر واگذار کند یا برای این امر، با تعیین حدود اختیارات، ناظر تعیین کند.
دستور موقت ملاقات فرزند:
ممکن است پدر یا مادری که از بچه نگهدار می کند، اجازه ندهد طرف مقابل فرزندش را ببیند. در ان موارد کسی که خواهان دیدار فرزندش است، باید از دادگاه تقاضای ملاقات با طفل را بنماید.
او می تواند ضمن همین دادخواست، از دادگاه تقاضای صدور دستور موقت کند. در این صورت با صدور دستور فوق می تواند پیش از صدور رای دادگاه فرزند خود را ببیند.
مجازات جلوگیری از ملاقات فرزند:
پدر یا مادری که مانع از ملاقات بچه با طرف مقابل خود می شود، باید منتظر عواقب قانونی سنگنی باشد. زیرا در ماده ی 632 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بیان می دارد:
«اگر کسی از دادن طفلی که به او سپرده شده است در موقع مطالبه ی اشخاصی که قانونا حق مطالبه دارند امتناع کند به مجازات حبس از سه ماه تا شش ماه حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون پانصد هزار تا سه میلیون ریال محکوم می شود.»
