زمانی که فرد از دنیا می رود رابطه ی او با اموال اش نیز قطع می شود. یعنی دیگر نمی تواند مالک مالی باشد.
به همین علت اموال فرد پس از فوت او به ورثه اش منتقل می شود. اما برای اینکه این ورثه شناسایی شوند و بتوانند سهم شان را بگیرند، باید گواهی انحصار وراثت دریافت کنند.
در این مطلب من، مهشید خلیلی، در مورد گواهی حصر وراثت برای شما توضیح می دهم.
انحصار وراثت چیست؟
همان طور که توضیح دادم با فوت فرد، اهلیت تمتع او پایان می یابد. یعنی او دیگر نمی تواند دارای حق یا تکلیفی باشد. به این ترتیب او دیگر نمی تواند مالک مالی باشد و ارتباط او با اموالش قطع می شود.
بنابراین اموال او به صورت قهری و خود به خود به ورثه منتقل می شود. اما این ورثه باید شناسایی شده و سهم هر کدام از آنها معلوم شود.
انحصار وراثت به این معناست که منحصر بودن ورثه در ارث بردن از متوفی و سهم الارث هر یک در دادگاه بررسی و اثبات شود.
تا زمانی که انحصار وراثت انجام نشده ورثه نمی توانند در سهم خود از اموال متوفی، دخل و تصرف انجام دهند.
ماترک متوفی چیست؟
تَرَکه یا ماترک یعنی چه؟
زمانی که فرد فوت می کند، اموالی از او به جا می ماند که باید در مورد آنها تعیین تکلیف شود.
منظور از ترکه همان اموالی است که از متوفی به جا مانده و به ارث می رسد. ترکه دارای دو جنبه است:
· جنبه ی مثبت: اموالی است که از متوفی به جا مانده و می تواند به وراث به ارث برسد. مانند خانه، زمین، اتومبیل، سپرده بانکی و…
· جنبه ی منفی: بدهی هایی است که متوفی دارد و پرداخت نکرده است. مطالبات اشخاص ثالث جنبه ی منفی ترکه را تشکیل می دهد.
ورثه با مجموعه ی این دو جنبه مواجه هستند.
ورثه چه کسانی هستند؟
ورثه افرادی هستند که از اموال متوفی ارث می برند. اما با توجه به قانون چه کسانی را می توان وارث دانست؟
با توجه به قانون مدنی، افراد به دو جهت ممکن است از متوفی ارث ببرند:
1. نسب: منظور وجود رابطه ی خویشاوندی بین متوفی و شخصی است که از او ارث می برد. یعنی افرادی که بین آنها و متوفی قرابت و خویشاوندی وجود دارد.
2. سبب: منظور این است بین فرد و متوفی به سبب ازدواج پیوند و خویشاوندی ایجاد شده است.
پس افراد ممکن است به خاطر خویشاوندی نسبی یا سببی که با متوفی دارند از او ارث ببرند. البته در صورتی که مانعی برای ارث بردن آنها وجود نداشته باشد.
چه کسانی می توانند برای انحصار وراثت اقدام کنند؟
با توجه به ماده ی 360 قانون امور حسبی، هر یک از وراث و اشخاص ذی نفع در ترکه می توانند تقاضای صدور گواهی حصر وراثت را مطرح نمایند.
بنابراین به جز ورثه، اشخاص دیگری نیز می توانند در ترکه نفع داشته باشند. این افراد عبارتند از:
· طلبکاران متوفی از جمله افراد ذی نفع هستند. به این ترتیب اگر کسی طلبی از متوفی داشته باشد، می تواند تقاضای صدور گواهی حصر وراثت کند.
· وَصی نیز در مواردی که تعیین وراث برای تنفیذ و اجرای وصایای متوفی لازم است ذی نفع محسوب می شود. وصی کسی است که به موجب وصیت عهدی، انجام امری از جانب متوفی به او سپرده شده است.
· موصی لَه نیز در مواردی که تملک موصی به نیازمند تنفیذ وراث باشد، ذی نفع تعیین وراث است. موصی له کسی است که به موجب وصیت تملیکی، مالی از اموال متوفی، به صورت مجانی به او تملیک شده است.
· ولی، وصی و قیم هر وارث که محجور باشد.
· امین غایب یا جنین
آیا حضور همه ی ورثه الزامی است؟
برخی تصور می کنند برای آنکه انحصار وراثت انجام شود، همه ی ورثه باید حاضر باشند. در حالی که چنین نیست.
هر کدام از ورثه می تواند به تنهایی برای دریافت گواهی انحصار وراثت اقدام کند و نیازی به حضور باقی ورثه نیست.
آیا انحصار وراثت اجباری است؟
همان طور که گفتم اموال متوفی پس از فوت او به ورثه منتقل می شود. اما تا زمانی که انحصار وراثت انجام نشود، ورثه و میزان سهم آنها مشخص نیست. بنابراین امکان دخل و تصرف در اموال نیز وجود ندارد.
به این ترتیب برای اینکه ورثه بتوانند اموال متوفی را فروشند، از حساب ها بانکی او استفاده کنند و ... باید گواهی حصر وراثت دریافت نمایند.
برای انحصار وراثت کجا برویم؟
برای شروع فرآیند انحصار وراثت ابتدا باید به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواستی به خواسته ی صدور گواهی انحصار وراثت تقدیم نمایید.
این دادخواست از طریق دفتر خدمات الکترونیک قضایی به شورای حل اختلاف ارجاع می شود.
توضیح دقیق تر اینکه صدور گواهی انحصار وراثت از نظر ذاتی در صلاحیت شورای حل اختلاف است. اما شورای حل اختلاف کدام محل باید این کار را انجام دهد؟
با توجه به قانون شورای حل اختلاف محل آخرین اقامتگاه متوفی در ایران صالح است.
حال اگر آخرین اقامتگاه متوفی مشخص نبود، شورای حل اختلاف آخرین محل سکونت متوفی در ایران صلاحیت دارد.
در صورتی که متوفی در ایران اقامتگاه یا محل سکونت نداشته باشد، تکلیف چیست؟
در این صورت سه حالت ممکن است ایجاد شود:
· شورای حل اختلافی که ترکه در آنجا واقع شده صلاحیت دارد.
· اگر ترکه در حوزه های مختلف باشد، شورای حل اختلاف محلی که مال غیر منقول در آن حوزه واقع شده صالح است.
· اگر چند مال غیر منقول در حوزه های مختلف وجود داشته باشد، شورای حل اختلافی که پیش از سایرین در مورد حصر وراثت اقدام کرده صالح است.
مدارک لازم برای انحصار وراثت
برای انجام انحصار وراثت مدارک زیر لازم است و حتما باید به دادخواست پیوست شود:
1. شناسنامه و کارت ملی متوفی
2. گواهی فوت
3. شناسنامه ورثه
4. سند رسمی ازدواج یا رونوشت آن
5. وصیت نامه متوفی
6. استشهادیه رسمی
7. گواهی مالیاتی
مراحل انحصار وراثت در شورای حل اختلاف
برای انجام انحصار وراثت باید مراحل زیر را طی کند:
1. به همراه مدارکی که در بخش قبل گفته شد، به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نمایید. چنانچه در سامانه ی ثنا ثبت نام نکرده اید، ابتدا در سامانه ثبت نام نموده و سپس از طریق همان دفتر خدمات دادخواست انحصار وراثت را تقدیم نمایید.
2. پس از ارجاع دادخواست به شورای حل اختلاف صالح برای شما پیامکی ارسال می شود.
3. شعبه ای که دادخواست به آن ارجاع شده است به بررسی اسناد و مدارک شما می پردازد. توصیه می کنم پس از ارجاع دادخواست به همراه اصل مدارک خود به شعبه مراجعه نمایید.
4. پس از بررسی مدارک ارائه در صورتی که اموال متوفی بیش از 50 میلیون تومان باشد، درخواست متقاضی انحصار وراثت یک نوبت در روزنامه ی کثیرالانتشار یا محلی آگهی می شود.
5. هر معترضی یک ماه از تاریخ انتشار آگهی فرصت دارد مراتب اعتراض خود را اعلام کند. اگر در این مدت اعتراضی صورت نگیرد، شورای حل اختلاف گواهی انحصار وراثت نامحدود صادر می نماید.
6. چنانچه در مدت یک ماه شخص یا اشخاصی معترض انحصار وراثت باشند، شورای حل اختلاف جلسه ای برای رسیدگی به اعتراض تعیین نموده و به اعتراض رسیدگی می کند. رای شورا در این مورد قابل تجدیدنظر خواهی است.
7. اگر اموال متوفی از 50 میلیون تومان کمتر باشد، شورای حل اختلاف بدون انتشار آگهی و صرفا با بررسی مدارک گواهی حصر وراثت محدود صادر می کند.
انواع گواهی حصر وراثت:
با توجه به توضیحات فوق، دو نوع گواهی انحصار وراثت داریم:
انحصار وراثت محدود:
اگر بهای ترکه متوفی از 30 میلیون ریال کمتر باشد، شورای حل اختلاف بدون نشر آگهی به دلایل متقاضی رسیدگی نموده و در خصوص قبول یا رد درخواست تصمیم گیری می نماید. در صورت پذیرش گواهی حصر وراثت محدود صادر می شود.
انحصار وراثت نامحدود:
همان طور که گفتم، اگر بهای ترکه متوفی بیش از 30 میلیون ریال باشد، شورای حل اختلاف دادخواست متقاضی را یک نوبت در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار آگهی می نماید. هر معترضی ظرف یک ماه از تاریخ انتشار آگهی فرصت دارد اعتراض خود را اعلام نماید. در صورت اعتراض شورای حل اختلاف در جلسه ای به اعتراض او رسیدگی کرده و رای صادر می نماید. این رای مطابق مقررات قابلیت تجدیدنظر خواهی دارد.
اگر در مدت 1 ماه از تاریخ نشر آگهی معترضی نبود، شورای حل اختلاف به تقاضای متقاضی رسیدگی نموده و گواهی حصر وراثت نامحدود صادر می نماید.
تفاوت گواهی حصر وراثت محدود و نامحدود:
علاوه بر تفاوتی که از نظر تشریفات بین این دو گواهی وجود دارد، این دو تفاوت دیگری هم دارند. برای نقل و انتقال ما ترک متوفی، هنگام انتقال سند رسمی به نام خریدار به گواهی حصر وراثت نامحدود نیاز است. به علاوه اگر متوفی وجوهی نزد بانک ها یا موسسات مالی و اعتباری داشته باشد، برای دریافت این وجوه به گواهی حصر وراثت نامحدود نیاز دارید.
کاربرد گواهی انحصار وراثت:
همان طور که قبلا هم اشاره کردم، ورثه و افرادی که دارای حقی در اموال متوفی هستند، می توانند در ترکه دخل و تصرف کنند.
کاربرد گواهی حصر وراثت هم همین است. به کمک این گواهی افرادی که حق تصرف در اموال متوفی را دارند، شناسایی می شوند. همچنین در این گواه میزان سهم هر یک از افراد مشخص می شود.
به این ترتیب اگر ورثه قصد خرید و فروش اموال متوفی ا برداشت وجه از حساب متوفی و ... را داشته باشند، ابتدا باید با ارائه ی گواهی حصر وراثت ثابت نمایند جزو ورثه ی متوفی بوده و در اموال او حقی دارند.
مدت اعتبار گواهی انحصار وراثت
مدت اعتبار گواهی حصر وراثت محدود نیست. یعنی اعتبار آن با گذشت زمان از بین نمی رود.
پس می توان گفت اعتبار گواهی حصر وراثت از نظر زمانی محدود نیست.
سکونت ورثه در خارج از ایران:
ممکن است فرد در ایران از دنیا برود، اما ورثه ی او در خارج از ایران سکونت داشته باشند. در این صورت هر یک از ورثه که بخواهد انحصار وراثت انجام شود، باید از طریق سامانه ی ثنا یا میخک به فردی در داخل ایران وکالت دهد تا وکیل از جانب او بتواند اقدامات لازم را انجام دهد.
لازم به ذکر است که در این حالت هیچ نیازی به حضور خود فرد در هیچ یک از مراحل نیست.
سوالات شما:
آیا برای گرفتن گواهی حصر وراثت باید به اداره دارایی مراجعه کرد؟
اگر فوت پیش از سال 1395 رخ داده باشد، ابتدا باید گواهی مالیات درافت شود و سپس می توان برای انحصار وراثت اقدام کرد. اما اگر فوت بعد از سال 1395 باشد، بدون گواهی مالیاتی می توان گواهی حصر وراثت گرفت.
آیا برای مطالبه مهریه از ورثه به انحصار وراثت نیاز است؟
بله، چنانچه شوهر فوت کرده باشد، باید گواهی حصر وراثت او ارائه شود.
وصیت نامه متوفی در چه صورت اعتبار دارد؟
هر شخص فقط تا یک سوم اموال خود را می تواند وصیت کند. اگر فرد بیش از یک سوم اموال خود را وصیت کند، وصیت او تنها نسبت به یک سوم اموال او نافذ است و نسبت به مقدار بیشتر، ورثه باید وصیت را تنفیذ کنند.
در صورت مفقود شدن گواهی چه باید کرد؟
از طریق شورای حل اختلافی که گواهی حصر وراثت را صادر کرده، می توانید مجددا گواه انحصار وراثت را دریافت نمایید.
