اصلاح اصلاح ناپذیرها

خانم ‏نگوزیا اوکونجو-ایویالا وزیر سابق اقتصاد نیجریه و دبیرکل فعلی WTO با ۱۶۴عضو (متاسفانه کشورمان همراه معدودی از کشورها عضو این سازمان نیست) از سوی نشریه تایم یکی از قدرتمندترین رهبران جهان ۲۰۲۱ اعلام شد. خوشبختانه اخیرا کتاب "اصلاح اصلاح‌ناپذیرها درس‌هایی از نیجریه" نوشته وی از سوی اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران منتشرشده است.

? کتابهایی که از اقتصاد توسعه به زبان فارسی ترجمه می شوند عمدتا مربوط به سرگذشت توسعه یافتگی کشورهایی است که خود را از جرگه کشورهای در حال توسعه جدا کرده اند. نکته ى دیگرى که درخصوص سیاستگذارى براى اصلاحات اقتصادى و حرکت در مسیر رشد و توسعه ى اقتصادى مطرح می شود این است که کار را باید به کاردان سپرد و در این مسیر باید از دانش و تجربه ى اقتصاددانان و برنامه ریزان خوب آموزش دیده استفاده کرد. براى مثال حضور رضا نیازمند در اقتصاد ایران در دهه ى چهل شمسى که تجربه ى کار در بانک جهانى و بعضى از کشورهاى در حال توسعه را داشت، به خوبى بر ادعاى فوق صحه می گذارد.

? کتاب "اصلاح اصلاح ناپذیرها" حاصل تجربه ى چند ساله ى حضور اقتصاددان نیجریه اى، خانم نگوزیا اوکونجو است که بعد از سالها کار و کسب تجربه در بانک جهانى و موسسات تحقیقاتى برجسته ى جهانى به کشور درحال توسعه و با اقتصاد نفتى خود بازگشته تا مسیر توسعه ى این کشور را از رهگذر تشکیل یک تیم اقتصادى و ایجاد دگرگونى در برنامه ریزى اقتصادى متحول سازد. به عبارت دیگر، این کتاب نشان میدهد نظریه هاى اقتصاد توسعه از سنتى تا مدرن وقتى پاى محک تجربه و اجراى آنها به میان مى آید، چگونه از آب در می آیند. اقتصاد نیجریه ویژگی هاى جالب توجهى دارد که همین امر تجربه ى اصلاحات اقتصادى در این کشور را درخور توجه می سازد: اقتصاد نفتى نیجریه یارانه هاى زیاد و پرهزینه و مضرى را به مصرف کنندگان و تولیدکنندگان می دهد، بخش بانکى ناکارآمدى دارد، در مسیر خصوصى سازى و تجاری سازى مدام شکست می خورند، فساد سازمان یافته بروکراتیک به نفع گروههاى خاص فعال است، میان مایه سالارى راه را بر شایسته سالارى تنگ کرده است، روابط فامیلى برندگان و منتخبان سیاسى جاى شایسته سالارى را گرفته است، استخدام در بخشهایى از دولت فقط براساس روابط خانوادگى و سیاسى انجام می شود، بخش بزرگ دولتى منافعى را به کارکنان ناکارا و با بهره ورى پایین هدیه می دهد، رژیم تعرفه اى به نفع واردکنندگان خاص طراحى شده و در برابر هر تغییرى مقاومت می کند، سیاستمداران در هر دوراهى سیاسى حسابهاى بانکى خود در سوئیس را پر می کنند، خصوصی سازى بنادر و شبکۀ تلفن همراه منافع برندگان و کاسبکاران وضع موجود را به خطر می اندازد، به محض تصمیم گرفتن براى هدفمندسازى یارانه ها و اصلاح قیمت بنزین آشوب اجتماعى درمی گیرد و با شکست مواجه مىشود.

اقتصاد نیجریه آغشته، و به زعم بدبینان، آلوده به نفت است و نفت از زمان کشف و صدور آن، تاکنون به اقتصاد این کشور آسیب زده است؛ هم از رهگذر وابستگى این اقتصاد به نفت و هم از تأثیر پذیرفتن بودجه این کشور از نوسانات قیمت نفت؛ یعنى همان نکبت منابع. بیمارى هلندى، بیمارى جدى اقتصاد نیجریه است. اقتصاد نیجریه به لحاظ شاخصهاى فساد اقتصادى، کیفیت حکمرانى خوب و فضاى کسبوکار در وضعیت بسیار بدى قرار داشته است. سالها تحت سلطه ى دیکتاتورى بوده است. در این شرایط این اقتصاددان تصمیم مىگیرد قدم به میدان اصلاحات اقتصادى بگذارد و برنامه ى اقتصادى اصلاحات پیشنهادى خود را اجرا کند.

کتاب حاضر نشان می دهد تشکیل تیم اصلاحات اقتصادى، انسجام این تیم و چرخش اطلاعات در میان آنها از یکسو، همراهى رهبرى سیاسى با آنها و توجه بسیار جدى به مسأله تضاد منافع براى حرکت به سمت توسعه یافتگى و تغییر وضع موجود نابسامان یک اقتصاد درحال توسعه بسیار مهم است. خواندن این کتاب را به همه علاقمندان اقتصاد توسعه توصیه می کنم.