آنتولوژی یا هستی شناسی علمی است که در آن به روابط میان مفاهیم و کلمات برای درک بهتر یک موضوع یا حوزه پرداخته می شود. از آنجایی که این تعریف می تواند گویا نباشد برای درک بهتر مفهوم آنتولوژی چند تعریف دیگر را بررسی می کنیم.
ویکی پدیا آنتولوژی رو این طور تعریف می کند:
پایگاه شناخت (به انگلیسی: Ontology) به عنوان هستان‌شناسی (یا هستی‌شناسی) در علوم اطلاعاتی و علوم محاسباتی شناخته می‌شود که یک ساختار برای ذخیره، بازیابی و به‌اشتراک‌گذاری شناخت است و شناخت عبارتست از درک فردی از دانش یک دامنه. عناصر این ساختار، یک توصیف فرمال از مفاهیم موجود در یک دامنه و روابط و ضوابط بین آنها فراهم می‌آورد.
سایت aftab.cc آنتولوژی رو این طور تعریف می کند:
آنتولوژی در لغت از دو کلمه onto به معنی «هستی» و logy به معنی «مطالعه» تشکیل شده است. ریشه آنتولوژی در فلسفه است و به ارسطو نسبت داده می‌شود. در علوم کامپیوتر و در حوزه وب معنایی، آنتولوژی مفهوم کلمات و ارتباط بین آنها در حوزه‌ای که مورد استفاده قرار می‌گیرند را نشان می‌دهد. امروزه با حجم عظیمی از اطلاعات مواجه هستیم. به منظور دستیابی مؤثر به اطلاعات، به سیستمی نیاز است که بتواند به طور مناسبی، اطلاعات را از وب استخراج کرده و به طور مناسبی به کاربران ارائه دهد، اما این کار به سادگی میسر نمی‌باشد. آنتولوژی به وجود آمده است تا این مشکلات را مرتفع سازد.
یک هستی‌شناسی یا آنتولوژی در یک حوزه مشخص شامل تمام کلمات و عبارات و همین طور روابط میان آنهاست. در یک هستی‌شناسی، موجودات یا اشیا در قالب تعدادی کلاس دسته‌بندی می‌شوند. همچنین ارتباط مابین این موجودات با استفاده از خصیصه‌ها، توصیف می‌شود.
مثلا برای توصیف وب معنایی یک آلبوم موسیقی ما از شش کلاس خواننده، نوازنده، آهنگساز، ساز، آلبوم، دستگاه و گوشه استفاده می کنیم.
انواع مختلفی از ارتباطات میان کلمات و عبارات می تواند فهم معنایی ما را تقویت کند. برخی از مهم ترین این ارتباطات که در ایجاد آنتولوژی از آنها استفاده می کنیم عبارتند از: رابطه والد-فرزندی ، رابطه ترادف و رابطه خطی . آنتولوژی به ما کمک می کند بتوانیم فهم ماشین را از مجموعه کلمات یک حوزه افزایش دهیم.
سامانه حقوقی دادپرداز یک بازارگاه (مارکت پلیس) خدمات حقوقی است که با هدف تسهیل دسترسی شهروندان به خدمات حقوقی مقرون به صرفه و باکیفیت که توسط وکلا و حقوقدانان متخصص ارائه می شود، راه اندازی شده است.
ما در دادپرداز با دو دسته از مخاطبان روبرو هستیم. دسته اول وکلا و حقوقدانان متخصصی که با ایجاد پروفایل در دادپرداز به معرفی خود به شهروندان و ارائه خدمات حقوقی از این طریق می پردازند و دسته دوم شهروندانی که نیاز به مشاوره یا دریافت خدمات حقوقی دارند که ما به آنها دادخواه می گوییم.
شهروندان ناآشنا به مسائل حقوقی در هنگام مواجهه با یک مساله حقوقی در ناآگاهی نسبت به آن قرار دارند. در اغلب اوقات فرد مراجعه کننده نمی تواند به درستی بفهمد که مساله ای که با آن مواجه است ذیل کدام موضوع حقوقی طبقه بندی می شود.
این ناآشنایی با ساختار و روابط موضوعات حقوقی باعث می شود، دادخواه در پیدا کردن راه حل و یا وکیلی که در موضوع مدنظر دارای تجربه و تخصص کافی باشد دچار دشواری های فراوان شود.
از سوی دیگر از آنجایی که تمام پروانه وکالت صادره در ایران، پروانه وکالت عمومی هستند و ما عنوان رسمی در مورد وکالت تخصصی نداریم (بر خلاف تخصص در حوزه پزشکی که کاملا تعریف شده است) نیاز جدی وجود ساختاری برای تعیین و تدقیق حوزه های فعالیت تخصصی وکلا وجود داشت.
اگرچه وکلا در ایران معمولا تحت عنوان وکیل حقوقی یا وکیل کیفری فعالیت می کنند، ولی معمولا وکلای باتجربه تر معمولا بعد از مدتی به سمت موضوعات مشخصی گرایش پیدا می کنند. این تخصصی شدن حوزه فعالیت وکلا بر اساس تجربه آنها در تکرار پرونده های با عناوین مشابه صورت می گیرد.
با توجه به مطالبی که گفته شد، ما در دادپرداز به این نتیجه رسیدیم که باید از یک آنتولوژی یا هستی شناسی برای تشریح روابط بین کلمات و موضوعات مختلف حقوقی استفاده کنیم.
اولین نسخه این سیستم معنایی که در روزهای نخست دادپرداز طراحی و پیاده سازی شد ساختاری بود که از مجموعه ای از دسته بندی ها و مجموعه ای از موضوعات حقوقی تشکیل شده بود و ما با عنوان درختواره موضوعات حقوقی از آن یاد می کردیم. در این ساختار معناشناختی دسته بندی ها ساختار والد-فرزندی داشتند و ذیل آنها موضوعات حقوقی قرار می گرفتند.
مثلا یک همچین چیزی:
- خانواده>> روابط متقابل زوجین>> طلاق و انحلال نکاح>> طلاق توافقی
طلاق توافقی یک موضوع یا subject بود و خانواده، روابط متقابل زوجین و طلاق و انحلال نکاح ، دسته بندی محسوب می شدند.
با این حال این درختواره موضوعات حقوقی به دلایل مختلفی کارایی لازم را نداشت و از این رو ما تصمیم گرفتیم تا آنتولوژی موضوعات حقوقی را با ساختار جدید طراحی و پیاده سازی کنیم.
در این ساختار موضوعات حقوقی انواع مختلفی دارند که از جمله انها می توان به دسته بندی، عنوان خواسته، عنوان خدمت حقوقی، عنوان سند حقوقی و رویداد اشاره کرد.
برای هر موضوع روابط متعددی تعریف می شوند که شامل: والد - فرزند - ارتباط خطی و ترادف می باشند. مثلا آنتولوژی برای موضوع طلاق توافقی ، به ترتیب زیر خواهد بود:
موضوع: طلاق توافقی:
نوع موضوع: عنوان خدمت
والد موضوع: طلاق و انحلال نکاح
فرزند موضوع: توافقنامه طلاق توافقی
موضوعات مرتبط: مطالبه مهریه، حضانت فرزندان
آنتولوژی موضوعات حقوقی دادپرداز در حال حاضر شامل بیش از ۹۰۰ موضوع و عبارت حقوقی است و امیدواریم به مرور اطلاعات موضوعات و روابط بین آنها کامل تر شوند.
با وجود این ساختار، شهروندان می توانند با جستجوی موضوعات حقوقی ، وکلای با تجربه و متخصص که در حوزه های فعالیت مرتبط با آن موضوعات به ارائه خدمت مشغولند را بیابند.
طراحی و پیاده سازی آنتولوژی موضوعات حقوقی، اولین قدم در توسعه وب معنایی در حوزه حقوقی است. با گسترش کاربرد این ساختار و توسعه و تکمیل آن، می توانیم شاهد استفاده آن در پروژه های متعدد یادگیری ماشین و هوش مصنوعی باشیم.
با وجود ساختارهای توسعه یافته از ارتباطات مفاهیم و عبارات حوزه حقوقی می توانیم امیدوار باشیم در آینده نه چندان دوری، مهندسان فارسی زبان بتوانند با به کارگیری مفاهیم یادگیری عمیق چت بات هایی را با قابلیت پاسخگویی هوشمند به مسائل پرتکرار مردم توسعه دهند.
وجود این امکانات فناورانه می تواند با تسهیل دسترسی شهروندان به مشاوره حقوقی ارزان، باعث خروج مردم از جهل مرکب نسبت به مسائل حقوقی و قانونی شده و از حجم انبوه انباشته پرونده های حقوقی قوه قضاییه به نحو موثری بکاهد.
