چرا فرش دستباف ارزش خرید دارد؟ کم نیستند افرادی که بخاطر گران بودن فرش دستباف استفاده از فرش ماشینی به صرفه‌تر می‌دانند.
وقتی که در مورد محصولی با ارزش حرف می‌زنیم احتمالا اولین معیاری که برای اندازه گیری ارزش آن محصول به ذهن می‌رسد مقدار قیمت قابل پرداخت برای تملک آن محصول است. اما سوال اینجاست که آیا قیمت معیار درستی برای سنجش ارزش یک محصول است؟ آیا محصولی که قیمت بالایی دارد حتما ارزش بالایی هم دارد؟ یا سوال درست‌تر اینکه کدام محصول‌های گران قیمت ارزش خرید دارند؟ حال می‌توان این سوال را به فرش تعمیم داد. اختلاف قیمت فرش دستباف با فرش ماشینی در چه چیزی است؟ فرش دستباف با توجه به مقدار قیمتی که دارد ارزش خرید هم دارد؟
در این مطلب بطور کامل به این سوال‌ها پاسخ خواهیم داد.
دو ویژگی مهم برای محصولات ارزشمند با قیمت بالا وجود دارد که عبارتند از:
از زمانی که انقلاب صنعی رُخ داده است محصولاتی که با دست تولید می‌شدند جای خود را به ماشین‌ها دادند. این اتفاق به این معنی بود که می‌توان با هزینه کمتر، در زمان کمتر و در تعداد زیاد هر محصولی را تولید کرد. اینگونه بود که رفته رفته ساخته‌های دست انسان به فراموشی رفت. اما از یک جایی به بعد بازی برگشت و دوباره دست سازه‌ها جای خود را باز یافتند.
با یک مثال جلو برویم. چرا تابلویی مثل مونالیزا، اثر لئوناردو داوینچی، آنقدر با ارزش است که حتی قابل قیمت گذاری هم نیست ولی کُپی‌های این نقاشی فقط به اندازه هزینه کاغذ و جوهر استفاده شده ارزش دارند؟
اگر با توجه به وِیزگی‌های مطرح شده این مثال را بررسی کنیم خواهیم دید که تمایل عمومی زیادی برای تملک این نقاشی وجود دارد، یعنی افراد زیادی خواستار این هستند که تابلوی داوینچی را به دیوار خانه‌یشان بزنند ولی حاضر نیستند بخاطر کُپی این نقاشی دیوار خانشان را سوراخ کنند. بخاطر اینکه فقط یک تابلوی نقاشی وجود دارد که داوینچی روی آن روز‌ها وقت گذاشته، از تمام فکر و روان خودش استفاده کرده است تا آن را بوجود بیاورد. در حالی که کُپی‌ها تنها با فشار دادن یک دکمه، بدون دخالت هیچ انسانی، بدون درگیر شدن فکر و روان کسی و تنها در عرض چند ثانیه تولید شده‌اند، یک تولید بی‌دردسر. در واقع منحصر به فرد بودن و عدم دسترسی عموم به چیزی که داوینچی شخصا روی آن تاثیر گذاشته است تابلوی مونالیزا را غیرقابل قیمت گذاری کرده و دسترسی عمومی همه به کُپی این نقاشی ارزش کپی‌ها را پایین آورده است.
حال این مثال را به فرش تعمیم دهیم:
ابتدا با تمایل عمومی شروع کنیم. آیا تمایل عمومی برای داشتن فرش وجود دارد؟ کمتر کسی را در دنیا پیدا خواهید کرد که تمایل داشته باشد به سبک قرون وسطا از کاه بجای فرش استفاده کند و یا اصلا چیز دیگری را جایگزین فرش کند.
درباره قابل دسترس بودن برای عموم چه می‌توان گفت؟ فرش دستباف هم مثل نقاشی، یک اثر دست ساز است که خلاقیت، عمر و احساسات چندین انسان را در پشت خود پنهان کرده است. باید توجه داشت که یک ماشین بی روح و خلاقیت آن را نساخته است. ساخته شدن یک محصول توسط یک انسان بجای ماشین، محصول را کمی از دسترس عموم خارج می‌کند.
اما بازی هنوز تمام نشده است چون کسانی که در بافتن فرش شرکت دارند نه تنها ماشین نیستند بلکه یک انسان معمولی هم نیستند، آن‌ها استادکار هستند. افراد ماهر و باتجربه که سال‌ها برای تبدیل شدن به چیزی که هستند تلاش و رنج برده‌اند تا مواد اولیه را از طبیعت بگیرند و طبیعت را با هنر تمام ماندگارتر به تصویر بکشند. پس محصول ساخته شده توسط استادکار دوباره دسترسی عموم به محصول را سخت‌تر می‌کند.
در نهایت بخاطر فرایند طولانی بافت فرش، استادکارها در طول عمر خود، در فرایند تولید تعداد محدودی از فرش‌ها دخالت دارند. محدودیت در تعداد دوباره دسترسی به فرش دستباف را سخت‌تر می‌کند. خرید فرش دستباف، برعکس محصولات دور و اطرافمان، به معنی خرید محصولی است که در تعداد محدود و توسط چندین استاد کار تولید شده است.
البته اگر واضح‌تر و دقیق‌تر بگوییم هیچ دو فرش دستبافی شبیه هم نیستند و با خرید فرش دستباف صاحب چیزی خواهید شد تنها یک عدد از آن در کل دنیا وجود دارد و در بین چند میلیارد انسان روی کره زمین تنها شما شانس صاحب شدن آن را داشته‌اید.
این دقیقا همان استراتژی است که برندهای لوکس برای محصولاتشان استفاده می‌کنند: فرایند ساخت طولانی و تعداد محدود محصول ساخته شده. (برای بررسی می‌توانید به اتوموبیل‌های Ferrari (فِراری) نگاهی بیندازید.)
وقتی که از محصول لوکس صحبت می‌کنیم دقیقا در مورد دو ویژگی بالا صحبت می‌کنیم نه قیمت بالای کالا. یک محصول گران لزوما لوکس نیست ولی یک محصول لوکس می‌تواند گران باشد. مثلا خوردن یک استیک گران قیمت با کیفت متوسط به پایین هیچکدام از ویژگی‌های بالا را ندارد، با اینکه استیک برای گوشت خواران دوست داشتنی است ولی کیفیت آن استیک فرضی طوری بوده که می‌شد با استفاده از کتاب آشپزی و چند ده دقیقه در خانه آماده کرد. اما می‌توان در مورد فرش هم همین حرف را زد؟
فرش دستباف یک اثر هنری است که از دل طبیعت در آمده است. رنگ کردن الیاف طبیعی با رنگ طبیعی فرش را به چیزی تبدیل می‌کند که با گذشت زمان ارزش آن افزایش پیدا کند. چون با گذشت زمان و استفاده از فرش رنگ‌های طبیعی درخشان‌تر شده و به خود واقعی نزدیک‌تر و نزدیک‌تر می‌شوند.
اگر در مورد رقم افزایش قیمت فرش کنجکاو هستید باید بگوییم که سالانه چیزی حدود ۲۰ درصد افزایش ارزش خواهد داشت. فقط باید به این نکته توجه کنید که هیچ فرش دستبافی وجود ندارد که ارزش آن با گذشت زمان و بعد از استفاده زیاد شود.
بنابراین مِن بعد به فرش چنین نگاه کنید که برای بافته شدنش قبل از هر چیزی از طبیعت استفاده شده و ساعت‌ها برای ریسندگی و رنگرزی طبیعی آن وقت گذاشته شده است. و بعد توسط همکاری چندین استادکار در طی یک فرایند زمان‌بر و سخت تبدیل به چیزی شده است که تنها یک عدد از آن در تمام دنیا وجود دارد.
فرشی که بدست انسان بافته شده است تنها تار و پودی در هم تنیده برای زیر پا انداختن نیست بلکه مقداری از عمر انسان‌هاست، مقداری از هوش و تجربه آن‌ها و مقداری از طبیعت است که در قالب یک اثر هنری ارائه شده.
دوباره به سوال اول برمی‌گردیم؛ فرش دستباف با توجه به مقدار قیمتی که دارد ارزش خرید هم دارد؟ اجازه دهید بجای پاسخ یک سوال دیگر بپرسیم:
آیا دوست ندارید پول خود را در یک اثر هنری با ارزش که تنها یک عدد در از آن در تمام دنیا وجود دارد سرمایه‌گذاری کنید و از این سرمایه برای زیبایی خانه و راحتی خود استفاده کنید؟
