بررسی و تحلیل لایف‌وب از بیگ دیتای موضوع حق دسترسی به اینترنت و آزادی شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد از آبان 1396 تا آبان 1400، سه مسئله اصلی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، قطعی اینترنت و طرح صیانت مورد توجه کاربران فضای مجازی قرار گرفته است.
در حوزه آزادی‌های اینترنت و شبکه‌های اجتماعی از آبان 1396 تا آبان 1400، سه مسئله اصلی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، قطعی اینترنت و طرح صیانت مورد توجه کاربران فضای مجازی قرار گرفته است. لایف‌وب در این گزارش به داده‌کاوی پیرامون این موضوعات پرداخته است.
فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی
نخستین مسئله حول فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی است. فیلترینگ تلگرام به دنبال رخداد اعتراضات دی ماه 96 در این سال به طور موقت انجام شد که در نهایت اردیبهشت ماه 97 به دستور قضایی از دسترس کاربران به صورت کامل خارج گشت و تاکنون نیز رفع فیلتر نشده است.
به موجب این رخداد، بحث استفاده از فیلترشکن‌ها و پوسته‌های تلگرام همچون هاتگرام و تلگرام طلایی در شبکه‌های اجتماعی داغ شد.
بزرگترین موج فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی مربوط به فیلترینگ تلگرام در اردیبهشت 97 است. میزان محتوای تولید شده برای این موضوع در طول چهار سال گذشته بیش از دو میلیون پست در کانال‌های تلگرامی بوده است. علت آن تبلیغ فیلترشکن‌ها و پوسته‌های تلگرامی مختلف در کانال‌ها بوده که تا الان نیز ادامه داشته است. همین موجب شد تا میزان محتوای مربوط به این مسئله در توییتر و تلگرام از دیگر مسائل بیشتر شود.
مدتی از حواشی و صحبت‌ها درباره فیلترینگ تلگرام نگذشته بود که موجی از واکنش‌ها به اظهارات دادستان کل کشور درباره در دستور کار قرار دادن فیلترینگ اینستاگرام پدید آمد اما در نهایت تصمیم اجرایی برای این موضوع گرفته نشد. این موضوع نزدیک به زمان برگزاری انتخابات 1400 نیز مورد توجه قرار گرفت و در موج طرح صیانت نیز پررنگ تر شد. تکلیف این مسئله پس از سه سال هنوز هم مشخص و روشن نشده است.
در ادامه‌ی مسئله‌ی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خارجی، موج کوتاهی نیز در خصوص عدم نظارت بر فضای مجازی همراه با بحث شبکه ملی اطلاعات به وجود آمد که کاربران موافق فیلترینگ شبکه‌های مجازی خارجی، نسبت به عدم پیگیری دولت برای این موضوع انتقاد کردند.
ظهور شبکه اجتماعی کلاب هاوس در فروردین 1400 به بسترهای فضای مجازی و روآوردن کاربران ایرانی برای عضویت در این شبکه اجتماعی، بحث فیلترینگ این شبکه را داغ کرد و پس از مدت کوتاهی نیز این اپلیکیشن در لیست شبکه‌های اجتماعی فیلترشده قرار گرفت.
قطعی اینترنت
طی سال‌های اخیر، بهانه اصلی قطعی اینترنت در کشور، اعتراضات اجتماعی معرفی شده است. اعتراضات دی 96 در واکنش به گرانی و وضعیت معیشتی، آبان 98 در اعتراض به گرانی بنزین، اعتراضات مردم خوزستان (به ویژه بهبهان و ماهشهر) در دو سال گذشته و اعتراضات مردم سراوان در خصوص درگیری با سوختبرها و کولبرها در سال 99، موجب قطعی اینترنت به شکل سراسری یا منطقه‌ای شد. این موضوع نشان می‌دهد که قطعی اینترنت در کشور، ارتباط مستقیمی با مسائل سیاسی و اجتماعی دارد.
بزرگترین موج قطعی اینترنت مربوط به آبان 98 و اعتراضات بنزینی است که اینترنت سراسر کشور به مدت چند روز قطع شده بود. قطعی اینترنت دومین مسئله از نظر برتری میزان محتوا در بین مسائل مربوط به محدویت‌های اینترنت و فضای مجازی است. در توییتر اما رتبه اول کل مسائل مربوط به قطعی اینترنت است؛ به عبارتی بیشترین دغدغه کاربران توییتر در طول این چند سال بحث رفع قطعی اینترنت بوده است.
طرح صیانت و زمزمه‌های اینترنت ملی
صحبت از طرح ساماندهی فضای مجازی یا همان طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی از دی ماه 99 در مجلس آغاز شد اما هنوز به موج فراگیری تبدیل نشده بود . در 6 مرداد 1400 که بررسی این طرح در کمیسیون فرهنگی مجلس به تصویب رسید، موج گسترده‌ای از واکنش‌ها به این موضوع پدید آمد.
بزرگترین موج دفعی در خصوص مسائل آزادی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در روز ششم مرداد و در واکنش به این طرح شکل گرفته است.
اغلب واکنش‌ها، انتقاد، ابراز نگرانی یا ترس کاربران در خصوص قطع دسترسی به اینترنت جهانی، قطع ارتباط با کشورهای جهان، قطع یا فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خارجی از جمله اینستاگرام و قطع فیلترشکن‌ها بود. طرح صیانت موجب واکنش یک باره و هیجانی کاربران در آن روز و در نتیجه، پدیدآورنده اوج خشم در آنها شد.
موضوع اینترنت ملی و شبکه ملی اطلاعات که در سال‌های اخیر همزمان با صحبت برخی مسئولین شکل گرفته بود را نیز می توان به مسئله طرح صیانت پیوند زد. تقریبا از زمان اولین قطعی اینترنت و همچنین شروع فیلترینگ‌ها، بحث اینترنت ملی آغاز شد تا زمانی که در طرح صیانت این موضوع به شکل جدی تر مطرح گردید.
هم‌اکنون در بین مسائل مربوط به محدودیت‌های اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، مهمترین مسئله و دغدغه کاربران، طرح صیانت است چون که هنوز تصمیم نهایی و قطعی مجلس شورای اسلامی برای این طرح مشخص نبوده و در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
