1- انتخاب موضوع
اولین قدم برای انجام پایان نامه در مقطع دکتری قبل از هر چیز، تحقیق در مورد موضوع و انتخاب یک عنوان خوب برای پایان نامه است؛ زیرا که در دوره دکتری پایه و اساس تحصیل و ماحصل آن چه دانشجو کسب کرده است در نتیجه پایان نامه و اثر آن در جامعه نمود خواهد کرد. بنابراین انتخاب موضوع جهت انجام پایان نامه دکتری رکن اصلی بوده و باید در این مورد بسیار دقت شود تا موضوع و سوژه‌ای که در نظر گرفته می‌شود قابلیت تحقیق و بررسی و حل مسئله و مشکل را داشته باشد، مورد علاقه دانشجو باشد و از همه مهمتر به تأیید استاد راهنما برسد؛ به همین خاطر قبل از تعیین و تحقیق در مورد انتخاب سوژه‌ی مناسب، مشاوره و راهنمایی گرفتن از استاد راهنما برای تعیین زمینه موضوع و تحقیق بسیار مهم است. استاد راهنما با توجه به آگاهی که در مورد مسائل و مشکلات جامعه در رشته مرتبط داشته و تجربه‌ای که در انجام پایان نامه در موضوعات مختلف دارد، می‌تواند برای دانشجو جهت انتخاب زمینه موضوع رساله، کمک نتیجه بخش و مؤثری ارائه دهد. برای تعیین یک عنوان خوب برای انجام رساله دکتری دانشجو می‌تواند با پژوهش در عناوین و مقالات انجام شده قبلی مرتبط با رشته و گرایش خود و بررسی مباحث و پیشنهاداتی که قبلاً توسط محققین در آن پایان نامه‌ها و مقالات مطرح شده است، موضوع خوب و کارایی استخراج و به استاد راهنما پیشنهاد دهد و با نظر و تأیید ایشان کار را شروع کند.
یکی دیگر از راه‌های انتخاب موضوع خوب برای انجام تز مقطع دکتری، بررسی مشکلات و مسائل سازمان‌ها، نهادها، شرکت‌ها و مراکز فعال در زمینه رشته و گرایش دانشجو می‌باشد. در این مسیر موضوعات خوبی می‌تواند در نظر گرفته شود که با پژوهش و بررسی و حل آن مسائل، مشکلی از مشکلات جامعه مرتفع گردیده و یک پایان نامه و رساله مثمر ثمر ارائه داده شود که بعدها هم برای ارتقای دانشجو از نظر سطح علمی و پژوهشی بسیار کارا باشد و بتواند مسیر آینده دانشجو را برای مسائل تحصیلی در رده های بالاتر و مسیر شغلی رو به تعالی و پیشرفت، باز کند.
2- نوشتن پروپوزال
بعد از این که دانشجو به انتخاب موضوع رساله دکتری رسید و عنوان پایان نامه خود را به تأیید استاد راهنما رسانده و در سایت ایرانداک به نام خود ثبت نمود، گام بعدی شروعِ نوشتن پروپوزال برای مقطع دکتری خواهد بود که این مرحله از کار بسیار حائز اهمیت است؛ از این جهت که به استناد ضرب المثل «خشت اول گر نهد معمار کج/ تا ثریا می‌رود دیوار کج» دانشجو باید تمرکز زیادی بر روی این مقطع از کار بگذارد. پروپوزال دوره دکتری شاید در ظاهر کار ساده‌ای به نظر بیاید ولی در نظر داشته باشید که پایه و اساس کار است. تقریباً تمامی دانشگاه‌های کشور فرم خام و اولیه‌ای برای نوشتن پروپوزال در سایت‌های خود دارند که باید توسط دانشجو دانلود و مورد استفاده قرار گیرد.
به طور معمول نحوه پُر کردن فرم مربوط به پروپوزال بعد از وارد کردن اطلاعات شخصی و اطلاعات مربوط به استاد و رشته و گرایش دانشجو، شامل مواردی مانند: عنوان پروپوزال؛ بیان مسئله؛ اهمیت و ضرورت تحقیق؛ اهداف و سئوالات پژوهش؛ تعاریف، مفاهیم و اصطلاحات و معرفی متغیرها؛ ادبیات یا پیشینه تحقیق؛ بیان نوع روش تحقیق و علت انتخاب آن؛ معرفی ابزار گردآوری داده‌ها چه از طریق پرسشنامه یا مصاحبه و یا مطالعات نظری و...، و همچنین روایی و پایایی ابزار؛ معرفی جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری؛ روش تجزیه و تحلیل داده‌ها و معرفی نرم افزار مورد استفاده؛ محدودیت‌های تحقیق چه آن‌ها که در اختیار محقق است و چه آن‌ها که خارج از اختیار محقق می‌باشد اکثراً به همین ترتیب بیان می‌شوند و در آخر ذکر تمامی منابع اعم از منابع فارسی و یا منابع انگلیسی که به نوعی در این تحقیق از آن‌ها استفاده شده است به ترتیب حروف الفبا قرار می‌گیرد.
جهت درست نوشتن و نگارش هر کدام از مباحث فوق الذکر در انجام پروپوزال مقطع دکتری در تمامی رشته ها و گرایش‌های مختلف بهتر آن است که دانشجو قبل از اقدام با استاد راهنما جلسات مشاوره‌ای برگزار کرده و نظر استاد را جویا شود تا بتواند هر قسمت را به شکل و فرمتی که باید، جمع آوری و نگارش کند. در بعضی موارد نظر استاد راهنما به گونه ای خواهد بود که نیاز به کسب تجربه و تحقیق و تفحص در منابع دیگر وجود دارد، در این جا دانشجو می‌تواند با استفاده از تجربیاتی که مؤسسات مشاوره‌ای در زمینه انجام پایان نامه دکتری فعالیت دارند، مطالب استاد راهنما را به طریق صحیح آن پیاده سازی کند.
3- انجام پایان نامه
پس از اتمام پروپوزال و ثبت تأیید استاد و دانشگاه، فرم پر شده باید در سایت ایرانداک به نام دانشجو بارگذاری، ثبت و تأیید شود و حالا نوبت به نوشتن رساله دکتری است. یکی از مهمترین بخش‌های هر پایان نامه قسمت چکیده آن است؛ چرا که وقتی پایان نامه تأیید شد و به ثبت رسید، هر کسی که بخواهد بعدها از آن استفاده کند، برای تشخیص کیفیت کار ابتدا چکیده را مطالعه خواهد کرد. پس در نظر داشته باشید متنی برای چکیده آماده کنید که تمامی آن چه در پایان نامه اتفاق افتاده است اعم از روش تحقیق، حجم نمونه آماری، روش گردآوری و آنالیز داده‌ها، یافته‌های تحقیق و نتایج به دست آمده از آن چه که طی پژوهش و پس از آزمون‌ها و آنالیزها به آن نتایج رسیده‌اید همه و همه در چکیده به طور خلاصه ذکر شود.
در انجام پایان نامه دکتری، مشاوره استاد راهنما می‌تواند بسیار راهگشا باشد؛ به این دلیل که اساتید راهنما معمولاً از اساتیدی هستند که بارها و بارها کار پایان نامه را انجام داده و به تمامی فراز و نشیب‌های آن اشراف کامل دارند ولی در مواردی اصلاحاتی که توسط استاد راهنما بیان می‌شود بسیار تخصصی بوده و دانشجو به تنهایی از پس آن بر نخواهد آمد، این جاست که یک مؤسسه خوب که در زمینه مشاوره رساله دکتری سال‌های متمادی فعالیت داشته است، کمک خوبی برای دانشجو خواهد بود.
4- تهیه پروتکل مصاحبه
در مباحث کیفی اصولاً گردآوری داده‌ها از طریق مصاحبه صورت می‌گیرد. قبل از اقدام به مصاحبه برای انجام پایان نامه دکتری، نیاز هست دانشجو پروتکلی برای این کار تعریف نماید که در حین عملیات دچار سردرگمی و هدر دادن وقت نشود. به این منظور دانشجو باید روش‌های مختلف مصاحبه را بشناسد و قبل از اقدام از آن‌ها اطلاع یابد. در ابتدا اهداف کلی مصاحبه و نوع اطلاعاتی که باید حاصل گردد، شناسایی شده و معمولاً در مواردی از این روش استفاده می‌شود که تحقیق نیاز به داده‌های مناسب و واقعی‌تری داشته باشد. به تناسب هدف مشخص شده، پرسش‌ها و یا گویه‌ها با در نظر گرفتن زمان و مکان مصاحبه و این که آیا مصاحبه به شکل فردی انجام می‌شود یا گروهی، طراحی می‌شود. به بیان کراسول در نقشه مفهومی که در این زمینه طراحی نموده است، با تعیین محل مصاحبه و مصاحبه شونده، گردآوری اطلاعات شروع و با ذخیره داده‌ها به اتمام می‌رسد.
مصاحبه‌ها یا به صورت ساختاریافته، بدون ساختار و یا نیمه ساختار یافته که این نوع آخری مرسوم‌ترین نوع مصاحبه است و گاهاً به نام مصاحبه‌های عمیق یا مصاحبه منظم خوانده می‌شود، دسته بندی می‌شوند. در مصاحبه نیمه ساختار یافته پاسخ سئوالات با استفاده از روش کدگذاری توسط پژوهشگر مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین نسبت به سئوالاتی که طراحی می‌شود مصاحبه می‌تواند از نوع مصاحبه باز با سئوالات باز و یا مصاحبه بسته با سئوالات بسته باشد.
انتخاب هر کدام از این روش‌ها بسته به نوع و روش پژوهشی که دانشجو در نظر دارد متفاوت خواهد بود. به همین منظور لازم است قبل از اقدام و انتخاب هر روشی دانشجو با استاد راهنما مشورت کرده و گزینه مناسب را انتخاب نماید. بعد از راهنمایی استاد راهنما، اگر دانشجو جهت انتخاب و انجام مصاحبه دچار مسئله شد، مؤسسه ایران پی اچ دی با کسب تجربیات فراوان در این زمینه می‌تواند به دانشجو کمک شایان توجهی کرده و مسیر درست را از طریق مشاوره و راهنمایی در اختیار دانشجو قرار دهد. یکی از مراحل مهم در پروتکل مصاحبه برای انجام رساله دکتری شیوه‌ی معرفی دانشجو برای شناساندن موضوع مورد مصاحبه و خودِ دانشجو، جهت ایجاد ذهنیت مثبت در فرد مصاحبه شونده و روشن کردن مسئله مورد طرح با استفاده از مطالعه پیشینه پژوهش و برقراری ارتباط بین سئوالات مطروحه و اطلاعات به دست آمده می‌باشد تا در رضایت مصاحبه شونده و محرمانه بودن اطلاعات اطمینان حاصل شود؛ این کار توسط مؤسسات به نحوه بهتری صورت خواهد گرفت.
5- آنالیز داده‌های پایان نامه
پس از گردآوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز پژوهش، نوبت به قسمت تجزیه و تحلیل می‌رسد که کار بسیار تخصصی و پیچیده ای می‌باشد و داوران در جلسه دفاع بیشتر از این قسمت از پایان نامه سئوال می‌کنند و این بخش برای انجام تز دکتری از اهمیت به سزایی برخوردار است. تشخیص این که برای چه اطلاعاتی از چه نرم افزارهایی باید استفاده شو؟، روش‌های آماری کدامند؟، چگونه آزمون‌های مورد نیاز را انجام دهیم تا به نتیجه مطلوب برسیم؟، مرتب کردن، کدگذاری و دسته بندی داده‌ها باید به چه نحوی باشد؟، هر کدام از این موارد به تنهایی می‌تواند برای دانشجو چالش برانگیز باشد.
مواردی که لازم است در این مبحث مورد توجه قرار گیرد، می‌تواند شامل: کیفیت و تناسب داده‌ها نسبت به اهداف تحقیق؛ استفاده از متودها و نرم افزارهای هم سو با تجزیه و تحلیل و روش جمع‌آوری داده‌ها؛ تعیین روش تجزیه و تحلیل کیفی یا کمی داده‌ها بر حسب نوع تحقیق، جامعیت دادن به تحلیل آماری و تفسیر و توضیح مرحله به مرحله داده‌های آماری، اعتبار بخشی به یافته‌ها و نتایج تحقیق با استناد به ادبیات موضوع و استفاده از منابع و مقالات معتبر مرتبط با پژوهش باشد. پس ابتدا با نگارش مقدمه‌ای در حد یکی دو پاراگراف به توضیح کوتاهی از آن چه که قرار است انجام شود پرداخته خواهد شد، سپس نوبت به ارائه جداول و نمودارهای توصیفی و داده‌های آماری می‌رسد و در آخر تجزیه و تحلیل و ذکر یافته‌های تحقیق با توجه به آزمون فرضیات و نتایج نرم افزارهای آماری بیان می‌شود.
همه موارد مذکور در فصل چهارم پایان نامه دکتری جمع‌آوری و نگاشته می‌شود؛ بنابراین بخش مهمی از رساله دکتری در این فصل قرار دارد. اکثر دانشجویان به دلایل مختلف اعم از دانش و تجربه کم، عدم آگاهی از نحوه استفاده از نرم افزارهای آماری، وقت گیر و زمان بر بودن، پیچیدگی در کدگذاری اطلاعات، ناممکن بودن و یا سخت ممکن بودن گردآوری اطلاعات اولیه، عدم دسترسی به جامعه آماری و حجم نمونه آماری و از این دست مشکلات مجبور به برونداد فصل چهارم می‌شوند که گاهاً نیاز به صرف هزینه‌های گزاف خواهد شد.
مؤسساتی هستند که از طریق آموزش و برقراری جلسات مشاوره‌ای می‌توانند در این زمینه برای دانشجو راهنما و کارگشا باشند. دانشجو بعد از رایزنی با استاد راهنما برای انجام فصل چهارم پایان نامه دکتری و گرفتن راهکارهای مؤثر در این زمینه از استاد مربوطه، می‌تواند بیشتر کار را از طریق مشاوره و هماهنگی با مؤسسات فعال در زمینه انجام تز دکتری و بخصوص آنالیز داده و کارهای آماری به راحتی با هزینه اندک و صرف زمان کمتری انجام دهد.
6- نتیجه گیری
دانشجو برای انجام رساله دکتری، با ماه‌ها تلاش مستمر و در بعضی موارد شاید یکی دو سال کار بی وقفه از شروع انتخاب موضوع تا انتهای گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن‌ها و بررسی یافته‌ها، مسیر را طی می‌کند تا به قسمت نتیجه گیری پایان نامه خود برسد. این قسمت شامل:
- مقدمه، معمولاً یک یا دو پاراگراف در مورد ادبیات تحقیق نوشته می‌شود؛
- تحلیل یافته‌های پژوهش، در آن فرضیات به ترتیب مطرح شده و طبق یافته‌های فصل قبل و ارتباط آن‌ها با اهداف پژوهش، فرضیات و سئوالات مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد؛
- بحث، در این قسمت دانشجو نتایج یافته‌های تحقیق خود را با یافته‌هایی که توسط سایر پژوهشگران و محققینی که قبلاً در این زمینه فعالیت داشته‌اند مقایسه کرده و میزان اختلاف و یا همخوانی آن‌ها را مشخص کرده و با ذکر سند بر یافته‌های خود صحه می‌گذارد؛
- نتیجه گیری، ثمره‌ای است که تمامی آن چه که دانشجو در این مدت تلاش کرده در این قسمت مشخص می‌شود که آیا تلاش وی چقدر برای رشته و گرایشی که در آن تحصیل کرده موفق بوده و چه اندازه می‌تواند این تحصیل برای جامعه مفید باشد. در اصل این قسمت از پایان نامه مشخص می‌کند، هر آن چه در این سال‌ها حاصل شده، چگونه به بار خواهد نشست، بنابراین هر چقدر بار علمی و پژوهشی این قسمت بیشتر و سنگین‌تر باشد، انجام پایان نامه دکتری موفق‌تر به نظر خواهد آمد. در این مطلب دانشجو باید ماحصل آن چه که از پژوهش خود به دست آورده است را بدون موضع گیری و اعمال نظر شخصی با دقت و با در نظر گرفتن عنوان پژوهش پیامی که این تحقیق به دنبال دارد را بیان کند.
- پیشنهاد، و در آخر پس از بحث و نتیجه گیری، مطمئناً راه‌ها و مسیرهایی باقی خواهد ماند که محققین بعدی می‌توانند با طی کردن آن‌ها به موارد و نتایجی بهتر و بیشتری در زمینه مورد مطالعه و تحقیق برسند که دانشجو آن‌ها را در این قسمت بیان خواهد کرد. ممکن است این پیشنهادات به بهبود وضعیت سازمان، نهاد، مرکز و یا مؤسسه‌ای که در زمینه پژوهش فعالیت دارد بسیار کمک کننده باشد. بنابراین در این بخش ممکن است پیشنهادهایی ارائه گردد که برای پژوهش‌های آتی و پژوهشگران و یا جهت سرمایه گذاری‌های بعدی مثمر ثمر باشد.
بنابراین قسمت آنالیز داده و قسمت بحث و نتیجه گیری جاهایی است که قطعاً مورد توجه داوران قرار گرفته و سئوالات و کنکاش‌ها بیشتر از این بخش‌ها خواهد بود. لازم است دانشجو در انجام رساله دکتری خود برای نگارش این بخش‌ها حتماً و حتماً از مشاوره اساتید اهل فن و بالاخص استاد راهنما استفاده کرده و جهت ارائه هر چه بهتر آن با مؤسسات فعال و با تجربه زیاد، در زمینه پایان نامه همکاری نزدیکی داشته باشد؛ چون باعث خواهد شد در صرف وقت و هزینه صرفه جویی گردد.
7- استخراج مقاله خوب علمی- پژوهشی
مهمترین بخش تحصیلات عالیه، داشتن یک مقاله با بار علمی بالا و به طبع آن پر بار کردن رزومه تحصیلی می‌باشد. برای دفاع از پایان نامه و دریافت نمره قبولی برای فارغ التحصیلی در تحصیلات تکمیلی نیاز به یک مقاله علمی- پژوهشی می‌باشد که معمولاً دانشجویان آن را از پایان نامه خود استخراج می‌کنند. شاید این کار به ظاهر ساده باشد، ولی مقاله هم مانند انجام پایان نامه دکتری دارای مراحل و قسمت‌های مختلفی است که کاملاً تخصصی بوده، دارای اصول، قواعد و نکات مهمی است که باید حتماً رعایت شوند و نیاز به دانش مربوطه دارد. این نیست که مطالب از هر قسمتی از پایان نامه بریده و به دنبال هم کپی شود، مطالبی که در مقاله می‌آید با آن چه که در پایان نامه ذکر می‌شود تفاوت دارد. دقت داشته باشید رساله دکتری توسط داوران و اساتید دانشگاه مربوطه بررسی و داوری می‌شود در صورتی که مقاله ابتدا توسط داوران نشریه معتبر و بعد از آن توسط محققین و پژوهشگران علمی و اهل فن مورد استفاده و قضاوت قرار خواهد گرفت بنابراین در یک مقاله خوب دانشجو باید حداقل به یک سئوال علمی جدید، پاسخ داده باشد.
مقاله هم مانند پایان نامه دکتری از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که باید ترتیب آن رعایت گردد. این بخش‌ها معمولاً شامل: عنوان مقاله؛ چکیده؛ مقدمه؛ روش یا متولوژی؛ بحث و نتیجه گیری و در نهایت منابع مورد استفاده در مقاله می‌باشد.
درست این است که عنوان مقاله با عنوان پایان نامه تفاوت داشته، جذاب و کوتاه باشد و در آن از کلمات کلیدی استفاده گردد. برای قسمت چکیده بهتر است طوری بنویسید که خواننده برای درک آن نیاز به مطالعه متن اصلی نداشته باشد، بنابراین ساختاری عمل کرده و در آن از نحوه کار، یافته‌ها، بحث و نتیجه گیری و حتی قسمتی از مقدمه پایان نامه استفاده کنید. در بخش مقدمه‌ی مقاله هدف اصلی از انجام پژوهش و به دنبال آن دلیل اصلی محقق برای نگارش این مقاله و این که خواننده چرا باید مقاله شما را مطالعه کند و به دنبال حل چه مسئله یا مشکلی در این مقاله هستید و اهمیت حل آن چیست؟ اشاره‌ای خلاصه به آن چه که قبلاً توسط محققین در این زمینه کار شده با ذکر منابعی که مرتبط با تحقیق بوده و اثر پژوهش شما را چندین برابر می‌کند.
بعد از مقدمه نوبت به تشریح روش کار می‌رسد که در آن راجع به جامعه و نمونه آماری هدف، روش گردآوری داده‌ها و ابزارهای مورد استفاده، آزمون‌ها و پرسشنامه‌ها و روایی و پایایی آن‌ها، تعریف اصطلاحات و متغیرهای مستقل یا وابسته، روش‌های تحلیل آماری و استفاده از نرم افزارهای مرتبط و هر آن چه که در این تحقیق به شما کمک کرده است تا به نتیجه مورد نظر برسید به طور خلاصه و جامع ذکر می‌شود. حالا موقع نگارش نتایج به دست آمده از پژوهش است که مقاله شما با آن شکل علمی خود را نمود می‌کند. در این جا با ذکر فرضیه‌هایی که به تأیید رسیده یا نرسیده همراه با نتایج به دست آمده از آزمون‌های آماری گاهاً در قالب جداول یا نمودارها و پاسخ به سئوالات مطرح شده همراه با یافته‌های تحقیق و بیان واضح اطلاعات به دست آمده برای خواننده مشخص می‌شود میانگین مطالعه در چه سطحی قرار دارد و در آخر بحث، نتیجه گیری و پیشنهاداتی است که اصل موضوع را بیان کرده و اکثراً خوانندگان، محققین و پژوهشگران، این بخش از مقاله را برای مطالعات بعدی مدّ نظر قرار می‌دهند.
8- گرفتن پذیرش مقاله در ژورنال‌های معتبر
در ابتدا باید مجله را بر حسب سطح علمی مقاله و طبق موضوع مرتبط انتخاب کنید. هر ژورنال ساختار خاص خود را برای نگارش مقاله دارد، پس باید قبل از نگارش از نکات دستوری و زبانی و همچنین قوانین، ساختار و فرمت مجلات اطلاع داشته باشید. برای این که مقاله شما از طرف ژورنال مورد تأیید قرار گیرد قبل از اقدام به سابمیت کردن، به حوزه کاری مجله، زمان داوری، پذیرش و تاریخ چاپ، هزینه پذیرش و محدودیت‌ها دقت کافی داشته باشید؛ همچنین به جدّ باید از سرقت ادبی پرهیز کنید زیرا باعث خواهد شد نام نویسنده برای همیشه در لیست سیاه قرار بگیرد.
در نظر داشته باشید قبل از سابمیت مقاله، نوشتن کاور لتر بسیار اهمیت دارد زیرا ویراستار بر اساس متن آن داور مقاله را تعیین و درباره مقاله شما تصمیم گیری می‌کند بنابراین مطالبی در آن درج کنید که باعث ایجاد انگیزه برای دریافت مقاله شما گردد. بهتر است قبل از ارسال برای نوشتن متن کاورلتر با مؤسسه ایران پی اچ دی مشاوره لازم را انجام دهید. ما با پشتیبانی مستمر و کادری مجرب در خدمتتان هستیم.
