خیانت در امانت

خیانت در امانت یکی از جرائمی است که علیه اموال و حق مالکیت اشخاص انجام می شود.

شاید کمتر با این جرم آشنا باشید و گاهی حتی آن را با کلاهبرداری و سرقت اشتباه بگیرید.

در این مطلب اطلاعات کاملی از این جرم به شما می دهم. با من، مهشید خلیلی، همراه باشید.

خیانت در امانت چیست؟

خیانت در لغت به معنای نقض عهد، پیمان شکنی و عهد شکنی است. واژه ی امانت نیز به معنای مالی است که برای نگهداری به دیگری می سپارند.

در قانون مجازات اسلامی تعریفی از جرم خیانت در امانت ارائه نشده است. اما حقوقدانان این جرم را این گونه تعریف می کنند:

«تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود کردن اموال یا اسناد به زیان مالکان و متصرفان آنها، هنگامی که اشیای یاد شده به عنوان اجاره، امانت، رهن، وکالت و یا هر کار با اجرت یا بی اجرت به کسی داده شده و مقرر بوده است که اشیای مزبور بازگردانده شود و یا به مصرف معینی برسد.»

خیانت در امانت به انگلیسی:

واژگان malversation و barratry در زبان انگلیسی به معنای خیانت در امانت به کار می رود.

عنصر تشکیل دهنده جرم خیانت در امانت:

برای تشکیل هر جرم و مجازات مرتکب آن وجود سه عنصر لازم است. این عناصر را در مورد جرم خیانت در امانت بررسی می کنیم:

عنصر قانونی:

مطابق ماده ی 2 قانون مجازات اسلامی، هر رفتاری که در قانون برای آن مجازات تعیین شده، جرم محسوب می شود. بنابراین منظور از عنصر قانونی، ماده ی قانونی است که مجازات یک رفتار را مشخص می کند.

عنصر قانونی جرم ماده ی 674 قانون مجازات اسلامی است که بیان می کند:

«هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل ‌سفته، چک، قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیای مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی‌ برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، به حبس ‌از 6 ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.»

عنصر مادی:

مهم ترین جزء عنصر مادی رفتار است. یعنی باید ببینیم که قانونگذار دقیقا چه رفتاری را جرم انگاری کرده است. رفتار جرم خیانت در امانت هر یک از 4 مورد زیر می تواند باشد:

1. استعمال: منظور مورد استفاده قرار دادن یا مصرف کردن مال موضوع امانت است.

2. تصاحب: منظور رفتار مالکانه با مال موضوع امانت و به مالکیت در آوردن آن است. این عمل می تواند به صورت خودداری از استرداد مال به مالک یا اقدام به فروش مال باشد.

3. تلف کردن: منظور از بین بردن مال امانی است.

4. مفقود کردن: مرتکب آگاهانه و به عمد کاری کند که دسترسی صاحب مال به مال امانی مشکل و غیر ممکن شود. مثلا مال امانی را به دریا بیندازد.

5. گاهی خیانت در امانت به این صورت اتفاق می افتد که امین به جای آن که مال را به مصرف معین و مورد نظر صاحب مال برساند آن را در راه دیگری صرف می کند.

جرم خیانت در امانت یک جرم مقید است. یعنی حتما باید نتیجه ی آن اتفاق بیفتد تا جرم محقق شود. به عبارت دیگر تحقق آن منوط به تحقق نتیجه است. نتیجه ی جرم خیانت در امانت ورود ضرر به مالک یا متصرف مال است.

عنصر معنوی:

در عنصر روانی جرم خیانت در امانت، سوءنیت عام و سوء نیت خاص مرتکب بررسی می شود:

· سوءنیت عام: یعنی باید بررسی کنیم که مرتکب در انجام رفتار مجرمانه علم و عمد داشته است یا خیر؟

· سوءنیت خاص: در این قسمت بررسی می شود که آیا مرتکب قصد تحقق نتیجه، یعنی ورود ضرر به مالک را داشته است یا خیر؟

مجازات جرم خیانت در امانت:

طبق ماده ی 674 قانون مجازات اسلامی، مجازات جرم خیانت در امانت عبارت است از شش ماه تا سه سال حبس.

اما از آنجا که این جرم با توجه به ماده ی 11 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، جرم قابل گذشت است، پس مجازات آن به نصف کاهش می یابد. یعنی مجازات این جرم از سه ماه تا یک و سال و نیم حبس است. در واقع مجازات این جرم از حبس تعزیری درجه 5 به حبس تعزیری درجه 6 کاهش یافته است.

تخفیف و تعلیق مجازات خیانت در امانت:

در صورت وجود جهات تخفیف مجازات مانند گذشت شاکی خصوصی، وضع خاص متهم، حسن سابقه او و ... که در ماده 37 قانون مجازات اسلامی ذکر گردیده است دادگاه می‌تواند مجازات مرتکب خیانت در امانت تخفیف دهد .با توجه با اینکه مجازات این جرم حبس تعزیری درجه ی 6 است، قاضی می تواند مجازات او را به حبس تعزیری درجه ی 7 یا 8 تقلیل دهد.

همچنین قاضی با توجه به ماده ی 40 قانون مجازات اسلامی می تواند صدور حکم را شش ماه تا دو سال به تعویق اندازد.

علاوه بر آن قاضی می تواند اجرای مجازات مرتکب را از یک تا 5 سال معلق نماید.

آیا خیانت در امانت رد مال دارد؟

منظور از رد مال بازگرداندن مال به مالک آن است. در جرم خیانت در امانت، مرتکب جرم موظف است مال را به صاحبش برگرداند.

بنابراین در این جرم حکم به رد مال وجود دارد. اما اگر اصل مال در دسترس نبود، تکلیف چیست؟

در این صورت مرتکب باید مثل یا قیمت مال را به صاحب مال بدهد.

اگر مال موضوع خیانت در امانت مثلی باشد، یعنی مشابه آن زیاد باشد، مرتکب باید مثل آن را تهیه کرده و به مالک بدهد. اما اگر مال موضوع جرم قیمی باشد یا مثل آن پیدا نشود، مرتکب باید قیمت آن مال را به نرخ روز به مالک بپردازد.

خیانت در امانت قابل گذشت است؟

با توجه به ماده ی 11 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، جرم خیانت در امانت جرم قابل گذشت محسوب می شود. این مورد هم از تغییرات محسوسی بود که با تصویب این قانون ایجاد شد.

منظور از جرم قابل گذشت این است که شروع و ادامه ی تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات منوط به شکایت شاکی و عدم گذشت او است.

تاثیر رضایت شاکی در جرم خیانت در امانت:

همان طور که گفتم، خیانت در امانت از جمله جرائم قابل گذشت است. یعنی شروع و ادامه ی تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات منوط به شکایت شاکی و عدم گذشت او است.

یعنی در هر مرحله که شاکی رضایت دهد، تعقیب یا اجرای مجازات مرتکب متوقف می شود. در این موارد قرار موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای مجازات صادر می شود.

مرور زمان جرم خیانت در امانت:

با توجه به اینکه خیانت در امانت یک جرم قابل گذشت است، شاکی تنها یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم فرصت شکایت دارد. اگر شاکی در این مدت شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می شود.

از سوی دیگر با توجه به اینکه خیانت در امانت، جرم تعزیری درجه شش است، اگر از تاریخ وقوع جرم یا از تاریخ اخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی 5 سال بگذرد و در این مدت متهم تعقیب نشده یا حکم قطعی در خصوص او صادر نشده باشد، تعقیب متهم متوقف می گردد.

همچنین اگر از تاریخ قطعیت حکم 7 سال بگذرد و مجازات مرتکب اجرا نشده باشد، اجرای حکم موقوف می گردد.

شروع به جرم خیانت در امانت:

در قانون مجازات اسلامی تنها برای شروع به جرم جرائم تعزیری درجه 1 تا 5 مجازات تعیین شده است. بنابراین با توجه اینکه خیانت در امانت از جرائم تعزیری درجه ی 6 است، شروع به جرم آن قابل مجازات نیست.

اشکال خاص جرم خیانت در امانت:

سوء استفاده از سفید مهر یا سفید امضاء:

در ماده ی 673 قانون مجازات اسلامی گفته شده:

« هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هر طریق به دست آورده سوء استفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.»

البته این جرم هم قابل گذشت محسوب می شود. بنابراین اکنون مجازات آن به شش ماه تا یک سال و نیم حبس کاهش یافته است.

خیانت در امانت وراث:

اگر اموال منقول و غیر منقول و وجه نقد متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث که در تصرف دولت یا مؤسسات تجارتی و یا صرافی و غیره‌ و یا اشخاص است در ظرف ده سال نسبت به مال منقول و وجه نقد و بیست سال نسبت به مال غیر منقول از تاریخ فوت مالک کسی به عنوان وراثت‌ ادعا ننماید دیگر ادعائی پذیرفته نخواهد شد و اموال مزبوره متعلق به دولت است که بمصرف مؤسسات خیریه برساند.

هرگاه متصرفین مال متعلق باشخاص مجهول‌الوارث و یا مدیونین به اشخاص مزبور بعد از انقضاء مدت های گفته شده مال و یا دین و یا منافع حاصله از آن را به دولت تسلیم و یا تادیه ننمایند به مجازاتی که بموجب

قوانین جزائی برای‌ خیانت در امانت مقرر است محکوم خواهند شد.

خیانت در امانت در قانون ثبت:

هرگاه نسبت به املاک وقف و حبس و ثلث باقی به عوان مالکیت، تقاضای ثبت شده، متولی یا نماینده اوقافی که به موجب نظامنامه مکلف به دادن عرض حال اعتراض و تعقیب دعوا و حفظ حقوق وقف یا حبس یا ثلث باقی است، در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننماید، به مجازات خیانت در امانت محکوم خواهد شد.

در مواردی نیز که تقاضای ثبت ملک دیگری بدون ذکر حقوق ارتفاقی املاک وقف و حبس و ثلث باقی شده است، هرگاه اشخاص مذکور در فوق در اثر تبانی به تکلیف خود عمل ننمایند، به مجازات خائنین در امانت محکوم می شوند.

خیانت در امانت در قانون تجارت:

قانون در برخی موارد اشخاصی را امین تلقی کرده و اقداماتی که بر خلاف مصلحت شخصی که به آنها اعتماد کرده است را خیانت در امانت دانسته است.

مانند ماده 349 قانون تجارت که مقرر داشته زمانی که دلال برخلاف وظیفه خود نسبت به کسی که به او مأموریت داده به نفع طرف دیگر معامله اقدام نماید

و یا برخلاف عرف تجارتی ‌محل از طرف مزبور وجهی دریافت و یا وعده وجهی را قبول کند،

محکوم به مجازات مقرر ‌برای خیانت در امانت خواهد شد. مواد 359، 370 و 555 قانون تجارت نیز موارد مشابهی را در خصوص حق العمل کار و مدیر تصفیه امور ورشکسته مقرر نموده است.

روش اثبات خیانت در امانت:

برای اثبات خیانت در امانت ابتدا باید اثبات کنید که مال را به مرتکب سپرده بودید. یعنی امانت بودن مال نزد مرتکب باید اثبات شود. شما باید اثبات کنید که بنای شما و مرتکب بازگرداندن مال به شما یا استفاده از آن در مسر مشخصی بوده است. اما مرتکب مال را به زیان شما تصاحب، استعمال، تلف یا مفقود نموده است.

برای اثبات امانت بودن مال نزد موکل وجود قرارداد، شهادت شهود، اقرار فرد و ... می تواند به شما کمک کند.

در هر پرونده نحوه ی اثبات متفاوت است. چرا که جرم در همه ی موارد به یک شکل انجام نمی شود. بنابراین توصیه می کنم پیش از هر اقدامی با یک وکیل دادگستری مجرب مشورت نمایید تا بهترین مسیر اثباتی به شما ارائه شود.

رسیدگی به جرم خیانت در امانت:

برای رسیدگی به جرم خیانت در امانت ابتدا باید شکوائیه ای تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تقدیم نماید. لازم به یارآوری است که ابتدا باید در سامانه ی ثنا ثبت نام نمایید.

در این شکوائیه باید تاریخ و محل وقوع جرم را تعیین نمایید. تعیین محل وقوع جرم از این جهت اهمیت دارد که مرجع قضایی صالح با توجه به آن تعیین می شود. در واقع دادسرای محل وقوع جرم باید تحقیقات مربوط به پرونده را انجام دهد.

در صورتی که دادسرا در مرحله ی تحقیقات مقدماتی به این نتجه برسد که جرم توسط مرتکب انجام شده است، قرار جلب به دادرسی او را صادر کرده و پرونده جهت رسیدگی به دادگاه ارجاع می شود.

چنانچه دادسرا عمل متهم را جرم تشخیص ندهد یا تشخیص دهد که جرم توسط او انجام نشده است، قرار منع تعقیب او را صادر می کند. این قرار توسط شاکی قابل اعتراض است.

اظهارنامه خیانت در امانت:

معمولا توصیه می شود که پیش از تقدیم شکوائیه، اظهارنامه ای برای مرتکب ارسال شده و در آن به امانی بودن مال نزد او اشاره شود.

این مورد به خصوص در مورد چک و سفته های حسن انجام کار بسیار کاربرد دارد. خصوصا زمانی که بین کارگر و کارفرما قرارداد کتبی وجود ندارد یا قرارداد در دسترس کارگر نیست.

در این اظهارنامه نوشته می شود که مال بابت امانت نزد فرد قرار دارد. همچنین تقاضا می شود که مال ظرف مدت مشخصی استرداد شود. ضمن اینکه بیان می شود هر گونه اقدامی نسبت به مال خیانت در امانت محسوب شده و پیگرد قانونی خواهد داشت.

خیانت در امانت چک:

به عنوان یک وکیل بسیار این مورد را می بینم که چکی به عنوان امانت نزد دیگری است و این فرد اقدام به مطالبه ی وجه آن چک می کند.

در این موارد باید به کمک تمام اسناد و مدارک، شهادت شهود و ... اثبات کرد که چک به عنوان امانت نزد فرد قرار داشته است. ضمن اینکه ارسال اظهارنامه در این مورد بسیار به شما کمک می کند.

در صورتی که اثبات شود چک به عنوان امانت نزد فرد بوده و او با سوء نیت وجه آن را مطالبه کرده، به مجازات خیانت در امانت محکوم می شود.

خیانت در امانت کارت عابر بانک:

ممکن است شما کارت عابر بانک خود را در اختیار دیگری قرار دهید و او بدون اجازه ی شما مبالغی را برداشت نماید.

در این موارد اثبات این نکته که شخص دیگری از کارت شما استفاده کرده بسیار دشوار است. ضمن اینکه باید اثبات کنید فرد بدون اذن شما این عمل را انجام داده است.

بنابراین اینکه در این مورد می توان به عنوان خیانت در امانت علیه فرد اقدام کرد یا خیر کاملا وابسته به مدارک شما جهت اثبات است. بنابران توصیه می کنم با کلیه مدارک و ادله خود به یک وکیل دادگستری مراجعه نمایید.

خیانت در امانت خودرو:

بسیار اتفاق می افتد که فرد خودروی خود را به کسی می دهد و بعد متوجه می شود که نسبت به خودروی او خیانت در امانت صورت گرفته است. مثلا:

· خودرو نزد فرد امانت بوده اما او اتومبیل را فروخته است.

· بدون اذن شما از اتومبیل استفاده کرده است.

· خودرو شما را از بین برده است.

· اتومبیل را مفقود نموده است.

در تمام ان موارد باید اثبات کنید خودرو نزد فرد امانت بوده است و او به زیان شما و بر خلاف قرار قبلی این اعمال را انجام داده است.

خیانت در امانت همسر:

در روابط زن و شوهر نیز گاه خیانت در امانت اتفاق می افتد. البته در این موارد اثبات امانت بودن مال نزد همسر کار دشواری است.

اما در صورت که بتوان اثبات کرد که مالی به امانت به همسر داده شده و او آن مال را تصاحب، استعمال و ... به ضرر مالک نموده است می توان او را تحت پیگرد قانونی قرار داد.

خیانت در امانت مدیر ساختمان:

مدیر ساختمان نسبت به وجوهی که به عنوان شارژ از همسایگان دریافت می کند مسئول است. چنانچه مدیر ساختمان از این وجوه به زیان مالکین برداشت نماید یا از این وجوه در راهی غیر از آنچه باید استفاده کند، عمل او خیانت در امانت محسوب می شود.