در دل کویر پهناور خراسان جنوبی، شهری آرام و فروتن نشسته است که نامش کمتر بر زبانها جاری شده، اما در سکوت خود، گنجینهای از تاریخ، ادب، طبیعت و ایمان را نهان کرده است؛ بشرویه. شهری که اگر چه در دامان کویر است، اما دلش به زلال قناتها، صفای مردم و میراث کهن خود زنده است.
بشرویه در غرب استان خراسان جنوبی و در مسیر ارتباطی میان طبس، فردوس و سرایان قرار دارد. فاصلهی آن تا مرکز استان، بیرجند، حدود ۳۰۰ کیلومتر است. ارتفاع متوسط شهر از سطح دریا نزدیک به ۱۳۵۰ متر بوده و با وجود قرارگیری در اقلیم خشک، نسیم خنکی که از ارتفاعات غربی میوزد، آن را از گرمای خفهکننده کویر میرهاند.
زمستانهای بشرویه سرد و گاه برفی، و تابستانهای آن گرم و خشک است. بارندگی اندک اما منظم فصلی باعث شده که کشاورزی این ناحیه بیشتر به صورت قناتی و باغی انجام گیرد. این شهر در حد فاصل دشت طبس و کویر مرکزی ایران جای گرفته و به همین سبب، در گذر تاریخ، محل تلاقی کاروانها و فرهنگها بوده است.
در مورد واژه «بشرویه» دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. برخی پژوهشگران آن را برگرفته از «بشر» به معنی انسان و «ویه» به معنی مکان دانستهاند؛ یعنی «جایگاه مردمان». روایتی دیگر آن را منسوب به فردی به نام «بشر بن شعیب» میداند که در گذشته در این ناحیه سکونت داشته است.
بشرویه در دوران صفویه و قاجار از توابع ولایت تون و طبس محسوب میشده و به واسطه موقعیت جغرافیایی خود، همواره نقشی میانجی میان شرق و مرکز ایران ایفا کرده است. بناهای تاریخی شهر گواهی روشن بر رونق گذشته آناند؛ زمانی که کاروانهای تجاری از راه طبس، بشرویه و فردوس رهسپار خراسان بزرگ میشدند.
اگر در کوچههای باریک و دیوارهای گلی بشرویه قدم بگذاری، هنوز میتوان نفس تاریخ را حس کرد. بافت قدیم شهر با خشتهای پخته در آفتاب و سقفهای طاقی، یکی از سالمترین نمونههای معماری کویری در شرق ایران است.
در میان آثار تاریخی بشرویه، چند بنای شاخص میدرخشد:
مسجد میانده: کهنترین مسجد شهر با گنبدی بلند و محرابی گچبریشده از قرن هشتم هجری.
خانه مستوفی: یکی از زیباترین خانههای تاریخی کویر، با بادگیرهای بلند و حیاطی که هنوز بوی بهار نارنج میدهد.
حمام حاجی محمدتقی: از یادگارهای دوره قاجار که با نورگیرهای هندسی و کاشیکاریهای اصیل، معماری ایرانی را در اوج سادگی نشان میدهد.
رباط ناصرآباد و رباط کاسهگران نیز از کاروانسراهای قدیمیاند که روزگاری پذیرای مسافران راه دور بودهاند.
امروزه این آثار با ثبت در فهرست میراث ملی ایران، در زمرهی سرمایههای فرهنگی بشرویه قرار گرفتهاند.
اگرچه بشرویه در ناحیهای خشک جای دارد، اما با بهرهگیری از قناتها و چشمههای زیرزمینی، کشاورزی در آن همچنان پررونق است. محصول اصلی این منطقه زعفران، پسته و خرما است. همچنین، کشت گندم، جو و انار نیز رواج دارد.
در کنار کشاورزی، صنایعدستی مانند قالیبافی، گلیمبافی و سفالگری از مشاغل قدیمی زنان و مردان این شهر به شمار میرود. طرحهای قالی بشرویه، با الهام از نقشهای هندسی کویر و رنگهای گیاهی، اصالت خاصی دارند و به سایر شهرهای خراسان نیز صادر میشوند.
مردم بشرویه به مهربانی، دیانت و صداقت شهرهاند. زبان رایج آنان فارسی با لهجهای شیرین و آمیخته به واژگان کهن خراسانی است. آیینهای مذهبی، بهویژه در ماه محرم و ایام نیمهشعبان، با شکوهی خاص برگزار میشود.
در شبهای زمستان، گرداگرد کرسی، پیران قصههای عاشقانه و حکایتهای عرفانی نقل میکنند. موسیقی محلی بشرویه، با نوای دوتار و آوازهای حماسی، رنگی از اصالت شرق ایران دارد.
از چهرههای شاخص فرهنگی بشرویه میتوان به علامه محمدتقی ادیب نیشابوری (ادیب بشروی) اشاره کرد؛ از استادان نامدار ادبیات فارسی در قرن چهاردهم هجری که سالها در مشهد و تهران به تدریس و پژوهش پرداخت.
طبیعت اطراف بشرویه، گرچه کویری است، اما جلوههایی کمنظیر دارد:
کال جنی (در نزدیکی ازمیغان و طبس): درهای اسرارآمیز با دیوارههای فرسایشیافته که افسانههای بسیاری پیرامونش گفتهاند.
چشمه و بند درهی کر: با آبی زلال و منظرهای دلانگیز در حاشیه کویر.
کویر بشرویه: مکانی ایدهآل برای رصد ستارگان، عکاسی نجومی و آرامش شبانه در دل طبیعت خاموش.
کوه آهنگران: از مناطق مرتفع پیرامون شهر که مأوای پرندگان و چشماندازی از تلاقی دشت و کویر را پیش چشم میگذارد.
گردشگری کویری در سالهای اخیر رونق گرفته و اقامتگاههای بومگردی بشرویه با حفظ معماری سنتی، پذیرای گردشگران داخلی و خارجیاند.
بشرویه در سالهای اخیر در زمینه آموزش، زیرساخت و خدمات شهری پیشرفت قابلتوجهی داشته است. دانشگاه پیام نور، حوزه علمیه، کتابخانه عمومی و مدارس نوساز، چهرهای تازه به شهر بخشیدهاند. با این حال، همچنان بسیاری از جوانان برای ادامه تحصیل یا اشتغال، راهی شهرهای بزرگ میشوند.
نهادهای مردمی در بشرویه فعالاند و در زمینه محیطزیست، احیای قناتها و گردشگری پایدار نقش مهمی ایفا میکنند.
آشهای محلی بشرویه، بهویژه آش رشته زعفرانی، کشکینه، قروت و آبگوشت محلی، طعم خاصی دارند. نانهای محلی مانند نان تافتون و نان زعفرانی نیز در تنورهای گلی پخته میشوند. شیرینیهای سنتی چون کماچ، نان برنجی و حلوا ارده همواره بخشی از سفرههای مهمانی مردم این خطهاند.
بشرویه شهری است میان سنت و نوگرایی؛ میان سکوت کویر و تپش توسعه. موقعیت جغرافیایی ممتاز آن میان محورهای ارتباطی شرق کشور، ظرفیتهای بالایی برای گردشگری، صنایعدستی و کشاورزی ارگانیک فراهم کرده است.
اگر سرمایهگذاری در احیای قناتها، مرمت بناهای تاریخی و تبلیغ گردشگری نجومی بهدرستی انجام گیرد، بشرویه میتواند به یکی از مقاصد محبوب گردشگری فرهنگی ایران بدل شود — جایی که در آن، تاریخ و طبیعت با آرامش کویر آشتی کردهاند.
بشرویه شهری است که هرچند در میان شنها و بادهای کویر پنهان مانده، اما درون خود تاریخ هزارساله، فرهنگ اصیل و روحی آرام دارد. شاید کمتر نامش در فهرست مقصدهای پرزرقوبرق سفر دیده شود، اما هرکس یکبار در غروب کویری آن، صدای اذان را در میان باد و دیوارهای گلی شنیده باشد، میداند که بشرویه، شهری است که با دل سخن میگوید، نه با فریاد.
کلمات کلیدی:
بشرویه، خراسان جنوبی، کویر ایران، بافت تاریخی، خانه مستوفی، مسجد میانده، قنات، زعفران بشرویه، گردشگری کویری، ادیب نیشابوری، فرهنگ خراسانی، کاروانسراهای ایران.
منبع: چت جی پی تی کنم؟
