موسیقی غذای روح است و لازم است گاهی اوقات برای رهایی از دغدغه های روزانه به چند موسیقی دلنشین گوش کنید. سازهای زهی از ادوات موسیقی است که با آواز فوق العاده ای که دارد گوش شما نوازش می دهد. انواع سازهای زهی وجود دارند که همه آن ها از سیم یا تار ساخته شده است ولی از نظر ساختار با یکدیگر متفاوت است.
ساختار سازهای زهی به گونه ای است که از یک شکم در انتهای ساز، یک دسته که محل قرار گرفتن انگشت ها است و یک سر که لبه های کوک در آن قرار دارد، تشکیل شده است. بعضی از مدل های سازهای زهی وجود دارند که دارای دو قسمت است و گاهی بر روی یک یا هر دو قسمت از آن پوست کشیده می شود.
اگر به عنوان یادگیرنده می خواهید به دنبال حرفه موسیقی به خصوص سازهای زهی بروید، باید اجزای اصلی آن را به خوبی بشناسید:
سیم یا زه: از اجزاء اصلی ساز می باشد که صدا تولید می کند و در هر دستگاه می تواند متفاوت باشد. عموما سیم ها در دو نقطه محکم می شوند و بر اثر ضربه این سیم و ارتعاش صوت ایجاد می شود.
زخمه: ابزارهای فیزیکی هستند که برای زخمه زدن به ساز استفاده می شود.
دکمه: در انتهای سازهای زهی یک قطعه کوچکی است که سیم ها را به حالت کشیده نگه می دارد.
صفحه زیر: قسمت زیرین یا پشتی جعبه صوتی سازهای زهی را صفحه زیر می گویند.
شبکه: سوراخ های کوچکی که اغلب به طرح گل هستند در قسمت انتهای کاسه وجود دارد تا بین هوای داخل جعبه صوتی و هوای خارج ساز ارتباط برقرار کند.
پاشنه: منظور از پاشنه همان کمانه های سازهای زهی است که روی سیم ها کشیده می شود.
خرک: قطعه کوچکی است که برای بالا نگه داشتن سیم ها از صفحه صوتی استفاده می شود.
ساز زهی یا هر ساز موسیقی که با ارتعاش سیم های کشیده صدا تولید می کند ممکن است از الیاف گیاهی، فلز، روده حیوانات، ابریشم یا مواد مصنوعی مانند پلاستیک یا نایلون ساخته شده باشد. تقریباً در تمام سازهای زهی صدای سیم ارتعاشی با استفاده از محفظه طنین انداز یا تخته صدا تقویت می شود.
ریسمان ممکن است به اشکال متفاوت کوبیده شود، کنده شود، ساییده شود یا توسط باد دمیده شود. به هرحال، عملکرد آن به این صورت است که رشته را از حالت استراحت عادی خود خارج کرده و باعث می شود که در الگوهای مختلف ارتعاش کند و موجب تولید صدا شود.
اکثر سازهای زهی در قسمت انتهایی خود دارای شکم یا کاسه می باشند که برای پرده گذاری و سری هستند که کوک های در این قسمت قرار می گیرد. سازهای زهی دارای تعدادی سیم هستند که از کوک ها تا انتهای کاسه کشیده شده است وتوسط خرک تنظیم می شوند. عموما سازهای زهی را نظر به شیوه نواختن به چند دسته تقسیم بندی می کنند.
سازهای زخمه ای از جمله سازهای زهی هستند که با زخمه زدن انگشت یا مضراب، صدا تولید می شود. در صورتی که از ناخن برای ضربه زدن و تولید صدا استفاده شود، به آن ساز زخمه ای ناخنی گفته می شود. از جمله سازهای معروف که به این شکل نواخته می شود، گیتار کلاسیک است.
در موسیقی ایرانی تار، سه تار، تنبور و سازهای خارجی مانند گیتار، هارپ، کلاون و بانجو از جمله سازهای زهی زخمه ای هستند که با انگشت تولید صدا می کنند.
تار: از سازهای اصیل ایرانی است که شامل دو قسمت کاسه و نقاره است. نوازنده با حرکت انگشتان دست روی سیم ها صدای دل نشینی را می نوازد.
سه تار: این ساز همانند تار، دارای کاسه گلابی شکل و دسته است ولی از نظر اندازه کوچکتر است. این ساز دارای وسعت صدایی سه اکتاو است و صدای آن کمی متفاوت از تار است.
گیتار: از جمله سازهای غربی است که با ضربه انگشت کار می کند. عموما از شش سیم تشکیل شده است و در انواع مختلفی طراحی شده اند.
ماندولین: این ساز کوچکتر از گیتار است و دارای هشت سیم است که کوک هر جفت سیم مطابق با کوک ویولن است.
آرشه در لغت به معنای کمان است و ساختار سازهای آرشه ای به گونه ای است که در آن سیم استفاده می شود و توسط آرشه صدای دل انگیزی نواخته می شود. کمانچه و قیچک از جمله سازهای آرشه ای هستند ولی در موسیقی غرب ساز معروف ویولن، ویولا و کنترباس جزء دسته سازهای آرشه ای محسوب می شوند.
ویولن: از سازهای آرشه ای معروف است که اغلب مردم به دلیل صدای دلنشین آن طرفدار آن هستند. این ساز دارای زیرترین گستره صوتی است و نسبتا پیچیدگی خاصی دارد. یادگیری ویولن بسیار دشوار است و برای اینکه کوک ویولن دقیق باشد باید زمان بیشتری را به آن اختصاص داد. به صورت عموم، دو نوع ویولن آکوستیک و الکتریک وجود دارد.
کمانچه: این ساز از جمله سازهای قدیمی و پرطرفدار است که در حقیقت تکامل یافته ساز رباب است. یک کاسه کروی شکل و توخالی در قسمت انتهایی آن قرار دارد که قسمت اصلی آن است. ساز کمانچه را با کمان می نوازند و پایه آن از جنس فلز است. نوازنده می تواند در حالت نشسته و به صورت عمودی ساز را در دست بگیرد و با حرکت رفت و برگشتی انگشتات دست، آرشه را روی سیم ها می کشد.
سازهای کوبه ای از جمله سازهای زهی می باشند که توسط چکش روی سیم ها ضربه وارد می شود. از جمله سازهای کوبه ای می توان به سنتور، پیانو و زیلوفون اشاره کرد.
سازهای شستی دار: در این نوع سازها برای نواختن صدا از صفحه کلید استفاده می شود. از رایج ترین سازهای شستی دار ارگ و پیانو است.
رباب: از سازهای محلی است که مخصوص نواحی شمال شرق ایران است. عموما از چهار قسمت سر، سینه، شکم و دسته تشکیل شده است. سه جفت سیم در ساز رباب استفاد شده است، اما در انواع دیگر تعداد 5 و 18 تار هم وجود دارد، که صدای 18 تار بم نواخته می شود. تفاوت این ساز با سازهای دیگر در نحوه پرده بندی آن است.
پیانو: این ساز دارای کلیدهایی است که با فشار دست تولید صدا می کند. در بین سازهای موجود، بیشترین وسعت صوتی را تا حدود 7 اکتاو دارد. از اجزای پیانو، سه پدال و چکش های پیانو است که توسط شستی ها به حرکت در می آیند. انواع مختلفی از پیانو در بازار موجود است، از جمله پیانو دیواری و پیانو دیجیتال که نیاز به کوک ندارد.
