کار که از محکم کاری عیب نمی کند. گاهی در معاملات و روابط حقوقی که روزانه در بین افراد جریان دارد، نیاز به تامین اطمینان خاطر هر یک از طرف ها وجود دارد.
به همین جهت هم معمولا برای تضمین انجام تعهدات قراردادی، چک یا سفته به عنوان ضمانت دریافت می شود. در واقع برای محکم کاری و جلب اطمینان چک یا سفته ی ضمانتی رد و بدل می شود.
اما چک ضمانتی چیست و چه مسائل حقوقی پیرامون آن وجود دارد؟
با من، مهشید خلیلی، همراه باشید.
ماده ی 310 قانون تجارت، چک را این گونه تعریف می کند:
« چک نوشته ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که نزد محال علیه دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می نماید.»
در واقع چک یک نوشته است که صادر کننده با استفاده از آن به بانک دستور می دهد که وجوهی را که نزد بانک دارد به دیگری بپردازد.
البته هر نوشته ای چک تلقی نمی شود. دستور صادرکننده به بانک باید بر روی فرم چاپی مخصوصی که به عنوان چک منتشر شده و در اختیار صادرکننده قرار گرفته نوشته شود.
امروزه به دلیل ایجاد سامانه صیاد اوراق چک همه ی بانک ها یک شکل و یکسان شده است.
چک ضمانت چکی است که برای تضمین انجام تعهد صادر می شود. در واقع صادر کننده چک را نه به عنوان یک بدهکاری مسلّم، بلکه برای تقویت اطمینان خاطر دارنده یا جبران ضرر ناشی از عدم انجام تعهد صادر می کند.
بنابراین چک ضمانت در مواردی قابلیت مطالبه و وصول دارد که دارنده ثابت نماید صادرکننده به تعهد خود عمل نکرده است.
در روابط بین افراد، چک ضمانتی برای تضمین انجام یک تعهد صادر می شود. این تعهد می تواند هر چیزی باشد.
مثلا گاهی صاحبخانه از مستاجر چک تضکین برای تخلیه می گیرد.
یا گاهی یک فرد وجهی را به دیگری می دهد و برای ضمانت بازپرداخت پول از او سفته می گیرد.
حتی ممکن است بانک ها برای تضمین بازپرداخت وام ا پرداخت اقساط از شما چک ضمانتی بگیرند.
اغلب بانک ها هنگام اعطای تسهیلات از ضامن و وام گیرنده چک دریافت می کنند.
معمولا به شما می گویند بر رو چک عبارت «بابت ضمانت وام» را ننویسید. چون در صورت درج این عبارت چک دیگر قابلیت اقدام کیفری ندارد. بنابراین بهتر است حتما ان عبارت را درج کنید.
چون چک بابت ضمانت است اصولا تاریخ بر روی آن نوشته نمی شود. اما اگر قرار بر این شد که تاریخ بزنید، تاریخ چک باید برای بعد از آخرین قسط باشد.
حتما از چکی که به بانک می دهید یک نسخه کپی تهیه کنید.
گاهی در قرارداد های خرید و فروش املاک، فروشنده برای تضمین حضور در دفترخانه ی اسناد رسمی و تنظیم سند مالکیت به نام خریدار، چک ضمانت صادر می کند.
به عبارت دیگر فروشنده متعهد است با تمام مدارک لازم در دفتر اسناد رسمی مورد توافق حاضر شده و سند رسمی ملک را به نام خریدار بزند. حال اگر فروشنده در دفترخانه حاضر نشود، یا حاضر بشود اما مدارک را همراه نیاورد خردار می تواند از دفترخانه گواهی عدم حضور او را بگیرد. به این ترتیب خریدار می تواند برای الزام به تنظیم سند رسمی و مطالبه ی وجه چک ضمانت انتقال سند اقدام کند.
در مواردی صاحبخانه برای تضمین تخله به موقع ملک خود، از مستاجر چک تضمن تخلیه می گیرد. به این ترتیب اگر مستاجر سر موعد ملک را تخلیه نکند، صاحبخانه می تواند وجه چک را مطالبه کند.
در نوشتن چک ضمانت تخلیه چند نکته را باید رعایت کنیم:
· بر روی چک نوشته شود که بابت ضمانت تخلیه صادر شده است.
· در قرارداد مشخصات چک و اینکه بابت ضمانت تخلیه صادر شده است نوشته شود.
· اصولا چک های ضمانتی تاریخ ندارند. در مورد چک ضمانت تخلیه می توانید همان تاریخ تخلیه را درج کنید یا آن را خالی بگذارید.
· حتما یک نسخه کپی از چک را برای خود نگه دارید.
در پر کردن چک ضمانتی باید نکات زیر را رعایت کنید:
· حتما بر روی چک باید نوشته شود که بابت ضمانت صادر شده است. حتی بهتر است شماره قراردادی که چک مربوط به آن است قید شود.
· در متن قرارداد باید به شماره و مشخصات چک و ضمانتی بودن آن اشاره شود.
· با توجه به اینکه چک بابت ضمانت صادر شده است، درج تاریخ بر روی آن ضرورتی ندارد. پس قسمت تاریخ را خالی بگذارید.
· مبلغ را حتما هم به عدد و هم به حروف واضح و دقیق بنویسید.
توجه داشته باشید در چک های ضمانتی امکان اقدام کیفری علیه صادرکننده وجود ندارد.
همان طور که گفتم معمولا بر روی چک های ضمانتی تاریخ درج نمی شود. زیرا اولا دین صادرکننده مسلم نیست. ثانیا مشخص نیست که تخلف از انجام تعهد رخ بدهد.
اما به هر حال دارنده زمان می تواند چک را برگشت زده و مطالبه کند که مندرجات چک کامل باشد.
به همین علت هم دارنده خودش بر روی چک تاریخ زده و آن را برگشت می زند. از نظر قانون دارنده وکیل صادرکننده در تکمیل مندرجات چک محسوب می شود. اما در تکمیل مندرجات نمی تواند از حدود توافقات خود با صادرکننده خارج شود.
چک در وجه حامل، چکی است که هر کسی که آن را در دست داشته باشد، دارنده ی آن محسوب می شود.
در واقع نام فرد مشخصی به عنوان دارنده در آن نوشته نشوده است. بلکه هر کسی که چک را در دست داشته و آن را ارائه دهد دارنده محسوب می شود.
در گذشته امکان صدور چک ضمانت به صورت در وجه حامل وجود داشت. اما در قانون جدید حتما باید نام دارنده بر روی چک درج شود و دیگر نمی توان چک ضمانت را به صورت در وجه حامل صادر کرد.
چک سفید امضا چکی است که تاریخ یا مبلغ یا هر دو در آن نوشته نشده است. باید بدانید چک سفید امضایی که برای ضمانت صادر می شود هم قابلیت مطالبه دارد. البته با توجه به اینکه برای ضمانت صادر شده:
بنابراین حتما در قرارداد مشخصات چک را درج کنید و بنویسید که بابت چه چیزی صادر شده است. در متن چک هم اشاره کنید که چک بابت چه چیزی صادر شده است.
دارنده می تواند چک را تکمیل کرده و آن را برگشت بزند. از نظر قانون دارنده وکیل صادرکننده در تکمیل مندرجات چک محسوب می شود. اما در تکمیل مندرجات نمی تواند از حدود توافقات خود با صادرکننده خارج شود.
برخی افراد تصور می کنند که چک های ضمانتی قابلیت مطالبه ندارند. در این صورت دریافت چک ضمانت چه فایده ای داشت؟
بنابراین چک های ضمانتی هم قابلیت مطالبه دارند. اما:
· اولا امکان شکایت کیفری از صادرکننده وجود ندارد.
· ثانیا دارنده باید اثبات کند که صادرکننده تعهد خود را انجام نداده است.
برای اثبات ضمانتی بودن چک بهترین راه این است که در متن چک نوشته شود که بابت ضمانت صادر شده است.
اگر در متن چک نوشته نشده در متن قرارداد اشاره شود که چک با مشخصات فلان بابت ضمانت داده شده است.
علاوه بر این با ارسال اظهارنامه و گوشزد کردن این نکته به دارنده تا حدودی می توانید اثبات ضمانت بودن چک را آسان کنید.
ممکن است خود دارنده به ضمانتی بودن چک به هر شکلی اقرار کند که می توانید از آن هم استفاده کند.
در نهایت شرایط اثبات هر پرونده خاص و منحصر به فرد است. بنابراین پیشنهاد می کنم حتما از یک وکیل کمک بگیرید تا بهترین راه برای شما را پیشنهاد دهد.
ممکن است دارنده از چک شما به شکل های زیر سوء استفاده کند:
· آن را چک عادی تلقی و علیه شما اقدام کیفری کند.
· چک را به دیگری انتقال دهد.
· بدون آن که تخلفی کرده باشید وجه آن را مطالبه کند.
· در درج تاریخ و مبلغ از حدود توافق خارج شود.
در مقابل هر یک از این اقدامات شما می توانید دفاع مناسب را برگزیده و یا علیه دارنده اقدام کیفری نمایید.
برگشت زدن چک ضمانتی مجازاتی ندارد. مگر اینکه دارنده از چک ضمانت سوء استفاده نماید که در این صورت صادرکننده ممکن است بتواند بابت جرائمی نظیر خیانت در امانت، سوء استفاده از سفید امضاء و ... از او شکایت نماید.
