محمد رهبری و هادی صفری
مقدمه
در توئیتر فارسی، توئیت‌هایی را که حداقل 1000 لایک دریافت کرده‌اند، فیواستار می‌نامند. در این گزارش، فیواستارهای توئیتر فارسی در زمستان 1401 و کاربرانی که توئیت‌هایشان فیواستار شده مطالعه شده است. در زمستان سال 1401، بیش از 70هزار توئیت از حدود 10500 کاربر فیواستار شده شده است. در این مطالعه توییت‌های حذف‌شده و توییت‌هایی که به اصطلاح شدو بن (shadow ban) شده‌اند در این آمار شمرده نشده‌اند. همچنین توییت‌های ایرانیان به زبان‌های دیگر، از جمله توییت‌های انگلیسی بررسی نشده‌اند.
برترین توئیتها
پر لایک‌ترین‌ها
پرلایک‌ترین فیواستارهای زمستان 1401، برخلاف سال 1400 عمدتا توئیت‌های سیاسی و از سمت فعالان سیاسی بوده است. پرلایک‌ترین توییت به شروین حاجی‌پور اختصاص دارد که پس از برنده شدن جایزه گرمی، توییت زد «ما بُردیم??». این توییت که بیش از 231 هزار لایک گرفت تبدیل به یکی از پرلایک‌ترین توییت‌های تاریخ توییتر فارسی شد. توییت‌های بعدی که در زمستان 1401 بیشترین لایک را گرفته بودند به ترتیب به توییت مشترک چهره‌های اپوزوسیون در شب اول ژانویه سال 2023 است؛ توییت‌های علی کریمی با 138 هزار لایک، رضا پهلوی با 126 هزار لایک و حامد اسماعیلیون با 112 هزار لایک، پرلایک‌ترین توییت‌های زمستان 1401 است. پرلایک‌ترین توییت سال 1401 در قیاس با 1400 حدودا 3 برابر بیشتر بوده است.
پر ریتوئیت‌ترین‌ها
در میان فیواستارهای زمستان 1401 که بیشترین ریتوئیت را داشته‌اند، مجددا شاهد همان توییت‌هایی هستیم که بیشترین لایک را داشته‌اند؛ توییت شروین با 48هزار ریتوییت بیشترین ریتویت را داشت و پس از آن توییت اول ژانویه رضا پهلوی و علی کریمی بیشترین میزان ریتوییت را داشت. توییت‌های چهارم و پنجم از لحاظ میزان ریتوییت نیز مجددا به رضا پهلوی و علی کریمی اختصاص داشته است که راجع به موضوع «وکالت» به رضا پهلوی بوده است؛ توییت ششم از لحاظ میزان ریتوییت نیز توییت شب اول ژانویه حامد اسماعیلیون است.
برترین کاربران
بیشترین فیواستار
بررسی فیواستارهای توئیتر فارسی در زمستان 1401 نشان می‌دهد که فضای توئیتر نسبت به سال گذشته بسیار سیاسی‌تر شده است و این برخلاف فضای توییتر فارسی در سال 1400 است که روندی غیر سیاسی را طی کرده بود. مهم‌تر از آن تعداد فیواستارهایی است که یک اکانت داشته که حدود 3 برابر در زمستان 1401 رشد کرده است.
بدین ترتیب اکانت «ممدپوری» با 1346 فیواستار بیشترین فیواستار را در زمستان 1401 داشته است (یعنی به‌طور متوسط در هر روز 15 فیواستار). پس از آن اکانت تلویزیون ایران‌اینترنشنال با 1242 فیواستار و حشاشین با 970 فیواستار، بیشترین فیواستارهای زمستان 1401 را داشته‌اند. در میان چهره‌های شناخته‌شده نیز پوریا زراعتی (664 فیواستار)، فرداد فرحزاد (656 فیواستار) و داریوش معمار (588) بیشترین فیواستار را در زمستان 1401 داشته‌اند.
در میان اکانت‌های انقلابی و اصولگرا دو اکانت «امیرحسین ثابتی» و «علی بی‌طرفان» با 111 و 103 فیواستار بیشترین تعداد فیواستار را در زمستان 1401 داشته‌اند؛ در میان کاربران تحول‌خواه یا نزدیک به اصلاح‌طبان نیز احسان سلطانی با 158 فیواستار، بیشترین فیواستار را در زمستان 1401 داشته است.
برخلاف سال 1400، در زمستان 1401 نام هیچ کاربر روزمره‌نویسی در میان توییت‌هایی که بیشترین فیواستار را گرفته‌اند دیده نمی‌شود.
بیشترین لایک
در میان کاربرانی که توییت‌هایشان در مجموع بیش از همه لایک گرفته است نیز نام «ممدپوری» در صدر دیده می‌شود؛ توییت‌های او در زمستان 1401 در مجموع بیش از 8 میلیون و 533 هزار بار لایک شده است؛ پس از او نام پوریا زراعتی دیده می‌شود که توییت‌هایش در مجموع بیش از 5 میلیون و 923 هزار لایک گرفته و پس از او فریبرز کرمی‌زند قرار دارد که توییت‌هایش بیش از 5 میلیون و 846 هزار لایک گرفته است. پس از آن‌ها نیز اکانت‌های 1500 تصویر (با 760 فیو استار) و Out of Context Twitter Farsi (با 590 فیو استار) قرار دارند که این اکانت‌ها نیز هر یک جداگانه بیش از 5 میلیون لایک در زمستان 1401 گرفته‌اند
مجموعه کاربرانی که بیشترین لایک را گرفته‌اند نشان می‌دهد که فضای توییتر فارسی در زمستان 1401 کامل سیاسی بوده است.
فیواستارها در گذر زمان
شنبه هفدهم دی ماه با نزدیک به 1300 فیواستار، شنبه بیست‌ودوم بهمن‌ماه با حدود 1000 فیواستار و دوشنبه هفدهم بهمن‌ماه، روزهای با بیشترین تعداد فیواستار در زمستان 1401 بوده است. 17 دی‌ماه مصادف با سالگرد اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی و همچینن یکی از روزهایی بود که اپوزیسیون جمهوری اسلامی فراخوانی را صادر کرده بود، روز 22 بهمن سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی و 17 بهمن ماه مصادف با روز اعلام جایزه گرمی شروین حاجی‌پور بود و افزایش فیواستارها در این 3 روز را می‌توان متأثر از این 3 عامل دانست. همان‌طور که در نمودار نیز مشخص است، با آغاز اسفندماه و نزدیکی به پایان سال، رفته رفته تعداد فیواستارها کاهش یافته است.
محتوای توئیتها
تحلیل محتوای فیواستارهای توئیتر فارسی در زمستان 1401 بهتر از هر مشخصه دیگری محتوای آن را نشان می‌دهد. در این زمستان، کلمات و هشتگ‌های سیاسی بیشترین تکرار را داشته‌اند که در رأس آن‌ها هشتگ #مهسا_امینی است که در توییت‌های فیواستار شده بیش از همه تکرار شده است. کلمات «ایران»، «انقلاب»، «آزادی» و «زندگی» نیز به ترتیب از جمله کلماتی هستند که بیشترین تکرار را داشته‌اند. این در حالی است که سال گذشته کلمات عکس، دوست، و دختر در میان توییت‌های فیواستار بسیار پرتکرار بود و همین تفاوت به‌خوبی بیانگر تغییر فضای توییتر فارسی در زمستان 1401 در قیاس با زمستان 1400 است. به‌طور کلی در میان کلیدواژه‌های پرتکرار، چندان اثری از کلیدواژه‌های مربوط به موضوعا روزمره دیده نمی‌شود.
نگاهی دقیق‌تر به کاربرانی که فیواستار شدند
در زمستان 1401، توئیت‌های بیش از ده هزار کاربر توئیتر حداقل 1 بار فیواستار شده بود. بررسی روابط میان این کاربران نشان می‌دهد که 5 گروه عمده و مؤثر در میان فیواستارشدگان دیده می‌شود.
پیش از آن که به این 5 گروه بپردازیم ابتدا توضیحاتی راجع به این شبکه باید داد. این گراف، شبک روابط میان کاربران مؤثر توییتر فارسی در زمستان 1401 را نشان می‌دهد. نزدیکی و دوری هر کاربر بر اساس میزان فالو شدن توسط سایر کاربرانی که توییت‌هایشان حداقل 1 بار فیواستار شده، تعریف شده است. به عنوان مثال، بر اساس این گراف، اکانت تلویزیون ایران‌اینترنشنال (IranIntl) و اکانت حسین رونقی (HosseinRonaghi)، بهم نزدیک هستند که معنای آن این است که این دو اکانت توسط سایر فیواستارشدگان بیشتر دنبال می‌شوند.
کاربرانی که بیشتر توسط سایر اعضای این گراف (یعنی سایر اکانت‌هایی که حداقل یک بار فیواستار شده‌اند)، دنبال می‌شوند، نامشان در این گراف بزرگتر و برجسته‌تر است. همچنین رنگ‌بندی گراف که توسط ماشین انجام شده است بر مبنای اشتراک دنبال‌کنندگان است و کاربرانی که دنبال‌کنندگان مشترک بیشتری دارند در یک رنگ‌بندی خاص قرار گرفته‌اند.
بر اساس توضیحات مذکور، باید گفت که ما با 5 دسته از کاربرانی روبرو هستیم که توئیت‌هایشان فیواستار می‌شود. کاربران انقلابی و مسئولان جمهوری اسلامی که برجسته‌ترینشان آیت‌الله خامنه‌ای، محمد باقر قالیباف و ابراهیم رئیسی است در این گراف با رنگ سبز مشخص شده‌اند. این کاربران عمدتا توسط دیگر کاربرن انقلابی که فیواستار شده‌اند دنبال می‌شوند. این گروه 12 درصد از شبکه را تشکیل داده‌اند.
دسته دیگر، کاربران میانه‌رو، اصلاح‌طلب و تحول‌خواه هستند که با رنگ نارنجی مشخص شده‌اند؛ این گروه طیف مختلفی از کاربران را تشکیل داده‌اند که سمت راست آن نیروهای محافظه‌کار و میانه‌رو قرار دارند، در میانه آن نیروهای مورد حمایت اصلاح‌طلبان (نظیر جواد ظریف و یاشار سلطانی) قرار داند و در سمت چپ آن نیروهای تحول‌خواه نزدیک به براندازان قرار گرفته‌اند (نظیر فرداد فرحزاد و آیدا قجر) رسانه بی‌بی‌سی فارسی و یا اکانت بی‌بی‌سی فارسی هم در میان این گروه از کاربران حضور دارد. این دسته از کاربران که با رنگ نارنجی مشخص شده‌اند دنبال‌شوندگان مشترک ِ زیادی در میان کاربران مؤثر توییتر فارسی دارند.این گروه 17 درصد از شبکه را تشکیل داده‌اند.
در سمت چپ و همچنین بالای گراف دو گروه دیگر با رنگ‌های سبز و آبی دیده می‌شوند که ویژگی مشترکشان براندازی و مخالف با جمهوری اسلامی است. با این حال یک تفاوت مهم این دو خوشه را از یکدیگر جدا گرده است؛ در میان کاربران سبز رنگ نام حامد اسماعیلیون دیده می‌شود و در میان کاربران آبی‌رنگ نام رضا پهلوی. می‌توان گفت کاربران سبز رنگ عمدتا کاربران چپ یا جمهوری‌خواه هستند و کاربران آبی رنگ کاربران مشروطه‌خواه و سلطنت‌طلب. به همین دلیل است که در میان کاربران آبی رنگ اسامی نظیر فرح پلهوی و مجید توکلی دیده می‌شود؛ اما نکته جالب در این قسمت از گراف حضور مسیح علینژاد در کنار رضا پهلوی است. امری که نشان می‌دهد در زمستان 1401، این دو اکانت فالوئرهای مشترکی در میان کاربران مؤثر توییتر فارسی داشته‌اند. این گروه 23 درصد از شبکه را تشکیل داده‌اند؛ خوشه سبز رنگ نیز 22 درصد از شبکه را شکل داده است که حضور اکانت 1500 تصویر، گلشیفته فراهانی و اکانت تلویزیون ایران اینترنشنال در نزدیکی حامد اسماعیلیون و در این خوشه جلب توجه می‌کند.
بالای گراف بزرگترین خوشه را شکل می‌دهد که 25درصد از شبکه را شامل می‌شود؛ این خوشه عمدتا کاربران روزمره‌نویس را شامل شده است و به‌همین جهت نیز هیچ چهره شاخصی در میانشان نیست که توسط سایر اکانت‌های مؤثر دنبال شود. با این حال اسامی نظیر شروین حاجی‌پور، علی کریمی، نازنین بنیاد و هیچکس (از جمله سلبریتی‌های هنری و ورزشی) در میان این خوشه با کاربران سیاسی و مخالف جمهوری اسلامی دیده می‌شود که به‌خوبی ماهیت خوشه بنفش را نشان می‌دهد. نکته جالب توجه حضور فریبرز کرمی‌زند در میان این گروه هست که نشان می‌دهد از نگاه کاربران مؤثر توییتر فارسی، او نیز از جنس سلبریتی‌های هنری و ورزشی است و به‌همین خاطر دنبال‌کنندگان مشترکی میان و کاربرانی نظیر هیچکس و علی کریمی دیده می‌شود.
در حالی که در سال 1400، کاربران روزمره‌نویس حدود 45 درصد از شبکه را شامل شده بودند، در این سال حدود 25درصد از شبکه را شامل شده‌اند و این خود گویای تغییر فضای توییتر در زمستان 1401 در قیاس با زمستان 1400 است.
نتیجه‌گیری
مجموع یافته‌های ارائه شده در این گزارش نشان می‌دهد که فضای توییتر فارسی در سال 1401 در قیاس با سال 1400 تحول شگرفی داشته و به‌شدت سیاسی شده است. نکته مهم‌تر آن که بسیاری از کاربرانی که هویتشان مشخص نیست در میان این کاربران اثرگذار بوده‌اند. در میان 100 اکانتی که بیشترین فیواستار را داشته‌اند، درصد قابل توجهی‌شان از جنس همین کاربرانی بوده‌اند که هویتشان مشخص نیست. این امر به خوبی نشان می‌دهد که این گروه از کاربران در زمستان 1401 فضای توییتر را شکل داده‌اند.
