مهریه یکی از حقوقی است که به موجب نکاح به زوجه تعلق می‌گیرد. مهریه هر مقدار که باشد اگر زوج اموال منقول یا غیر منقول یا حساب بانکی دارای موجودی داشته باشد در قبال تمام آن مسئول است نه فقط در برابر ۱۱۰سکه. در این شرایط زوجه می‌تواند اموال و دارایی های زوج را از طریق دادگاه یا اجرای ثبت توقیف کند. البته بجز اموالی که جزو مستثنیات دین هستند و طبق قانون توقیف آنها میسر نیست و در صورت توقیف، با اعتراض زوج از توقیف آزاد می‌شوند.
بر اساس ماده ۲۴قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مصوب ۱۳۹۴، مستثنیات دین شامل موارد زیر است:
الف ـ منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکوم علیه باشد.
ب ـ اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع نیازهای ضروری زوج و افراد تحت تکفلش لازم است.
ج ـ آذوقه موجود به قدر نیاز زوج و افراد تحت تکفل برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می‌شود.
د ـ کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهالی علم و تحقیق متناسب با شأنشان.
هـ ـ وسایل و ابزار کار ضروری کسبه، پیشه وران، کشاورزان و غیره که برای امرار معاش آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
وـ خط تلفن مورد نیاز زوج
زـ مبلغی که در ضمن عقد اجاره به صاحبخانه پرداخت می‌شود. به شرطی که پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج باشد و عین حال خانه باید در حد نیاز زوج باشد و بالاتر از شأن او نباشد.
تبصره ۱ـ چنانچه منزل مسکونی زوج بیش از نیاز و شأن عرفی او در حالت اعسارش باشد و مال دیگری از او در دسترس نباشد و حاضر به فروش منزل مسکونی تحت نظارت مرجع اجراکننده رأی هم نباشد، خانه به تقاضای زوجه و به وسیله مرجع اجراکننده حکم با رعایت تشریفات قانونی به فروش می‌رسد و مبلغ مازاد بر قیمت منزل مناسب عرفی، صرف تسویه دین زوج خواهد شد مگر اینکه پرداخت دین به طریق سهل تری مانند انتقال سهم مشاعی از خانه به شخص ثالث یا طلبکار امکان پذیر باشد.
تبصره ۲ـ اگر مستثنیات دین تبدیل به عوض دیگری شده باشد مثلا مسکن به دلیل قرار گرفتن در طرح های عمرانی تبدیل به وجه شده باشد یا در اثر از بین رفتن، عوضی دریافت شده باشد، وصول مهریه از آن امکان پذیر است مگر اینکه برای دادگاه محرز شود که زوج قصد تهیه مستثنیات دین را دارد.
بر اساس قانون، معسر کسی است که به دلیل نداشتن مالی به جز مستثنیات دین قادر به پرداخت دیون خود نیست (عدم قابلیت دسترس به مال در حکم نداشتن مال است.). مدعی اعسار (زوج) باید پس از صدور حکم پرداخت مهریه به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه و درخواست اعسارش را ثبت کند.
مدارک لازم جهت درخواست اعسار زوج عبارت است از:
· دادنامه محکومیت مهریه
· استشهادیه (شهادت کتبی دو نفر)
· صورت کلیه اموال منقول و غیر منقول
· میزان وجوه نقد در کلیه حساب های بانکی
· فهرست کلیه نقل و انتقالات اموال در یک سال گذشته
فرم های مربوط به صورت اموال و نقل و انتقالات یک سال گذشته مدعی اعسار (زوج) از همان دفتر خدمات قضایی قابل تهیه است. استشهادیه هم نیاز به فرم خاصی ندارد. صرفا یک برگه A4 که دو نفر با درج مشخصات کامل یعنی نشانی، نحوه آشنایی و اشراف به وضعیت زوج (مثلا فامیل (اقوام) یا از دوستان و همکارانش)، شهادت دهند که زوج توانایی پرداخت یکباره مهریه را ندارد.
طبق قانون، شاهد بايد علاوه بر ذکر هويت، شغل، ميزان درآمد و نحوه قانوني امرار معاش مدعي اعسار، تصريح كند كه با زوج به اندازه کافی معاشرت داشته که بداند او بجز مستثنيات دين، هيچ مال قابل دسترسي ندارد كه بتواند به وسيله آن دين خود را ادا کند.
توجه: بر اساس ماده ۱۵ قانون نحوه محکومیت های مالی، اگر زوج طبق قانون تجارت تاجر باشد، اعسار از پرداخت مهریه یا هر چیز دیگری از او پذیرفته نمی‌شود. تاجر در صورت عدم توانایی پرداخت مهریه باید به جای تقدیم دادخواست اعسار از مهریه به دادگاه خانواده، دادخواست اعلام ورشکستگی خود را به دادگاه عمومی تقدیم کند.
فرصت ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه یک ماه از زمان ابلاغ اجراییه است. بنابراین برای جلوگیری از صدور حکم جلب برای مهریه باید در این بازه درخواست اعسار خود را به دادگاه ارائه کنید. اگر در این بازه، دادخواست اعسار تقدیم دادگاه نشود زوجه می‌تواند از دادگاه تقاضای جلب کند. زوج در صورت جلب، زمانی آزاد می‌شود که یا رضایت زوجه را جلب کند و یا اینکه به تشخیص دادگاه یک کفیل و یا وثیقه گذار معرفی کند تا دادگاه با صدور قرار قبولی وثیقه یا کفالت تا روشن شدن وضعیت اعسار به موجب حکم قطعی از حبس او خودداری و یا در صورت حبس او را آزاد کند. در صورتی که درخواست اعسار رد شود به موجب حکم قطعی، به کفیل یا وثیقه گذار ابلاغ می شود که ظرف ۲۰ روز از ابلاغ، زوج را به دادگاه تحویل دهد.
قانون ۱۱۰ سکه به این معنی است که در صورت پرداخت نشدن مهریه یا اقساط آن توسط زوج، دادگاه فقط تا میزان ۱۱۰ سکه می‌تواند حکم جلب صادر کند.
بر طبق ماده ۲۲ قانوت حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، در صورتیکه اعسار زوج پذیرفته نشود، صرفا تا ۱۱۰سکه تمام بهار آزادی یا معادل نقدی آن، امکان جلب او وجود دارد.با پرداخت این مبلغ چه به صورت نقدی و چه اقساط، زوج آزاد خواهد شد. نسبت به بقیه مهریه امکان جلب وجود ندارد ولی حتی اگر در آینده هم اموالی از زوج شناسایی شود، قابل توقیف است.
توجه: در صورتی که زوج به طرفیت همسرش، دادخواست طلاق را تقدیم دادگاه کند و در صورت قطعی شدن حکم طلاق به تجویز ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده بخواهد دادخواست اعسار از پرداخت دفعی مهریه بدهد، اگر درخواست اعسارش رد شود تا زمان پرداخت کامل مهریه (حتی اگر بیشتر از ۱۱۰سکه باشد)، نمی‌تواند حکم طلاق صادر شده را ثبت و اجرا کند و همسرش را طلاق دهد.
نکته: بر اساس ماده ۲۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، اگر مردی بابت مهریه ممنوع الخروج شده باشد پس از اثبات اعسارش ممنوع الخروجی رفع می‌شود.
رد درخواست اعسار زوج را دچار مشکلات زیادی می‌کند تا جایی که حتی احتمال دارد جلب و زندانی شود، بنابراین توصیه می‌کنیم در چنین مواقعی، پیش از هر اقدامی با یک وکیل خانواده مشورت و طبق راهنمایی او عمل کنید.
